IJsland gidsland: doeltreffende coronastrategie van het eiland wordt geprezen

Winterse mystiek, buitenaards spectaculaire natuurpracht, Björk en opwindende crimireeksen. Dat is waarmee we IJsland associëren. Voor coronabestrijders ligt dat nu anders. Voor hen is de donkere en geheimzinnige eilandstaat tegenwoordig een land dat kennis en licht in de duisternis brengt.

“Dat weten we dankzij IJsland”, hoor je virologen dan ook soms zeggen. Want enkele van de grootste coronaraadsels zijn voor het eerst in IJslandse wetenschappelijke studies opgehelderd. 

Dat kinderen boven de tien jaar twee keer zo besmettelijk zijn als jongere kinderen, bijvoorbeeld. En dat de meest voorkomende symptomen spierpijn, hoofdpijn en hoesten zijn, maar niet per se koorts. Of dat tot wel 43 procent van de besmette mensen geen symptomen heeft. Dankzij dat cruciale inzicht gingen landen daar in hun teststrategieën en advies aan de bevolking rekening mee houden.

“De IJslandse wetenschap is baanbrekend geweest in onze pogingen om de globale pandemie te doorgronden”, concludeert dan ook wetenschappelijk topblad Nature. Op zijn website wijdt het een lovend artikel aan het landje. Door zijn piepkleine omvang is bevolkingsonderzoek er vlot uitvoerbaar. “In combinatie met de sterke  samenwerking tussen wetenschap en overheid kent IJsland zowat iedere beweging die het virus maakt”, meldt Nature.

In januari, twee maanden voordat het virus er neerstreek, werden isolatie, contacttracing en quarantaines al voorbereid en begin februari zijn de eerste IJslanders getest. Een skiër die terugkwam uit Italië bracht het virus eind februari mee. De testcapaciteit kwam vervolgens al snel onder druk te staan. 

Maar geen twee weken later kwam er enorme versterking. Begin maart had Kári Stefánsson, CEO van het bedrijf deCODE Genetics, namelijk vernomen hoe de Wereldgezondheidsorganisatie stelde dat SARS-CoV-2 zo’n 3,4 procent van de besmette mensen doodt. Dat is dertig keer dodelijker dan de griep. 

Wetenschappelijk onverantwoord, vond Stefánsson. Zonder te weten hoeveel mensen besmet zijn, hun je niet weten hoe dodelijk het virus is. Prompt besloot hij met deCODE dat werkelijke aantal besmettingen te achterhalen. Het bedrijf zette al zijn labs, personeel en expertise in om massaal te gaan testen. 

De overheid nam het aanbod gretig aan en er ontstond een robuuste samenwerking tussen Volksgezondheid, deCODE Genetics en het Nationaal Universitair Hospitaal (NUH). Zo’n 55 procent van IJslanders werd getest en iedereen die positief testte is opgevolgd. Zo kwamen velen zonder symptomen in beeld, wat in de meeste landen niet lukte.

Volledige genoom lezen

Wie positief test, wordt automatisch veertien dagen opgevolgd per telefoon. Alle informatie komt in een centrale gegevensbank, ontworpen door wetenschappers van het NUH. Die samenwerking tussen wetenschappers uit de publieke en private sector leverde IJsland snel onschatbare informatie op over waar, bij wie en hoe het virus rondwaart.

Zo onthult deCODE telkens hoeveel virusdeeltjes er in een staal zitten, wat kan aangeven hoe besmettelijk iemand is. Ook de inzichten over asymptomatische gevallen en de symptomen vloeiden voort uit de analyse van het NUH en deCODE.

Toen zo werd ontdekt dat koorts niet per se een symptoom is, besloot IJsland iedereen die ‘slechts’ spierpijn of verkoudheidssymptomen heeft tot een test op te roepen.

Door altijd het volledige genoom van het virale RNA te lezen, kan deCODE van elk staal eveneens de stam en oorsprong bepalen. Daardoor was snel duidelijk dat eerste gevallen van skiërs kwamen en dat latere besmettingen vooral in gezinnen gebeurden.

Het resultaat van het IJslandse recept is zeven doden per 100.000 inwoners. Ter vergelijking: in de VS zijn dat er 80, in België 143.

Coronaleger

Pijnpunt is het toerisme, waarvan het land erg afhankelijk is. Sinds midden juni ontvangt het reizigers uit 45 landen. In augustus liep dat mis. Een koppel besmette toeristen ontketende een tweede golf die zwaarder werd dan de eerste. 

Het IJslandse ‘coronaleger’ bracht die weer onder controle terwijl de grenzen open bleven. Maar toeristen moeten nu eerst twee weken in quarantaine ofwel een test ondergaan bij aankomst, gevolgd door vijf dagen quarantaine én dan nog een test.

Die strategie leidde tot een bijkomende ontdekking waaruit alle landen kunnen leren: één op de vijf toeristen die de eerste keer negatief testen, testen de tweede keer positief. Door de nieuwe aanpak, vermijdt IJsland wellicht dat veel nieuwe stammen het land binnenkomen. 

En er volgt gegarandeerd meer. Terwijl IJsland het virus met veel genetische decodering en testing & tracing op de hielen blijft zitten, ligt ook het onderzoek op basis van die massa aan gegevens niet stil.

Op stapel staan studies naar risicofactoren voor superverspreiding, de impact van de virale lading op de ernst van de ziekte en besmetting, de genetische risicofactoren voor Covid-19 en de langetermijneffecten. Op de dwingende vraag hoe lang iemand die besmet raakte immuun blijft, vond het team van deCODE een antwoord dat strookt met een recente Oxford-studie: wellicht ben je tussen de vier tot zes maanden beschermd.

Fantaseren over ooit nog eens een tocht door het unieke land van ijs blijkt een goede remedie tegen de lockdownblues. Ondertussen dromen coronajagers overal ter wereld liever van de volgende nieuwe ontdekkingen die de IJslandse collega’s uit hun rijke en omvangrijke collectie data puren.