‘Als Iran terugslaat gooit het zijn eigen ramen in’: moord op atoomfysicus zorgt voor grote spanningen

Zit de Israëlische geheime dienst Mossad achter de aanslag op Mohsen Fakhrizadeh? Israël ontkent het alvast niet. Premier Benjamin Netanyahu noemde in het verleden de vermoorde nucleaire topwetenschapper van de Iraanse Revolutionaire Garde publiekelijk zelfs vijand nummer één, en waarschuwde: ‘Onthou die naam’.

Het tijdstip van de moord, afgelopen vrijdag, is geen toeval. Netanyahu kondigde kort na de verkiezing van Democraat Joe Biden als nieuwe VS-president aan dat zijn land fel gekant blijft tegen nieuwe nucleaire onderhandelingen tussen Washington en Teheran. Huidig VS-president Trump was uit het nucleair akkoord van 2015 gestapt dat de internationale gemeenschap met Iran sloot. Biden liet uitschijnen dat de VS daar onder zijn leiding mogelijk terug bij zullen aansluiten, en economische sancties zouden intrekken die Trump oplegde – als Iran zich aan het akkoord houdt.

“Ik denk ook dat er inderdaad een Israëlisch en/of Amerikaans verband is met de aanslag”,  zegt hoogleraar internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen). “Wellicht vrezen de hardliners in Israël en uit de regering-Trump dat verkozen president Biden in een nieuw Iran-akkoord zonder hefboom achter de hand zal stappen, waardoor de ontwikkeling van een geheim kernwapenprogramma zou kunnen doorgaan. Met deze aanslag wil men op de valreep het Iraanse nucleaire programma nog verzwakken en gesprekken verhinderen.”

Regionale dominantie

Criekemans wijst op een aantal ontwikkelingen die in dat verhaal passen. “Het Internationaal Atoomagentschap gaf aan dat Iran nu al meer dan tien keer zoveel uranium (een kernwapengrondstof, MR) verrijkte dan afgesproken in het nucleair akkoord van 2015. VS-buitenlandminister Mike Pompeo reisde onlangs naar de regio en de Israëlische premier Benjamin Netanyahu bracht daarna een geheim bezoek aan koning Bin Salman van Saudi-Arabië, dat met Iran in een strijd om regionale dominantie is verwikkeld. Vergeet ook niet dat Trump na de verkiezingen aankondigde dat hij inzake Iran ‘alle opties’ met zijn adviseurs besprak.”

Voor Biden wordt het straks dus veel moeilijker om op korte termijn opnieuw onderhandelingen op te starten met Teheran. Ook daar zijn de radicale elementen van de Revolutionaire Garde door deze moord gesterkt in hun overtuiging dat de VS en Israël uit zijn op conflict. Zij dreigden al met ‘ernstige wraak’.

Alles zal afhangen van de wijze waarop Iran de komende weken reageert, zegt ook Criekemans. “De aard van de Iraanse reactie zal bepaald worden door de interne politieke machtsverhoudingen. De positie van president Hassan Rouhani, die gold als een gematigder figuur, was verzwakt sinds Trump zich uit het nucleair akkoord terugtrok. De radicalen kregen meer wind in de zeilen. Maar je zou de huidige aanval ook kunnen zien als een val die voor de radicalen werd gespannen. Als Iran nu terugslaat gooit het zijn eigen ramen in. Dan hebben de regering-Trump en Israël alsnog een gedroomde aanleiding om militair op te treden en zou er een fait accompli kunnen ontstaan, ook voor Biden.”

Criekemans verwacht daarom geen rechtstreekse militaire respons van Iran, eerder een ondergrondse actie in de regio. “De kernvraag is nu wie er het pleit wint: de gematigden of de radicalen, zowel in Iran als in de VS en Israël. Er is aan beide zijden een schaduwoorlog bezig, waarbij de uitersten elkaar versterken.”

In het midden staat de Europese Unie, die nog steeds het nucleair akkoord onderschrijft, al hebben Amerikaanse sancties, die ook Europese bedrijven straffen als ze met Iran zaken doen, de EU-positie verzwakt. Criekemans: “Voor de Europeanen blijft het spitsroeden lopen. Europa gelooft nog steeds dat er door geo-economische samenwerking met Iran, wat op energievlak opportuniteiten biedt om los te komen van Rusland, interne veranderingen kunnen komen. Die opportuniteiten zijn wel beperkt. Ook president Biden zal de EU in het gareel willen houden. Als hij is ingezworen verwacht ik vooral van Frankrijk, dat met Total, Renault en Airbus in Iran belangen heeft, een diplomatieke actie naar Teheran toe. Tenzij Iran nu iets doet dat dit onmogelijk maakt; als ze overgaan tot een of andere vorm van terreur zal ook Europa daar gevolgen aan moeten verbinden.”

Hoogleraar Ahmadreza Djalali

Zo waarschuwden de EU, en ook ons land, de Iraanse regering al niet over te gaan tot executie van de Iraans-Zweedse hoogleraar Ahmadreza Djalali, die ook gastdocent was aan de VUB en in een schijnproces werd veroordeeld wegens vermeende spionage en betrokkenheid bij de dood van twee nucleaire experts. Hij werd vorige week naar een gevangenis overgebracht waar terechtstellingen plaatsvinden, mogelijk als pasmunt voor een Iraanse diplomaat die in ons land terechtstaat of voor bevroren Iraanse fondsen. Zijn familie vreest nu dat de recente moordaanslag de bemiddeling in zijn zaak nog kan bemoeilijken. 

Belgisch spoedarts Gerlant van Berlaer, als collega bevriend met Djalali en zijn vrouw, zegt te hopen dat Iran het onderscheid tussen de Amerikaanse en Europese aanpak erkent. “Ongeacht de geopolitieke context moet hij worden vrijgelaten en worden behandeld volgens de internationale rechten van de mens. Djalali heeft geen bal te maken met alle politieke gekrakeel rond het nucleaire programma. Hij is een spoedarts die in een oneerlijk proces onschuldig is veroordeeld.”