Antwerps klimaatplan toont ambitie, maar is geen garantie op succes

In haar klimaatplan legt de grootste stad van Vlaanderen haar lat op het niveau van de Europese Green Deal. Het doel is om de CO₂-uitstoot tussen 2005 en 2030 te laten dalen met 50 à 55 procent. Tegen 2050 wil Antwerpen volledig klimaatneutraal zijn. “Zo beschermen we onze inwoners tegen de gevolgen van wateroverlast, droogte en hitte”, schrijven burgemeester Bart De Wever (N-VA) en klimaatschepen Tom Meeuws (sp.a) in hun voorwoord.

Een van de speerpunten is de massale renovatie van Antwerpse woningen. Op dit moment krijgt jaarlijks minder dan 1 procent daarvan een opknapbeurt. De stad wil dit optrekken naar 2,5 procent. “We willen ook een nieuw publiek aanspreken”, zegt Meeuws. “Mensen die er al geld voor hadden, hebben al isolatie of zonnepanelen geplaatst. Nu willen we dit ook interessant maken voor huurders en eigenaars van appartementen.”

Een van de plannen is om banken te laten investeren in de renovatie van appartementsgebouwen. Zij kunnen de kosten op termijn terugverdienen door deze te verrekenen in de energiefactuur van de bewoners, die op hun beurt minder energie verbruiken. De stad wil mede-eigenaars ook aanmoedigen om samen zonnepanelen te leggen, bijvoorbeeld op een dak van een magazijn in de haven. De opbrengst  strijken ze op via hun energiemeter.

“Duizenden daken in Antwerpen liggen er kaal bij. Tegelijk is de interesse om te investeren groot”, stelt milieuschepen Meeuws. De uitdaging zit volgens de socialist in het aanmoedigen van deze investeringen via energieleningen, soepelere regels en sanctiemechanismen. Meeuws: “Wie weet: misschien is het een idee om een soort Vlaamse leegstandstaks in te voeren voor zonnepaneelvrije daken?”

Buizennetwerk

Het plan dat het meest tot de verbeelding spreekt, is het gigantische buizennetwerk dat de stad wil aanleggen om restwarmte van de fabrieken in de haven tot in woningen te krijgen. In het noorden en het centrum van de stad zou dat rendabeler zijn dan inwoners te laten overschakelen op een warmtepomp of hernieuwbaar gas. De bedoeling is dat netbeheerder Fluvius deze warmtenetten aanlegt, al krijgen ook coöperatieven de kans om mee te dingen naar deze opdracht.

Restwarmte is niet de enige troef van de haven. Op dit moment staat er al het grootste onshore-windturbinepark van België. Er kunnen nog zeker dubbel zoveel windturbines bij. In dat geval zou de stad voldoende windturbines hebben om het elektriciteitsverbruik van alle Antwerpse gezinnen af te dekken. Het stadsbestuur rekent dan wel op de hogere overheden om de regels voor het ondersteunen van windmolens te versoepelen.

Een nuance: hoewel de vruchten van de haven worden meegerekend in dit plan, wordt de uitstoot van de havenindustrie buiten beschouwing gelaten. Deze wordt via het Europese emissiehandelsysteem geregeld.

Dé hamvraag is hoe realistisch het klimaatplan is. Zo gaat de stad ervan uit dat er tegen 2030 fors minder auto’s zullen rondrijden, relatief gezien. Op dit moment gebeurt 82 procent van de verplaatsingen met de auto, straks zou dat 50 procent zijn. Nieuwe fietspaden en infrastructuur voor openbaar vervoer moeten daarvoor zorgen. “Maar of we er met de huidige maatregelen zullen geraken? Ik vrees van niet”, zegt Thomas Vanoutrive, professor mobiliteit aan de Universiteit Antwerpen.

Ideologische impasse

En wie zal opdraaien voor het prijskaartje van 2,6 miljard euro? De stad rekent op private investeringen van individuen en bedrijven. De rest – hoeveel is niet berekend – zal ze zelf ophoesten of voorschieten. “Het is alleszins niet de bedoeling dat het allemaal uit de stadskas komt”, zegt Meeuws, die meteen een tip voor Kerst meegeeft. “In Antwerpen hebben we met ‘Wind for A’ een coöperatieve die in windmolens investeert. Misschien kunnen ouders zo’n aandeel aan hun kinderen geven.”

Ondanks deze kanttekeningen reageert klimaatexpert Jos Delbeke, voormalig architect van het Europese klimaatbeleid, positief op dit plan. “Dit is een bemoedigend signaal uit de stad van burgemeester De Wever. De voorbije jaren was het klimaatbeleid in een ideologische impasse verzeild geraakt. Hopelijk is dit nu ook een signaal voor de Vlaamse regering om een pragmatisch klimaatbeleid te voeren.”

Met het zonneplan dat Vlaams klimaatminister Zuhal Demir (N-VA) vorige week lanceerde, dat nieuwe subsidies voor zonnepanelen bevat, lijkt de minister die weg al een beetje te hebben ingeslagen. Maar zo ver als Antwerpen zal ze nooit gaan, benadrukt ze. “Antwerpen heeft meer opportuniteiten dan Kuttekoven of Wuustwezel. Mij gaat het om de betaalbaarheid voor álle Vlamingen.” Demir past naar eigen zeggen voor de ‘politieke opbodcultuur’ om zo hoog mogelijke doelstellingen te lanceren.

De druk om meer te doen, wordt nu wel groot. Europa, België en de steden zetten allemaal in op een ambitieus klimaatbeleid. De Vlaamse regering staat stilaan geïsoleerd. Ook binnen de Vlaamse regering willen sommigen verder gaan. Zo lanceerde minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open Vld) in maart zijn eigen, lokale klimaatplan. Nu Open Vld en CD&V zonder N-VA in de federale regering zitten, zullen ze het niet nalaten om de breuk in het discours van N-VA uit te buiten.