‘Elke roos heeft doornen, ook The Rose van de Reyerslaan’: ex-collega schetst portret van Martine Tanghe

16 februari 1992. Een zondagnamiddag. Ik had redactiedienst bij het VRT-radionieuws en was in de opnamestudio bezig een interview met een ouwe Vlaamse pater te verknippen - er was weer eens oproer in het Zaïre van president Mobutu. Plots stond zij daar. Halfhoge laarsjes, een tweed rokje, blonde haren losjes gedrapeerd. Bewust nonchalant, zeg maar. La grande dame van de tv-journalistiek, mijn grote-voorbeeld-madam: Martine Tanghe. In levende lijve. Ze keek, ze vroeg, ze eiste tekst en uitleg over mijn opname: zakelijk, helder, professioneel. Ik stuntelde wat antwoorden bij elkaar. Zij knikte koeltjes, draaide zich om en verdween.

Vijftien jaar eerder in 1977 hadden wij meegedaan aan het beruchte BRT-journalistenexamen. Zij was met verve geslaagd, samen met Geert Van Istendael, Paul Jambers en Jef Lambrecht. Ik was gebuisd op de stemtest. Ik wist alles van Latijnse stamtijden maar (te) weinig van correcte Nederlandse dictie en dat was nu net haar handelsmerk. Ik vond emplooi als leraar Latijn en Nederlands. Gaf mijn puber-leerlingen als voorbeeld van loepzuiver taalgebruik steevast twee namen mee: Bavo Claes én Martine Tanghe. In 1988 joeg een zoveelste onderwijshervorming leraren Oude Talen op de vlucht, VTM roofde de VRT-redacties leeg. Er was plaats. Een jaar later mocht ik Tanghe ‘collega’ noemen.

Zij was toen, in 1988, al tien jaar lang ons nieuwsanker, lang voor dat woord uitgevonden werd. Ze dateert van een tijdperk dat nieuwslezers zich gedroegen als schoolmeesters - de BRT als instituut voor volksverheffing. Ook Tanghe is altijd lerares gebleven, alleen deed ze dat voor de grootste klas van het land, dixit wijlen haar echtgenoot Jos Van Hemelrijck. Ze is dat nu, na 42 jaar, nog altijd, zonder dat modes en hypes op haar vat konden hebben. Zij heeft zich - met succes! - altijd verzet tegen het ageism, het leeftijd-discriminatie-spook dat ook in de VRT-gangen rondwaart. Waarom zouden vrouwen van - bijna - 65 geen schermgezicht kunnen zijn? Haar mannelijke evenknie Bavo Claes bezweek wel onder dat soort druk - zo wordt gezegd - en gooide in 2005 na een schermcarrière van 30 jaar de handdoek.

Tanghe was niet de eerste vrouw op de BRT-redactie, wel de eerste die Het Journaal presenteerde. Zij gedroeg zich wel meteen als ‘one of the boys’ en stond mee aan de toog in de vele bedrijfskantines die het gebouw toen rijk was. Haar verschijning was een verademing in een tijdperk dat de nieuwsvloer gedomineerd werd door fossiele figuren als Lucien Boussé of Jacques Vandersichel. Dat de VRT-redactie nu wordt bevolkt én geleid door zelfbewuste, hoogopgeleide vrouwen met talent en branie heeft veel te maken met Martines voorbeeld. 

Ook in de combinatie werk-privé pionierde zij. Na vijf jaar presenteerwerk nam ze loopbaanonderbreking om met Jos, de vader van haar drie kinderen, zeilbootgewijs een halve wereldreis te ondernemen. Geen golf te hoog om een droom te realiseren, maar ook om weg te vluchten voor de jaloezie en de haatreacties die toen al haar deel waren. Vlaanderen had het in die jaren 70 niet direct voor een blondine in jeans en houthakkershemd, die bovendien een progressieve ‘linkse’ koers scheen aan te houden. Dat beterde er niet op toen ze, in januari 1985, in bikini figureerde op de Humo-cover. Het was de tijd van ‘BRT weg ermee’ en ‘Rooie ratten rolt uw matten’. Administrateur-Generaal Paul Vandenbussche, CVP-pion, noemde zelf zijn redactie “rode onderzeeërs, die gauchistische opvattingen via de omroep wilden doordrukken”. Zonder dat Martine zelf op de barricaden ging staan, werd ze toch tot dat kamp gerekend. Later media-minister Eric Van Rompuy zette haar weg als “volksvreemd”, “nihilistisch” en “anti-katholiek”, maar gaf later ruiterlijk toe dat dit oordeel van de pot gerukt was. 

Eind jaren 80 start VTM op. Het zal de VRT vijf jaar lang een dip bezorgen. In die periode verhuisden flink wat boegbeelden van de Reyerslaan naar Vilvoorde. Jan Schodts, Dany Verstraeten, Nadine De Sloovere. Anderen werden wel gevraagd maar bleven trouw. Tanghe sloeg ook wel eens haar vleugels uit, maar niet richting concurrentie - naar verluidt werd ze niet eens gevraagd, omdat de bazen bij VTM wisten hoe honkvast ze was. In eigen huis presenteerde ze Volt, samen met Kobe Ilsen, maar keerde snel terug naar haar vertrouwde habitat van de nieuwsstudio. De afgelopen 35 jaar zijn er te lande ook omzeggens geen verkiezingen meer gehouden zonder la Tanghe in de studio, alsof in de Grondwet gebeiteld staat dat we alleen ter stembus mogen op zondagen dat zij beschikbaar is voor de marathonuitzending.

En toen, in 2011 en 2012, verdween ze bijna een jaar uit de Vlaamse huiskamers. Borstkanker. Operatie. Revalidatie. Wrang als je weet dat precies zij in 1995 voor het eerst de openingsavond van Kom op tegen Kanker presenteerde - ze kénde de ziekte: haar moeder was er ook al mee geconfronteerd. Zij maakte indruk, op lotgenoten én buitenstaanders, door de sobere, ingetogen manier waarop ze met haar ziekte omsprong, en haar rentrée organiseerde. Martine nam opnieuw plaats op haar stoel, nam de draad op zonder kouwe drukte. Later zou ze mee het gezicht worden van preventie-campagnes voor borstonderzoek. Zowat de enige mediatieke neerslag van haar persoonlijk drama. Klasse!

Maar ook deze roos heeft doornen. De ergernissen zijn niet min: weinig collegiaal, partijdig en over-sentimenteel! Voilà.

Martine kon legendarisch boos worden, op collega’s, op technici, op alles en iedereen die niet meteen mee is. De lat lag hoog, niet iedereen in de onzalige ambtenarentijd kon erover. Een tekstje dat niet goed zat, een technisch mankement, bazen die niet zagen waar de klepel hing. Ze konden allen rekenen op haar toorn. Zelfs pestgedrag was haar niet vreemd. Ex-collega Sigrid Spruyt noemde haar niet voor niets een “bunzing” in haar Dagboek van een Anker. Wie jong en ambitieus was, moest vrede nemen met de tweede viool - lees: Het Journaal van 13 of 18 uur, of dat van ‘s avonds laat. Het 7 uur-journaal bleef de speeltuin van Tanghe. Behalve wanneer zij vakantie had, natuurlijk. 

Tanghe bleef steeds haar eigen ernstige zelve: toen de redactie een frivool filmpje draaide op de tonen van ‘Happy’, vond zij dat al niet kunnen. Maar het ging verder: toen Het Journaal een richting uitging die haar niet zinde, gaf ze in een mail naar de bazen lucht aan haar ongerustheid over zoveel nieuwlichterij. De mail lekte in de gazetten en het kot was te klein.

Volgens Jan Becaus hoort een anker te zijn zoals een patat: ‘geur-, kleur- en smaakloos’. Een belediging voor de aardappelsector, maar ook het tegendeel van Tanghe’s aanpak. Sinds ze oma is, druipt de sentimentaliteit er af: kindertjes, zwartjes, homootjes. Elk verkleinwoordje kan rekenen op de sympathie van la grande Dame. Serene afstandelijkheid raakt zoek. Toen laatst filmcollega Ward Verrijcken schielijk overleed, gingen haar blijken van medeleven ver buiten de grenzen die men van een openbare omroep verwacht. Ook uitingen van verdriet en mededogen laten zich meten aan de dosering.

Maar vooral is Tanghe berucht voor haar kanttekeningen bij nieuwsitems. Een woordje slotcommentaar na een reportage, een opgetrokken wenkbrauw, een nauwelijks onderdrukte zucht: het zijn even zoveel manieren om goed- of afkeuring te laten blijken. En dát zult u voortaan moeten missen: maandag presenteert ze voor het laatst Het Journaal. Waarschijnlijk zal dat ook zonder kouwe drukte passeren, mogelijks met een opgetrokken wenkbrauw en een zucht.  Ik ben nu al benieuwd naar het slotbeeld, maandagavond zo rond 19.30 uur.