Klara wordt 20: ‘Ik vecht als een leeuwin voor mijn radiozender’

“Ik schrok me rot”, zegt Chantal Pattyn (52) wanneer we haar vragen hoe ze terugkijkt op twintig jaar Klara. “Plots blijk je al twintig jaar bij dezelfde zender te werken. Als ik hier nog een paar jaar blijf, dan heb ik het grootste deel van mijn leven bij Klara gewerkt.” Een toekomstperspectief waar ze best mee kan leven, zo blijkt. “Twintig jaar geleden leek Klara me de beste plek om naar toe te gaan. En ik vind het nog steeds de fijnste zender om voor te werken. Al voel ik het ook wel aan mijn lijf dat Klara ondertussen twintig jaar is. We hebben in die periode ontzettend veel dingen gedaan. Het was een rollercoaster.”

Klara kwam twintig jaar geleden de klassieke zender Radio 3 vervangen. Met de bedoeling een bredere zender te worden, die een ruimer publiek kon bekoren. Pattyn was er van bij die eerste stapjes bij. Eerst als presentator van het middagprogramma Alinea. Daarna werd ze cultuurcoördinator en sinds tien jaar mag ze zich nethoofd noemen.

De voorbije twintig jaar heeft Klara gedaan wat moest, vindt ze. “We zijn een heel diverse zender geworden. Die zowel kenners, maar nog meer liefhebbers bereikt. Soms gaan we heel erg in de diepte, maar soms gaan we ook heel breed.” Dat leverde Klara een marktaandeel van 2,7 procent op. “Daar ben ik blij mee”, zegt Pattyn. “180.000 mensen per dag. Dat is niet niks. Daar kan je toch wel een paar voetbalstadions mee vullen. Vorig jaar hebben we met Iedereen Klassiek 18.000 mensen naar een festival rond klassieke muziek gekregen. Dat vind ik iets om trots op te zijn. En dan heb ik het nog niet over onze digitale voetafdruk. Want ook die gaat de hoogte in.”

Maar niet iedereen is enthousiast over het parcours van de voorbije twintig jaar. In de zoektocht naar een breder publiek heeft Klara zijn focus verloren, vinden critici. De sérieux werd vervangen door luchtigheid. Pattyn zucht wanneer die kritiek ter sprake komt. “Ik ben dat soort opmerkingen kotsbeu. Je kan voor niemand goed doen, het is altijd wat. Soms krijg ik het verwijt dat Klara een religieuze zender geworden is omdat we toevallig een stuk polyfonie hebben gedraaid. Om dan een paar uur later een mail te krijgen waarin iemand me meldt dat het een absolute schande is dat we jazz draaien.”

Vallen dat soort mails vaak je mailbox binnen?

Pattyn: “Oh ja. Maar de handgeschreven brieven zijn de ergste. Heel vaak beginnen die ook met ‘Mijnheer de Directeur’, want een vrouw aan het hoofd van een zender is natuurlijk al helemaal not done. En meestal wordt Klara ook met een ‘C’ geschreven. (lacht) Maar gelukkig krijgen we vooral fanmail.

“Ik wil best naar die critici luisteren, maar je kan nooit iedereen tevredenstellen. Dat is bij elke zender zo. Bij Radio 1 heb je ook luisteraars die gek worden van het teveel aan sportuitzendingen in het zendschema, terwijl er voor anderen niet genoeg sport in het aanbod kan zitten.

“Het heeft met keuzes te maken. Vorige week heb ik in Pompidou (het programma dat Pattyn presenteert, PD) ‘All along the watchtower’ gedraaid van Jimi Hendrix. Dan weet je dat sommige mensen daarover zullen vallen. Maar ik vond het perfect passen bij een item over Guillaume Bijl en zijn vuurtoren in Den Haan. Eigenlijk is het simpel. Wie een zender voor zichzelf wil, moet maar een afspeellijst op Spotify maken. Of naar zijn eigen cd-collectie luisteren.”

Pattyn maakt de vergelijking met de grote cultuurhuizen, waar de voorbije jaren ook hard aan die verbreding is gewerkt. “Natuurlijk staan daar nog steeds symfonische orkesten op het programma, maar er is veel meer ruimte voor andere genres en kruisbestuivingen. We leven in een andere maatschappelijke context dan twintig jaar geleden. Je moet de deuren openzetten en roepen ‘Iedereen is welkom’.

“Daarom is onze slogan ook ‘Blijf Verwonderd’. Dat klinkt net zo sympathiek en uitnodigend. Klara is er niet enkel voor mensen met een grote culturele bagage. Veel van onze luisteraars zijn zelfs in hun jeugd niet in aanraking gekomen met klassieke muziek. Het zijn vaak late instappers die je niet de deur moet wijzen door te zwaaien met een jargon dat ze niet kennen.”

Vindt u dat jammer?

“Ik kijk met lede ogen naar de plannen om het vak esthetica uit de eindtermen te schrappen. Als men ook in het onderwijs cultuur niet meer als prioriteit ziet, dan maak ik me ernstige zorgen over de toekomstige generatie. Het is toch paradoxaal dat de overheid zoveel geld pompt in de promotie van onze Vlaamse meesters, maar er tegelijk op school steeds minder aandacht aan wordt besteed? Want je wil toch dat ook de jonge generatie die schilderijen kan ‘lezen’? Want als je dat nooit hebt geleerd lukt dat niet. Ik zou daarover graag eens in debat gaan met Ben Weyts. De rol van het onderwijs daarin is cruciaal. Zonder mijn leraar esthetica uit het middelbaar en mijn voordrachtleraar zat ik nu niet op deze stoel. Die mannen hebben me het culturele vuur doorgegeven.”

Ook bij de openbare omroep staat cultuur onder druk. Is het niet vreemd dat er de voorbije jaren fors bespaard is bij Klara terwijl dat – samen met Radio 1 – toch de zender is waarmee de publieke omroep het verschil maakt met de commerciële concurrentie?

“Klara moest besparen, net zoals er de voorbije jaren in alle lagen van de VRT is bespaard. Plezant is dat niet, maar als de VRT het met minder middelen moet doen dan voelen we dat allemaal. Maar we moeten ook niet doen alsof we de minst bedeelde zender van de hele VRT zijn. Klara is geen goedkope zender. Een opera capteren kost een pak geld. We hebben ook een intensieve manier van radio maken. Voor een programma als Pompidou moet je een pak expo’s gezien hebben en alle boeken gelezen hebben van de auteurs die te gast zijn. De Nederlanders die we over de vloer krijgen zijn altijd heel verbaasd dat we hun boek effectief gelezen hebben. (lacht) Wanneer ze in eigen land op de radio komen is de eerste vraag meestal: ‘Waar gaat uw boek eigenlijk over?’”

Kan u dat soort intensieve radio blijven maken wanneer er de komende jaren nog een besparingsoefening volgt?

“Als het met nog minder moet dan zullen we noodgedwongen andere programma’s maken. Dan moet je keuzes maken.  Maar ik hoop dat het zo ver niet komt. Ons DNA is me heel dierbaar. Knippen zal zeer doen. Maar daar wil ik het liever niet over hebben. Men kent me als een leeuwin. Ik vecht voor mijn zender en alle mensen die daar zijn.”

Die mensen zijn wel met steeds minder. Er is de voorbije jaren heel wat ervaring vertrokken bij de zender. Hoe vangt u dat op?

“Het is altijd jammer als mensen vertrekken. Wanneer een monument als Marc Van den Hoof (jazzkenner, PD) op pensioen gaat is dat een ramp. Maar tegelijk geeft dat de kans aan mensen als Joris Preckler en Lies Steppe, die ook ongelooflijk passioneel met jazz bezig zijn, om hun vleugels uit te slaan.

“Ook Klara moet in de toekomst investeren. Maar makkelijk is dat niet. De kans dat je jong radiotalent vindt dat de nodige bagage heeft om op Studio Brussel te presenteren is een pak groter dan dat je diezelfde talenten voor Klara vindt. Want wie voor ons werkt, moet wel zot zijn van kunst en klassiek. Maar we hebben ondertussen een aantal prachtexemplaren in huis. Ik kan iedereen geruststellen. Er werken hier alleen mensen met een enorme passie voor wat ze doen.”

U bent bij Klara niet alleen nethoofd, u presenteert ook het kunstprogramma Pompidou. Waarom wil u die twee per se blijven combineren?

“Omdat ik het leuk vind om nog elke dag in de praktijk te staan. Ik weet hoe het er aan toe gaat in de studio. Ik ben voetvolk en manager tegelijk. Dat heeft zijn voordelen. Ik kom door het presenteren ook op een andere manier in contact met de kunstensector. Je ontmoet mensen die je vanachter je bureau niet zou leren kennen. En het dwingt me om mijn eigen cultuurconsumptie op een heel hoog niveau te houden.” 

Zijn er ook nadelen?

(lacht) “Ja, ik werk me kapot. Ik heb wat dat betreft geen limieten. Klara first. En mijn zoon natuurlijk.” 

Bent u een makkelijke baas om voor te werken?

 “Wat is dat een makkelijke baas? Iemand voor wie het altijd goed is? Dan ben je bij mij aan het verkeerde adres. Zonder visie wordt je zender een lappendeken. Je moet durven corrigeren en soms ook slechte boodschappen brengen. Niets zo erg als een baas die twijfelt. Ik heb liefst bazen die je uitdagen, die je pushen om een stap verder te zetten. Zo heb ik er een paar gehad en ik ben hen nog altijd dankbaar! Al vraagt de job veel. Je moet haar op je tanden hebben en een olifantenvel. Als je als manager elke morgen op wil staan met het idee dat iedereen je graag ziet, dan stop je er beter mee.”

Wat mogen we Klara voor de komende twintig jaar wensen? Een forse stijging van het marktaandeel?

“Dat marktaandeel is niet het belangrijkste. Ik kijk liever naar de impact van de dingen die we doen. De 18.000 mensen op Iedereen Klassiek, de 700.000 downloads voor de podcast van Bart Van Loo over de Bourgondiërs, de reeks over Leopold II die momenteel door het dak gaat. Dat soort dingen bewijzen dat Klara veel meer is dan enkel een radiozender. En dat is waar het in de toekomst om zal draaien. Nog veel meer dan vandaag.”