Waarom lichten vogelbekdieren op onder UV-licht?
Vogelbekdieren kleuren blauw met groene tinten als ze in aanraking komen met uv-licht. Maar waarom eigenlijk? En welke geheimen dragen deze zoogdieren nog met zich mee?
Het is een raar beestje, dat vogelbekdier. Met zijn zwemvliesachtige voeten, zijn eendachtige snavel en eieren doet het aan alles behalve een zoogdier denken. Het produceert zelfs gif. Nu wordt duidelijk dat ook de saai ogende vacht een geheim herbergt: als je er uv-licht op schijnt, begint die te gloeien. Zo kleurt zijn vacht groen-blauw als er ultraviolette straling mee in aanraking komt, bleek vorige maand uit een publicatie in vakblad Mammalia. Ze zijn een van de weinige zoogdieren waarbij dit gebeurt.
Zo goed als alle mensen kunnen geen uv-licht waarnemen. Maar bepaalde pigmenten kunnen de straling wel absorberen en heruitzenden als een kleur die wij wél kunnen zien. Verschillende door mensen gemaakte producten bevatten zulke pigmenten, denk aan witte T-shirts en vaseline.
Ook veel dieren doen dat. Zowel schorpioenen, korstmossen als papegaaiduikers lichten op onder uv-licht. Zoogdieren doen dit zo goed als nooit. Bijna geen enkele soort heeft een fluorescerende vacht of huid. Maar er bestaan uitzonderingen. Zo ontdekten onderzoekers in de jaren ’80 dat buideldieren oplichten als de regenboog.
Daar leek het bij te blijven. Tot, een paar jaar geleden, professor Jonathan Martin van het Northland College in Wisconsin (VS) ’s nachts in het bos ging wandelen. Hij trok eropuit met een uv-zaklamp en zag hoe een vliegende eekhoorn plots fel roze werd. Martin zette met een paar collega’s koers naar het Field Museum in Chicago, waar ze opgezette diersoorten konden blootstellen aan uv-licht. Zo werd duidelijk dat de drie Noord-Amerikaanse vliegende-eekhoornsoorten kauwgomroze werden.
Collega-professor Erik Olson vroeg zich af “hoe wijdverspreid die eigenschap wel was”. In de kelder vonden ze een kast met vogelbekdieren. Ze schenen er hun uv-licht op. “En we hadden prijs”, zegt Olson.
Maar waarom zou een vogelbekdier fluoresceren? “We weten het eigenlijk niet”, zegt Olson. Bij veel dieren heeft het nut. Bioluminescentie – waarbij organismen licht uitstralen – helpt zeedieren bijvoorbeeld om prooien te lokken. Fluorescentie, daarentegen, is een stuk minder duidelijk. Omdat het van bepaalde materialen een natuurlijke eigenschap is, hoeft het “niet per se te betekenen dat het een bepaald doel heeft”, zegt bioloog Sönke Johnsen (Duke University), die niet betrokken is bij de studie. Volgens hem kan de schijn toevallig zijn ontstaan.
Het is niet bekend of vogelbekdieren zelf uv-straling of fluorescentie kunnen waarnemen. Een theorie luidt dat de dieren zich – omdat ze uv-licht absorberen en transformeren in plaats van het louter te reflecteren – beter kunnen verschuilen voor uv-gevoelige roofdieren. Het is slechts een hypothese, zegt Olson. “Ons doel is nu om deze eigenschap in kaart te brengen.”