De ondergang van Trump in 600 tweets

De Amerikaanse president Donald Trump laat zich nauwelijks nog zien in het openbaar sinds hij op 3 november de verkiezingen verloor van Joe Biden. Zijn publieke agenda was deze week zo goed als leeg. Vragen van de media beantwoordt hij niet. 

Het enige venster dat er voor het publiek nog is op de binnenwereld van Trump, is Twitter. In de privévertrekken van het Witte Huis houdt hij zich urenlang bezig met het versturen van korte berichtjes. De ruim zeshonderd tweets die Trump sinds verkiezingsdag stuurde (bijna dertig per dag) zeggen veel over zijn gemoedstoestand.

Trump heeft zo’n impulsief karakter dat het hem niet lukt zijn blijdschap of boosheid te verhullen. Dat lukte hem vier jaar lang niet als president en het lukt hem ook niet nu hij twitterend thuiszit. In zijn recente tweets valt op dat zijn humeur opmerkelijke gelijkenissen vertoont met dat van iemand die onlangs door een geliefde is verlaten. Eerst was er ongeloof, toen ontkenning, gevolgd door woede en verdriet. De acceptatiefase, waarin de meeste ex-geliefden uiteindelijk terechtkomen, is voor Trump nog maar net aangebroken. Of moeten we die paar tweets daarover niet zo interpreteren?

1.Ongeloof (4 november):

In het kamp van Donald Trump heeft bijna niemand hem verteld dat hij de verkiezingen ook zou kunnen verliezen. Verliezen past niet bij zijn karakter. Aan losers heeft hij een broertje dood. “Grote OVERWINNING”, bericht Trump dan ook als de eerste verkiezingsresultaten net na middernacht binnenrollen en Fox News hem uitroept tot winnaar van de cruciale staat Florida. Trump is zo enthousiast, dat hij in HOOFDLETTERS gaat twitteren. Dit doet hij vaker als hij hevige emoties ervaart.

Tegelijkertijd bouwt hij voort op de campagne die hij in maart al is begonnen: dat het de “oneerlijkste verkiezingen in de Amerikaanse geschiedenis” zijn. Dat de schuldige al is gevonden (de Democraten) als hij toch zou verliezen. Het is dus niet onverwacht dat Trump vier minuten na zijn overwinningstweet meldt: “We staan GROOTS VOOR, maar ze proberen de verkiezingen te STELEN.” Het is intimiderend. Precies waar hij op uit is.

Om gelijk te krijgen, zet hij de waarheid vaak naar zijn hand. Het is Trumps handelsmerk geworden. Dus ook deze verkiezingsnacht gebeurt dat. Zo eist Trump dat “stemmen niet meer mogen worden uitgebracht!”. Maar dat gebeurt ook niet op 4 november. Er worden alleen nog stemmen geteld.

Trump wacht de uitslag niet af. Om half drie ’s ochtends houdt hij ten overstaan van een juichend publiek een premature overwinningstoespraak: “Wij hebben deze verkiezingen gewonnen!”, zegt een zichtbaar genietende Trump. 

Maar als hij 7,5 uur later weer op Twitter kijkt, wat hij altijd doet als hij net wakker is, slaat de euforie om in ongeloof. Zijn voorsprong is “op magische wijze verdwenen”, twittert hij verbaasd. Volgens Trump omdat er wordt gefraudeerd. In werkelijkheid zijn die nacht de eerste poststemmen geteld. En die zijn – zoals voorspeld – vooral voor Biden.

Een paniekerige tweet volgt: “STOP HET TELLEN!” Nooit eerder eiste een presidentskandidaat dat kiesfunctionarissen zouden stoppen met tellen.

2. Ontkenning (5-8 november):

Het besef wil maar niet doordringen dat Trump afstevent op een nederlaag. Binnen 24 uur slaat de sfeer in huize Trump om in totale ontkenning. De president twittert weer alsof hij aan het schreeuwen is: “IK HEB DEZE VERKIEZING GEWONNEN!” Hoewel Twitter een waarschuwing bij deze tweet plaatst dat de uitslag nog niet bekend is, wordt dit Trumps populairste bericht over de verkiezingen (ruim 1 miljoen ‘likes’).

De ontkenning neemt groteske vormen aan. Trump verzint grootschalige verkiezingsfraude waarvoor elk bewijs ontbreekt. Het lukt zijn communicatieadviseurs niet om hem in te tomen. Toen hij net aantrad als president, hebben ze nog bij Twitter geïnformeerd of zijn tweets 15 seconden vertraagd konden worden, zodat ze de ergste schade konden beperken. Vooral ’s ochtends vroeg is een gevaarlijk moment: dan twittert hij het vaakst en zijn zijn adviseurs er nog niet bij. Een medewerker noemde Trumps Twittergebruik op dat tijdstip het “ultieme massavernietigingswapen” (zo ontketende hij eerder bijna een oorlog met Noord-Korea, en schepte hij op over zijn nucleaire knop).

Als Biden op zaterdagmiddag 7 november door grote medianetwerken wordt uitgeroepen tot winnaar, ontkent Trump nog steeds. Thuis praten zijn vrouw Melania en schoonzoon Jared op hem in. Zijn Twitter-tijdlijn valt een paar uur stil, iets wat vaker gebeurt als Trump moet nadenken over een volgende stap. Die avond doen televisiecommentatoren suggesties hoe Trump waardig afscheid kan nemen; door zijn successen en de grootste Republikeinse opkomst aller tijden te benadrukken. Het zijn dingen die iemand met narcistische trekken graag hoort. “71 miljoen legale stemmen. De meeste OOIT voor een zittend president”, twittert Trump hen na. 

Maar zoons Eric en Donald adviseren diezelfde avond iets heel anders. Ze zijn net als hun vader opgevoed met de levensles van opa Fred: “Het leven is een strijd, wees een winnaar.” Als Trump de volgende ochtend wakker wordt, neemt hij een cruciaal besluit dat geheel past in die geest: hij geeft helemaal niet op. Er volgt een twitterbrij aan beschuldigingen. Ook de media krijgen ervan langs, want zij hebben onterecht Biden uitgeroepen tot winnaar. “Sinds wanneer bepalen media dat?”, twittert Trump. Dat dit al decennia gebeurt, laat hij achterwege.

3. Woede (9-12 november):

In de dagen die volgen gaat Trump meer dan ooit tekeer over “vervalste verkiezingen” en maakt hij gehakt van iedereen die durft te beweren dat hij heeft verloren. In een drie dagen durende woedeaanval kondigt Trump vervolgens drie stappen aan die in menig ontwikkelingsland worden gezien als alarmsignaal dat iemand illegaal de macht wil grijpen: hij verstevigt achtereenvolgens zijn greep op de ministeries van Defensie, Justitie en Buitenlandse Zaken.

Allereerst verliest minister van Defensie Mark Esper zijn baan. Hij was eerder fel tegen de inzet van het leger tegen het eigen protesterende volk. Later die maandagavond 9 november twittert Trump dat zijn minister van Justitie William Barr toestemming heeft gegeven voor onderzoek naar kiesfraude, hoewel er nog steeds geen bewijs is. Maar het echte bommetje komt van de minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo: die speculeert op 11 november openlijk over een tweede termijn voor Trump.

Het idee dat Trump misschien via een staatsgreep aan de macht probeert te blijven, veroorzaakt hevige discussies onder Amerikanen. Democraten kunnen niet geloven dat er ondanks de uitslag wordt gedreigd met een tweede termijn voor Trump. Miljoenen Republikeinen kunnen ondertussen niet geloven dat de verkiezingen zijn “gestolen” en dat Biden daarmee wegkomt.

De chaos deert Trump niet. Sterker nog, het is zijn hobby: via Twitter controverse veroorzaken en dan rustig kijken wat er gebeurt. Maar Trumps laatste provocaties alarmeren journalisten. CNN spreekt over “stappen van een dictator”, The Washington Post van een “gevaar”.  Zelfs Fox News, jarenlang de steunpilaar van Trump, begint vraagtekens te zetten bij zijn ongefundeerde beweringen over verkiezingsfraude. Trump vergelijkt zijn vroegere favoriete zender daarop met “fake news”. Media die weigeren te berichten wat Trump wil, zijn “vijanden van het volk”, twittert hij woedend. Het is een term die dictator Stalin vaak gebruikte voor zijn tegenstanders. 

4. Twijfel en verdriet (13-22 november):

Meedoen aan de presidentsverkiezingen van Amerika vereist een “bepaalde mate van grootheidswaanzin en krankzinnigheid”, zei oud-president Obama bij de presentatie van zijn boek over zijn Witte Huis-jaren. Als die karaktertrekken ook van toepassing zijn op Trump, is het niet verwonderlijk dat het überhaupt moeilijk voor hem is om zijn verlies te erkennen. 

Dus als topambtenaren van het ministerie van Binnenlandse Veiligheid op vrijdag 13 november in een gezamenlijke verklaring stellen dat dit “de veiligste verkiezingen waren in de Amerikaanse geschiedenis” en dat er geen sprake was van fraude, gelooft Trump ze aanvankelijk niet (hij ontslaat zelfs de boodschapper van het bericht). 

Toch is hij niet van steen. Later die avond uit Trump voor het eerst twijfel over het voortbestaan van zijn presidentschap. De “tijd zal leren” wie er in januari in het Witte Huis zit, zegt hij tijdens een persconferentie over corona. Is het een verspreking? Of een eerste teken dat hij zijn verlies onder ogen ziet? Trump ontkent twee dagen later hevig: “Fake news! Ik geef helemaal niks toe!”

Maar zijn adviseurs schetsen een ander beeld. Namelijk van een president die wel degelijk twijfelt over zijn positie. Ze praten met hem over een nieuwe politieke toekomst, zoals meedoen aan de verkiezingen in 2024. Dat idee appelleert aan zijn wens in de spotlights te blijven. Hij lijkt er zelfs per ongeluk over te twitteren: “We zullen gaan winnen”, alsof hij al met een nieuwe campagne bezig is. Maar er is ook een probleem: aangezien een Amerikaanse president maximaal twee termijnen mag dienen, zou hij met zo’n stap erkennen dat hij in 2020 heeft verloren. En dat wil hij niet.

Het dilemma laat Trump niet onberoerd. Volgens vertrouwelingen is de president somber en loopt hij  hele dagen heen en weer tussen het Oval Office en zijn privévertrekken. Net zoals een verlaten geliefde tijd nodig heeft om te accepteren dat een relatie voorbij is, heeft Trump tijd nodig om afscheid te nemen van zijn presidentschap, denken zij. 

5. Acceptatie (23 november - heden)

Op maandag 23 november lijkt het spel dan toch voorbij. Trumps juridische en politieke pogingen om de verkiezingsuitslag om te keren mislukken een voor een. De cruciale staten Michigan, Pennsylvania en Nevada keren hem de rug toe en erkennen Biden als winnaar. Het wordt weer doodstil op Trumps Twitter-tijdlijn.

Toch kan het niet als een verrassing komen voor Trump. Zeker zijn rechtszaken waren van begin af aan een rommeltje. Hoewel hij publiekelijk voortdurend roept dat er massaal verkiezingsfraude is gepleegd, voeren zijn advocaten dat fraudeargument niet aan bij de rechtszaken. Als je het bewijs in de rechtszaal niet naar voren brengt, dan moet dat betekenen dat het bewijs niet bestaat, heeft zijn voorheen loyale partijgenoot Chris Christie een dag eerder al gezegd. Ook de rechters uitten afgelopen dagen hun ongenoegen over de knulligheid van Trumps verdedigingsteam. “Een Frankenstein-monster”, noemde de rechter in Pennsylvania de “aan elkaar geknoopte argumenten” van Trumps advocaten. 

De gebeurtenissen dwingen Trump om de realiteit onder ogen te komen. Op maandag wordt hij voor het blok gezet door de facilitaire dienst van de overheid: zij willen het team van Biden nu toch echt toegang gaan geven tot overheidsgebouwen en -fondsen, zodat de overdracht tussen ambtenaren netjes geregeld kan worden. Trump twittert gelaten: “Doe wat nodig is volgens het protocol”. En op donderdag, ruim drie weken na de verkiezingen, geeft hij voor het eerst toe dat hij het Witte Huis zal verlaten als het kiescollege Biden op 14 december formeel aanwijst als winnaar.

Er zijn ook praktische redenen waarom Trump zijn verlies moet gaan erkennen. Hoewel de Republikeinse partijtop hem nog steunt, vallen zijn steunpilaren elders in de partij een voor een weg. Ook onder zijn staf is de leegloop begonnen: sommige bureaus in de West Wing zijn al leeg. En in de voortuin van het Witte Huis wordt Bidens erepodium voor de inauguratieparade opgebouwd. Het moment dat Trump het huis uit moet – op 20 januari – nadert snel.

Wie dan nog ontkent dat hij heeft verloren, is vooral een beetje zielig. Zoals een verlaten geliefde die het huis al uit is, maar nog steeds niet wil erkennen dat hij gescheiden is. Over zo iemand wordt achter zijn rug om vooral meewarig met het hoofd geschud. Of erger: over hem worden grapjes gemaakt (veel grapjes).

Trump en zijn adviseurs zullen alles doen om dat te voorkomen. Het zou volledig passen bij zijn karakter als hij momenteel broedt op een masterplan waardoor hij weer bewonderd wordt. Of het nou een gooi naar het presidentschap in 2024 is of een eigen conservatieve tv-zender, zeker is dat het groots wordt. Dat heeft hij zelf al voorspeld op Twitter: “Ik geef nooit op”.