Direct naar artikelinhoud
AnalyseCoronavaccin

De vaccinrace kent nu al verliezers: arme landen krijgen fikse opdoffer

Vrijwilligers wachten op hun beurt bij een teststation in Johannesburg, waar ze worden ingeënt met het experimentele vaccin van AstraZeneca.Beeld AP

Waar de rijke economieën rekenen op de vaccins van Pfizer en Moderna, zet de rest van de wereld in op een vaccin van de Oxford-universiteit en AstraZeneca. En juist over dat middel is twijfel gerezen. Een fikse domper voor de arme landen. 

Na Pfizer en Moderna presenteerden AstraZeneca en de Oxford-universiteit op 23 november als derde een ‘zeer effectief’ vaccin tegen Covid-19. AZD1222 zou de ziekte bij 70 procent van de gevaccineerden voorkomen. De dagen erna stak er echter kritiek op over de onderzoeksresultaten. Zo bleek een van de twee groepen waarop het vaccin was getest geen 55-plussers te bevatten, terwijl ouderen juist het grootste gevaar lopen door corona. Bovendien hadden de mensen in deze groep minder vaccin gekregen – een onderaannemer had per abuis te weinig vaccin in de flesjes gestopt. 

Hoewel AstraZeneca-baas Pascal Soriot de afgelopen dagen bezwoer dat goedkeuring van het vaccin door Europese en Britse toezichthouders geen vertraging zal oplopen, betekenen de fouten op zijn minst een smet op het blazoen. AstraZeneca heeft noodgedwongen een nieuw, mondiaal onderzoek aangekondigd naar de effectiviteit van het vaccin.   

Vertraging zou vooral een hard gelag betekenen voor de armste landen. Hoewel ook de Europese Unie met 300 miljoen bestelde doses fors heeft ingezet op het AstraZeneca-vaccin, kunnen rijkere landen makkelijker op meerdere paarden wedden. Zo maakt Nederland niet alleen aanspraak op 11,7 miljoen vaccindoses van AstraZeneca, maar ook op 7,8 miljoen doses van Pfizer en 3,1 miljoen doses van Moderna. 

Drie miljard doses

Een van de grote voordelen van het AstraZeneca-vaccin is de grote hoeveelheid. De Britse-Zweedse farmaceut verwacht volgend jaar drie miljard doses te produceren, tegenover de al voor zo’n 80 procent door de rijkste landen opgekochte 1,3 miljard doses van Pfizer en 500 miljoen doses van Moderna. 

Bovendien rekent AstraZeneca tussen de 3 en 5 dollar per dosis (oftewel 2,5 à 4,2 euro), een ramsjprijs vergeleken bij de respectievelijk 20 dollar en 25 tot 37 dollar die Pfizer en Moderna per dosis vragen. Vaccinontwikkelaar Sarah Gilbert van Oxfords Jenner Vaccine Institute wilde alleen samenwerken met een farmaceut die het vaccin zonder winstoogmerk beschikbaar zou stellen. 

Los daarvan is het AstraZeneca-vaccin goedkoper te distribueren. Het vaccin gebruikt een onschuldig, uit chimpansee-uitwerpselen gepuurd verkoudheidsvirus, laboratorisch opgepimpt met genetisch materiaal van het coronavirus. Daardoor blijft het vaccin stabiel tussen 2 en 8 graden Celsius, terwijl de vaccins van Pfizer en Moderna bij respectievelijk min 70 en min 20 graden dienen te worden bewaard.

Thabisle Khlatshwayo is klaar om ingeënt te worden. Ze is een van de 2.000 Zuid-Afrikaanse vrijwilligers die een test ondergaan met het AstraZeneca-vaccin.Beeld AP

Dat het AstraZeneca-vaccin gewoon in de koelkast kan, betekent dat het via gangbare medische kanalen, zoals huisartspraktijken, ziekenhuizen en apotheken, kan worden verspreid. Dit maakt de distributie niet veel moeilijker dan van flesjes Coca-Cola of Heineken, die ook in de verste uithoeken verkrijgbaar zijn. De voor het Pfizer-vaccin benodigde 5.000 tot 15.000 dollar kostende supervriezers liggen daarentegen niet voor het oprapen. “Opslag en distributie zullen een serieus probleem vormen voor het gebruik van het Pfizer-vaccin in Afrika”, voorziet John Nkengasong, directeur van het Africa Centers for Disease Control and Prevention.

Dat het wél kan, bewees Congo-Kinshasa, sinds kort na twee jaar ebolavrij dankzij een ebolavaccin dat bij min 80 graden bewaard moest worden. Het door Bill Gates gefinancierde Global Good Fund vond daarvoor met ijsblokken van synthetische alcohol gevulde koelvaten uit, waardoor het vaccin zelfs in afgelegen Congolese junglegebieden op temperatuur bleef.

Nagemaakt

Maar het vaccin van AstraZeneca is niet alleen goedkoper, overvloediger en makkelijker te distribueren, maar mag ook worden nagemaakt. Waar Pfizer en het Duitse BioNTech weigeren de patenten en technologie achter hun vaccin te delen, heeft AstraZeneca al een overeenkomst gesloten met het Indiase Serum Institute, ’s werelds grootste producent van replicamedicijnen, om 1 miljard vaccindoses te maken voor lage- en middeninkomenslanden. Met een andere vaccinontwikkelaar, het Amerikaanse Novavax, heeft het Serum Institute een vergelijkbaar akkoord.

Het AstraZeneca-vaccin is een cruciale schakel in de ambitie van de Covid-19 Vaccine Global Access Facility (Covax), een initiatief van onder meer de Wereldgezondheidsorganisatie om voor 2022 twee miljard doses coronavaccin aan arme landen te leveren. Covax, waarvan de EU een van de grootste geldschieters is, zegt inmiddels overeenkomsten te hebben gesloten voor de levering van 700 miljoen vaccindoses aan arme landen, vooral dankzij deals met AstraZeneca en Novavax.

De tegenslag voor het AstraZeneca-vaccin is ook een tegenvaller voor Europese leiders als Angela Merkel en Emmanuel Macron, die zich sterk maken voor een wereldwijd toegankelijk coronavaccin. Ze moeten toezien hoe China al maanden bezig is aan een diplomatiek charmeoffensief. De Chinese president Xi Jinping heeft tal van Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse en Aziatische landen al miljoenen doses van (nog goed te keuren) Chinese coronavaccins beloofd. “We zullen alles in het werk stellen voor een betaalbare en rechtvaardige toegang tot het vaccin voor alle mensen”, heette het onlangs nog in een verklaring van G20-leiders, maar tot tastbare Europese resultaten voor de armste landen heeft dit nog niet geleid.