‘Waarom mag Martine Tanghe niet blijven?’
Op 30 november zal ze voor het laatst Het journaal presenteren zoals ze dat 42 jaar heeft gedaan: beheerst, maar met urgentie. Vier collega’s nemen hier afscheid van Martine Tanghe (65). ‘Ik snap niet waarom ze moet stoppen.’
Walter Zinzen (83): ‘Plots was daar een frisse bloem op de redactie’
‘Mag Martine Tanghe alsjeblieft blijven tot ze erbij neervalt?’, smeekte opiniemaker en oud-VRT-journalist Walter Zinzen twee jaar geleden in een column. Twee jaar later weet hij nog precies waarop hij toen alludeerde. “De koele mededeling waarmee ambtenaren zoals Martine op hun 65ste verjaardag met pensioen worden gestuurd. Of, zoals de overheid dat noemt, ambtshalve op rust gesteld.”
Dat de hakbijl valt op je 65ste, hindert hem niet alleen bij Martine Tanghe, zegt Zinzen. “De hypocrisie van de politiek kent geen grenzen. We leven hoe langer hoe gezonder, wat politici ertoe noopte de pensioenleeftijd te verhogen tot 67 jaar. Maar blijkbaar geldt dat alleen in de privésector. Ik stel me trouwens de vraag waarom er voor Frank Raes (sportjournalist red.) wel een uitzondering wordt gemaakt, maar dat mensen zoals Kurt Van Eeghem en Martine Tanghe, die ook steengoed zijn in hun vak, zomaar aan de kant worden geschoven.”
Of Tanghe daadwerkelijk langer op post zou willen blijven, weet Zinzen niet, moet hij toegeven. “Maar wat ik van haar collega’s hoor, gaat het wel die richting uit.” Zinzen gewaagt van leeftijdsdiscriminatie. “De minachting voor mensen die geen 18 meer zijn, neemt toe. De algemene gedachte dat je als 65-plusser geen knip meer voor je neus waard bent, stoort mij. Waarom mag Martine niet blijven? Omdat ze zogezegd een oude vrouw is, vermoed ik.”
Tanghes vertrek laat een leegte achter die Zinzen als problematisch ervaart. “Ze was een ‘prima inter pares’ bij de VRT. Ze was er zo lang en heeft zo veel ervaring, die nu wordt weggegooid. In een landschap waar de media en de politiek voortdurend veranderen, is het belangrijk dat er een mengeling van generaties actief blijft. De besparingen op redacties, waarbij oude journalisten worden buitengezet omdat ze te duur zijn, zorgen ervoor dat veel van het journalistieke geheugen verloren gaat. Hoe je reportages moet maken of berichten moet navlooien, leer je niet op school. Dat gebeurt via mondelinge overlevering. Met het vertrek van Martine verdwijnt een groot deel van het geheugen van de openbare omroep.”
En zeggen dat het zo mooi begon. Haar intrede staat Zinzen nog kraakhelder voor de geest. “De nieuwsredactie van de toenmalige BRT bestond in de jaren 60 en 70, toen ik er begon, uit een clubje goedmenende amateurs. Bovendien waren wij een mannenbastion. Tot er in 1978 plots een frisse bloem de redactie binnenstapte. Met Martine kwamen ook andere jongeren, die een nieuwe sfeer meebrachten – een professionalisering die hard nodig was.”
Hoewel Zinzen al een tijdje aan de slag was, kon hij het prima vinden met de jonge garde. “Ik beschouwde haar als een partner in crime. De BRT was toen nog gepolitiseerd. Bij bevorderingen werd er eerst gekeken naar je politieke kleur: na een rode en een katholieke was het de beurt aan een blauwe journalist. De komst van Martines generatie zorgde ervoor dat we met een nieuwe generatie onafhankelijke journalisten te maken kregen die politiek dakloos waren. Voor de oude knarren was dat een drama: ze wisten niet wat ze aan moesten met die germanisten uit Leuven, die bovendien allemaal van een katholieke universiteit kwamen en vonden dat politieke kleur geen journalistiek criterium mocht zijn. Dat zette veel kwaad bloed.”
Dat de ‘rooie Martine’, die in haar beginjaren met lange haren en in een slobbertrui op televisie verscheen, het desondanks niet naliet via een oogopslag te laten merken wat ze van bepaalde nieuwsberichten vond, verwijst Zinzen naar het rijk der fabelen. “Het is pure interpretatie dat Martine te veel met haar wimpers bewoog wanneer het over de CD&V ging. Ze was zogezegd een gauchiste... Onzin! En dat ze zich ‘madame Journal’ waande? Nooit iets van gemerkt dat ze de lakens zou uitdelen op de nieuwsredactie. Martine is een vakvrouw met wie het als collega gemakkelijk overeenkomen was. Al kan het zijn dat sommigen jaloers waren op haar.”
Taal was en bleef haar stokpaardje, aldus Zinzen. “De liefde voor mooi en soepel Nederlands is er nooit uitgegaan. Gelukkig maar: onze taal wordt al zo vaak verkracht door sommige politici en acteurs. Martine heeft nooit een taalinspecteur nodig gehad. Het was zij die collega’s wees op onjuiste uitspraken en grammaticale fouten. Ik snap niet waarom ze moet stoppen.”
Philip Freriks (76): ‘Voor ons was ze heus niet te oud’
“De tijd gaat snel”, zegt presentator en voormalig NOS-nieuwslezer Philip Freriks, die jarenlang het Groot dictee der Nederlandse taal met Tanghe presenteerde, wier nakende pensionering hem in Nederland nog niet bereikte. “Ik wist het niet, nee. Zo gaat het soms bij collega’s met wie je een prettige werkrelatie hebt, zonder dat je bij elkaar over de vloer komt of samen op vakantie gaat. Ik heb alleen maar goede herinneringen aan Martine, maar bevriend zijn we nooit geweest.”
Freriks presenteerde het Dictee al vijftien jaar toen hij Tanghe erbij kreeg als copresentator. Hij kende haar niet, maar had haar wel eens op televisie gezien. “Ik begreep direct dat ze in Vlaanderen een ster is en dat het Nederlands haar nauw aan het hart ligt. Dat merkte je als we het dictee voorlazen. Als ze op voorhand vragen had, liet ze dat duidelijk blijken.”
Behalve een fijne collega vond Freriks Martine Tanghe ook een plezierige disgenote. “Aan de vooravond van het Dictee dineerden we met de hele ploeg. Dat waren aangename momenten.”
Ze had al eens deelgenomen aan het dictee en in de jury gezeten, zegt Freriks, dus was het logisch dat toen de producent op zoek ging naar een copresentator, hij uitkwam bij de nieuwslezeres van de VRT. Maar na tien jaar voorlezen met Freriks moest Tanghe plots plaatsmaken. Zonder veel uitleg werd ze aan de kant geschoven.
Freriks geeft toe dat de programmamaker iemand anders in haar plaats wilde. “Na 25 jaargangen kwam de vraag: ‘Gaan we ermee door?’ Ik had mijn twijfels, maar de producent wilde doorgaan met een nieuw gezicht (Freek Braeckman kwam in de plaats van Tanghe, red.). Een paar jaar later is het Dictee toch afgevoerd op televisie. Ik heb spijt dat ik niet eerder heb gezegd dat ik ermee ophield. Maar ik werkte al lang met de producent en uit loyaliteit heb ik toegestemd.”
Tanghe heeft er nooit iets over gezegd, zegt Freriks. “Bedankt worden als presentator is altijd pijnlijk. Daar bestaat geen goede oplossing voor. Ook al staan je professionele kwaliteiten niet ter discussie, je krijgt toch het gevoel dat je afgedankt bent. Ik ben zelf presentator, ik weet precies hoe dat voelt. Je hebt het idee dat je het niet goed hebt gedaan, maar daar was bij Martine geen sprake van.”
Freriks weet dat in Vlaanderen werd beweerd dat het met haar leeftijd had te maken, maar dat klopt volgens hem niet. “Haar leeftijd is nooit een issue geweest. Goed, wat dat betreft hebben we de schijn tegen, maar toch: voor ons Martine was heus niet te oud.”
Lynn Wesenbeek (58): ‘Ik was bij VTM niet haar tegenhanger’
Nee, toen Lynn Wesenbeek in 2004 nieuwslezeres werd bij VTM, heeft ze voor tips & tricks niet naar Martine Tanghe gekeken. “Daarvoor zijn de profielen van VTM en VRT te verschillend. Toen VTM begon met Het nieuws, lag de focus op lokaal nieuws om de Vlaamse verankering te benadrukken. De VRT is met Het journaal altijd breed gebleven en richtte de blik op de wereld. Ik heb veel naar TF1 gekeken om mij voor te bereiden op mijn job als nieuwsanker. Mijn voorbeeld was Claire Chazal.”
Ook tijdens de jaren die volgden, was een vergelijking tussen haar en Martine Tanghe nooit aan de orde, zegt Wesenbeek. “Ik was bij VTM niet haar tegenhanger, dat was Dany Verstraeten. Dit klinkt oneerbiediger dan ik het bedoel, maar zowel Dany als Martine zijn tot het decor van hun nieuwsuitzendingen gaan behoren. Uiteraard keken we bij VTM naar de VRT, om te weten: ‘Wat doet de overkant?’ Maar een vergelijking tussen presentatoren was niet aan de orde.”
Wederzijds respect was er wel. “Zo heb ik het toch ervaren”, zegt Wesenbeek. Voor haar boek Vijftig tinten wijs, waarin Vlaamse vijftigers vertellen over hun levenservaring, wilde ze Tanghe interviewen. “Zij paste perfect in mijn profiel. In een vriendelijke mail liet Martine weten dat ze het daar gerust met mij over wilde hebben, maar dan in een privégesprek. Alleen is dat er nooit van gekomen.”
Op de Nacht van de Vlaamse Televisie Sterren in 2013 kwam het toch tot een gesprek. Nadat ze tien maanden van het scherm was verdwenen om zich voor borstkanker te laten behandelen, nam Tanghe in september 2012 opnieuw plaats achter de nieuwsdesk en leidde een item over de start van het schooljaar in met de gevleugelde woorden: ‘Drie september 2012 is in veel opzichten een bijzondere dag’. De Vlaamse Televisie Academie bedacht Tanghes terugkeer met een nominatie voor beste presentatrice, die ze ook won.
“Toen hebben we gepraat – en niet alleen over ons werk”, zegt Wesenbeek. “Nadat later die avond Het journaal tot beste informatieprogramma werd verkozen, gaf Martine een speech waarin ze uit haar professionele keurslijf trad en meer Martine Tanghe was dan ooit. Ze had het over de pax media, over het belang van beeldvorming en de maatschappelijke verantwoordelijkheid van mediabedrijven. Haar boodschap: luister meer naar elkaar. Het was een fantastische speech, sterk en doorleefd – niet van een nieuwsanker, maar van iemand van vlees en bloed.”
Wat Martine Tanghe volgens Wesenbeek onderscheidt van haar collega-ankers en -presentatoren, is haar gevoel voor taal, dat ook onder druk onaangetast blijft. “Martine komt uit het tijdperk dat er één nieuwsuitzending per dag was. Het BRT-journaal begon ’s avonds om kwart voor acht, dan heb je tijd om aan je teksten te werken. Maar de snelheid van het nieuws is zo hoog geworden, de druk is vandaag immens. Als nieuwsanker ben je het doorgeefluik van de tien, vijftien journalisten in het veld die een uur voor de uitzending hun stukken doorsturen. Dan is het een kwestie van die snel en correct te vertalen naar een inleiding die zoveel mogelijk mensen aanspreekt.”
Wesenbeek werd in 2012 door VTM bedankt voor bewezen diensten. Ze is blij met de kansen die ze sindsdien heeft gekregen – inmiddels is Wesenbeek onder meer bestuurslid bij de VRT. Maar als het aan haar had gelegen, was ze als nieuwsanker niet gestopt. “Zeker niet met twee opgroeiende kinderen in huis en een woning die ik nog moest afbetalen. Maar bij VTM gelden marketingwetten die voornamelijk gestoeld zijn op alles wat jong is. Na mijn vertrek heb ik wel beseft dat een tegenslag een opportuniteit kan zijn. Het heeft me gedwongen mezelf te heruitvinden. Veertig jaar voor hetzelfde bedrijf werken, dat is niet meer van deze tijd. In dat opzicht is het bijna wonderlijk dat Martine daar wel in is geslaagd. Ik heb nooit getreurd dat het mij niet is gelukt – dat is verloren energie. Het heeft geen zin om voor de tv te zitten en te verlangen naar iets dat er niet meer is.”
Van alle dingen die voorbijgaan, snapt Wesenbeek niet dat Tanghe van het scherm verdwijnt. Volgens haar gaat er met Tanghes pensionering te veel metier en potentieel verloren. “Het wringt dat de overheid zegt dat iedereen tot zijn 67ste moet werken, maar dat ambtenaren op hun 65ste verplicht met pensioen moeten. Martine zou een hefboom en een mentor kunnen zijn voor veel anderen. Ik ga het daar in de raad van bestuur bij de VRT toch eens over hebben.”
Aster Nzeyimana (27): ‘Een beetje als Messi die FC Barcelona verlaat’
‘Wat een genoegen, wat een genoegen’, kirde een voor haar doen opvallend enthousiaste Martine Tanghe toen ze zich tijdens het VRT-journaal van 28 mei 2016 naar het sportanker omdraaide om Aster Nzeyimana te verwelkomen. De jonge presentator had twee jaar voordien zijn debuut bij MNM gemaakt. Daar bleef zijn talent niet onopgemerkt. Hij maakte snel de overstap naar Sporza Radio, waarna hij in geen tijd tot televisiesportanker werd gekatapulteerd.
“Een bijzonder moment, die eerste nieuwsuitzending”, zegt Nzeyimana. “Het maakte het extra iconisch dat ik voor het eerst op tv mocht presenteren naast Martine Tanghe. Het was mijn droom om zo’n carrière te mogen beleven. De samenwerking met Martine past helemaal in dat plaatje.”
Het debuut was niet gescript, zegt Nzeyimana. “Ik kende Martines intro niet. Er was geen repetitie of overleg aan voorafgegaan. Het verliep heel natuurlijk, haar enthousiasme was oprecht. Daar kun je toch geen kritiek op hebben? Ik denk dat ze trots was om de volgende generatie te mogen aankondigen. Trouwens: toen ik begon op de VRT, was ik 22 jaar, net als Martine. Ze kon mijn moeder zijn – of nee, wacht: mijn ma is 59.”
Het was bovendien een echte kennismaking. Nzeyimana had Tanghe nog maar enkele keren gezien, onder meer tijdens zijn stemtest, toen zij in de jury zat die hem moest beoordelen. Elkaars bureau hebben ze nooit platgelopen. “De sport- en de nieuwsredactie zijn gescheiden werelden. Als we het nieuws lezen, zien we elkaar pas in de studio.”
Na het debuut kreeg Nzeyimana van Tanghe een korte evaluatie: hij moest minder snel lezen en zijn stem zat iets te hoog. “Maar dat is normaal, het was de eerste keer. Als ik de beelden terugzie, zie ik daar een schooljongen zitten.” Ook later volgden nog tips, meestal opmerkingen over zijn taalgebruik. “Dat er een verschil is tussen ‘niet het minst’ en ‘niet in het minst’. Het eerste betekent vooral, terwijl het tweede bijna het tegenovergestelde is: helemaal niet.”
Toch wil Nzeyimana niet gewagen van een speciale band. “Martine was niet de moederkloek die me begeleidde, dat zou ze niet gewild hebben. Ze komt met iedereen goed overeen, jonge journalisten kijken naar haar op. Op het scherm straalt ze warmte uit, moeilijke thema’s brengt ze op een gedegen manier. Zoals ze op televisie overkomt, zo is ze in het echt.”
Dat haar bij haar afscheid een grote uitgeleide te beurt valt, vindt Nzeyimana meer dan terecht. “Dat is toch zo voor alle grote talenten die met pensioen gaan? Al denk ik dat iedereen het gevoel heeft dat het voor Martine te vroeg komt. Haar afwezigheid zal als een gemis ervaren worden. Het is zo’n beetje zoals Messi die bij FC Barcelona weggaat: je weet dat het eraan zit te komen, maar als het gebeurt, blijft het pijnlijk. Het is zo cool wat zij heeft gedaan. Tegenwoordig lijkt het alsof je om de twee jaar een nieuw professioneel avontuur moet aangaan. Martine heeft dat bewust niet gedaan: ze heeft nooit gestreefd naar een kaderfunctie, ze is altijd blijven doen wat ze deed. Ik vind dat daar veel schoonheid in zit. Je ding vinden en daar heel lang heel goed in zijn is een onderschat metier. Het is pure klasse.”