We zijn 2020: maak menstruatieproducten gratis

Het was Plan International UK die de kat de bel aanbond. Uit hun onderzoek in 2017 bleek dat zo’n 10 procent van de meisjes in het Verenigd Koninkrijk te maken kreeg met period poverty – menstruatiearmoede dus. Al snel bleek ook dat de impact op deze meisjes groot is: wegblijven van school omwille van menstruatie is in het Verenigd Koninkrijk geen uitzondering.

Voor de Schotse regering waren deze cijfers een teken om aan de slag te gaan. Al gauw werden projecten opgezet met automaten die op school gratis maandverband of tampons ter beschikking stellen. Vandaag wordt de wetgeving die zorgt voor gratis menstruatieproducten voor iedereen uitgerold.

Die nieuwe wet zit eigenlijk op twee sporen. Aan de ene kant wordt het verplicht om in openbare toiletten gratis menstruatieproducten te voorzien. Zo kan iedereen die het nodig heeft een beroep doen op die producten. De keuzevrijheid wordt hier sterk beperkt, je kan enkel nemen wat beschikbaar is.

Daarnaast kan je – via hetzelfde systeem dat gebruikt wordt om gratis condooms te bedelen – het product dat jij wenst aanvragen. Dat kan maandverband zijn, maar ook tampons of een menstruatiecup. De eigen keuzevrijheid staat daarbij voorop en buiten je naam en adres worden geen gegevens gevraagd.

Ook in Vlaanderen bestaat menstruatiearmoede. In een onderzoek, Dubbel Taboe, bij meer dan 2.600 Vlaamse meisjes blijkt dat 1 op 8 al wel eens geen financiële middelen had om menstruatieproducten te kunnen kopen. Bij meisjes die in armoede leven loopt dat zelfs op tot 1 op 2.

De impact daarvan is groot. Meisjes die tijdens hun puberjaren al onder mentale druk staan, worden extra belast met gevoelens van angst, schaamte en onzekerheid. Daardoor haken ze af.

Zo’n 5 procent van de Vlaamse meisjes bleef al weg van school omdat ze geen geld hadden voor menstruatieproducten. Iets meer dan 4 procent paste vrijetijdsplannen aan. Bij meisjes die opgroeien in een gezin in armoede loopt dat op. Om en bij de 15 procent van de Vlaamse meisjes in armoede mist al wel eens een dag school omdat er geen geld is voor maandverband.

In één van de gesprekken die we hadden met meisjes die aangaven geconfronteerd te worden met menstruatiearmoede, vertelde Laura dit: “Ik leef in een gezin dat niet veel geld heeft. Als ik mijn moeder om maandverband vraag, dan zegt ze dat ik daar zelf moet voor gaan werken. Sinds mijn dertiende werk ik in de horeca. Als ik niet kan werken en dus geen geld heb, gebruik ik gevouwen toiletpapier.”

Het zoeken naar alternatieven komt veelvuldig voor, bij meisjes die niet in armoede leven heeft 28 procent dat al wel eens gedaan, bijvoorbeeld omdat ze maandverband vergeten waren. Wie in armoede opgroeit heeft die keuze soms niet, daar gebruikt 65 procent al wel eens iets anders dan menstruatieproducten, zoals een dubbelgevouwen zakdoek, twee onderbroeken of gevouwen toiletpapier. 

Vooreerst, menstruatiearmoede is een armoedeprobleem. En armoede is – maar is ook niet enkel dat – een probleem dat te maken heeft met te weinig geld. Mocht iedereen over een voldoende hoog inkomen kunnen beschikken, dan zou ook iedereen zelf kunnen beslissen wat hij of zij ermee doet. Dan is er geen menstruatiearmoede, want we hebben allemaal gewoon voldoende geld.

Het verhogen van de laagste inkomens uit arbeid en uitkeringen is dan ook de meest voor de hand liggende oplossing. Dat zorgt voor respect en menswaardigheid, want net dat ontneem je door mensen een eigen keuze op te leggen of ze te verplichten gebruik te maken van een selectief systeem.

Net zoals voedselbanken zijn automaten die gratis maandverband verdelen geen zaligmakende oplossing. Ze wijzen ons net op de systeemfouten die er toe leiden dat we mensen op een knutselige manier moeten helpen. Het is en blijft noodhulp onder protest.

Maar ze helpen wel. Het aanbieden van menstruatieproducten via automaten in toiletten helpt meisjes (en vrouwen) om zich zekerder te voelen. We zorgen ervoor dat ze weten dat ze een beroep kunnen doen op die producten. Dat ze zich niet hoeven te schamen of bang hoeven te zijn voor een ongelukje of een lek.

“Dat geeft ook stress”, vertelde Tess tijdens het interview. “Ik heb voortdurend schrik om een plek in mijn broek te hebben. Het is verschrikkelijk om dan uitgelachen te worden.” Hier liet Tess een lange pauze voor ze, veel stiller dan eerder, verder ging. “Ja, soms zeg ik dan wel eens plannen af.”

Net daarom zet Schotland ook verder in op die automaten op openbare plaatsen. Je kiest er als vrouw of als meisje niet voor om te menstrueren. Maar wij kunnen als samenleving wel helpen om die ‘periode van de maand’ te normaliseren en ervoor te zorgen dat de mentale implicaties kleiner worden.

En wat dan met mensen die zich perfect menstruatieproducten kunnen veroorloven? Een goedverdiende CEO, een rijke advocate of een professor aan een universiteit, moeten we dan ook voor hen maandverband gratis maken?

Een goede vraag, die wijst op selectiviteit binnen solidariteitsmechanismes. In Schotland wordt dat opgevangen door vrouwen hun gratis producten te laten aanvragen. Op bereikbare plaatsen moet je zelf de vraag stellen, of je vraagt ze aan via internet en je voorkeursproducten worden naar je thuis opgestuurd.

In ons land hebben we een sterk uitgebouwde sociale bescherming. Via die sociale bescherming kan je perfect een graduele terugbetaling van menstruatieproducten voorzien. We doen dat al, trouwens, voor vele andere zaken. Wie recht heeft op een verhoogde tegemoetkoming, betaalt dan niets voor menstruatieproducten. Wie er geen recht op heeft slechts een kleine bijdrage.

Die selectiviteit kan een oplossing zijn als je menstruatie vast koppelt aan armoede. Maar die koppeling gaat natuurlijk maar voor een deel op, want menstrueren is niet louter een armoede-thema.

Dat menstrueren iets is waar je niet voor kiest, dat hoorden en schreven we veel de laatste tijd. Er zit ook een groot stuk intergeslachtelijke solidariteit in een principe waarbij we menstruatieproducten gratis gaan maken. Dat gaat verder dan enkel het luik armoede. Het gaat over een solidariteit die verder gaat dan rijk versus arm.

Misschien daarom dat er zoveel weerstand is. Mannen schermen dan met scheermesjes, want “ik kies er niet voor dat mijn baard zo groeit en ik wil dat eigenlijk ook niet”. Maar laat ons eerlijk zijn, als je baard niet geschoren is kan je nog steeds naar de klas of het werk. Met bloedvlekken op je broek blijf je thuis.

Waarom we menstruatieproducten gratis moeten maken voor iedereen die menstrueert? Omdat je er niet voor kiest om te menstrueren. Omdat het getuigt van solidariteit met elkaar. Omdat het duur is en meisjes weerhoudt om deel te nemen aan school of sociale activiteiten.

En misschien ook gewoon omdat we leven in 2020.

Dus waar wachten we op? Laat ons starten met proefprojecten met gevulde automaten in secundaire scholen. Laat ons onderzoeken of we een terugbetaling kunnen voorzien via bestaande systemen. En laat ons werk maken van inkomens boven de armoedegrens.

Laat ons samen – in solidariteit tussen rijk en arm, man en vrouw – werken aan een samenleving die ervoor zorgt dat meisjes naar school kunnen of kunnen afspreken met vriendinnen; in plaats van angstig thuis in de zetel te blijven zitten. Want voor die meisjes en vrouwen is er elke maand een nieuwe lockdown.