Laatste rechte lijn naar de échte brexit: met of zonder handelsakkoord?
Het begint te spannen wat de brexit betreft. Een van de komende dagen zou duidelijk moeten zijn of er voor het einde van het jaar een handelsakkoord komt tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie. Er is al heel wat werk verricht, maar de grote knelpunten zijn ook al maanden dezelfde. Waar staan de onderhandelaars?
De brexit in het kort
Las u hem goed, de kop boven dit artikel? De échte brexit komt eraan. Over een kleine maand is het zover: dan stappen de Britten echt, definitief, met al hun hebben en houden uit de Europese Unie. Was de brexit op 31 januari 2020 dan niet echt? Ja en neen, want vanaf die datum begon meteen een overgangsperiode te lopen waarin alles min of meer hetzelfde bleef. Er kwamen de voorbije tien maanden dan wel geen Britse ministers meer naar de Europese vergaderingen, maar het VK bleef wel zijn bijdrage aan de EU betalen en moest zich in die overgangsperiode nog aan de Europese regels houden.
Maar dat verandert op 1 januari 2021, want dan loopt die overgangsperiode af en is de brexit op alle vlakken een feit. Dan stapt het Verenigd Koninkrijk ook uit de Europese interne markt en de douane-unie. (Meer over de interne markt en douane-unie kan u hier lezen.)
Een nieuwe relatie
Een totale breuk met het verleden, zou je kunnen zeggen. Al hoeft dat niet zo te zijn. Want tijdens de voorbije maanden hebben de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk onderhandeld over een handelsakkoord. Daarin zullen onder meer afspraken staan over hoe het land en de unie vanaf 2021 handel met elkaar zullen drijven en welke regels er zullen gelden in het VK nu het niet meer gebonden is aan de Europese regels. De precieze inhoud van dat handelsakkoord zal bepalen of het over een maand inderdaad tot een totale breuk komt of daarentegen de nieuwe (handels)relatie min of meer gelijk zal zijn aan de oude.
De vraag is echter of dat handelsakkoord er nog komt. Want de onderhandelingen lopen op zijn zachtst gezegd stroef en de tijd dringt. Niet dat er nog geen enkele vooruitgang is geboekt. Naar verluidt is de tekst al zo'n 1.800 bladzijden lang. Maar dat zijn bepalingen waar min of meer vrij snel overeenstemming over was. Er zijn daarnaast een aantal grote knelpunten waarover al maanden gediscussieerd wordt en die maar niet opgelost raken. Het is op die punten dat het zal buigen of barsten. Ofwel zullen beide partijen toegevingen moeten doen ofwel komt er geen akkoord over.
Waar loopt het vast?
De pijnpunten zijn bekend – al lang voor men begon te onderhandelen:
- De visserij
- Het "gelijke speelveld" aan regels
- Het afhandelen van geschillen
Herinnert u zich de campagne nog in aanloop naar het brexitreferendum in 2016? Britse vissers voeren de Theems op om hun punt duidelijk te maken: ze wilden de controle over de Britse wateren terug. (Momenteel mogen heel wat Europese landen in Britse wateren vissen.) Het was een van de redenen voor de Britse kiezers om voor de brexit te stemmen.
De Britse regering houdt dan ook voet bij stuk: wij willen bepalen wie er in onze wateren mag vissen en dat zullen vooral de Britse vissers zijn. Maar eigenlijk is die visserij voor de Britten meer een symbooldossier, want ze maakt maar een klein deel uit van de Britse economie. Voor de Europese vissers, ook de Belgische, staat er wel veel op het spel.
Nog belangrijker dan de visserij is het zogenoemde "gelijke speelveld". Het is de kern van de onderhandelingen, de kern ook van de hele brexit. Het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie zijn het er allesbehalve over eens en de twee partijen lijken – voorlopig – niet te willen toegeven.
Waarover gaat het? De Britten zouden heel graag op een voordelige manier handel willen drijven met de lidstaten van de Europese Unie, met niet al te veel belastingen op producten die ze naar die lidstaten uitvoeren. Maar in ruil daarvoor vraagt de Europese Unie dat vanaf 2021 in het Verenigd Koninkrijk dezelfde sociale, ecologische en financiële regels zouden gelden als in de Unie. Op die manier wil de EU oneerlijke concurrentie vermijden. Britse en Europese bedrijven moeten op hetzelfde niveau met elkaar kunnen concurreren: een gelijk speelveld dus.
Het klinkt logisch, maar de Britse regering wil er niet van weten. En vanuit haar standpunt klinkt dat ook logisch, want het is net de reden waarom de Britten uit de Europese Unie zijn gestapt: ze willen niet meer gebonden zijn aan de Europese regels en hun eigen normen opstellen. Maar Europa stelt dan weer dat de Britten op die manier aan cherry picking doen: ze willen de voor hen positieve regels behouden en gooien de negatieve overboord. Een spelletje dat de EU niet wil meespelen. Een patstelling van jewelste.
En dan is er nog een derde pijnpunt: de afhandeling van geschillen. Welke instantie zal eventuele geschillen tussen het VK en de Unie beoordelen? Stel dat er een handelsakkoord is en het Verenigd Koninkrijk of een lidstaat van de EU overtreedt de daarin opgestelde regels: wie of wat zal dat land bestraffen? En welke maatregelen mag een land nemen als reactie op een inbreuk van de tegenpartij? Ook daarover lopen de meningen nog ver uiteen.
De deadline
De tijd dringt, zoveel is zeker. In het verleden is al meermaals gebleken dat op brexitdeadlines enige rek zit, maar nu begint het er toch om te spannen. Als begin 2021 een nieuw akkoord van kracht zou moeten worden, dan moet dat tegen dan niet alleen op papier staan, het moet ook en vooral goedgekeurd worden door het Britse parlement, de Europese staatshoofden en regeringsleiders en het Europees Parlement. En afhankelijk van de aard van het akkoord mogelijk ook door de parlementen van de Europese lidstaten.
Vooral de EU dringt er daarom op aan om de gesprekken stilaan af te ronden. Eind deze week zou er een akkoord moeten zijn om het voor 1 januari nog goedgekeurd te krijgen, horen we. Een eventueel akkoord moet ook nog vertaald worden in de verschillende officiële talen van de Unie en daar kruipt nog heel wat werk in. Bij de Britten zou het al bij al sneller kunnen gaan. Aanvankelijk was aan Europese kant gezegd dat er tegen oktober een akkoord zou moeten zijn, om alles op tijd afgerond te krijgen tegen begin 2021. Dat is duidelijk niet gelukt. Een of meer extra vergaderingen van het Europees Parlement tijdens de kerstvakantie zouden nu de noodoplossing zijn om toch in dat opzet te slagen.
Maar dan moet er eerst een akkoord zijn. De komende dagen zal dus duidelijk moeten worden of dat nog lukt. "De volgende 36 uur zijn cruciaal", liet Europees hoofdonderhandelaar Michel Barnier gisteren verstaan. Volgende week staat ook een Europese top gepland. Lukt het (in welke vorm dan ook: een mini-akkoord, een ruimer akkoord of een volwaardig akkoord), dan wordt het een drukke maand december om het door de parlementen te jagen. Komt het tot een definitieve breuk, dan zullen de EU en het Verenigd Koninkrijk vanaf 2021 handel drijven op basis van de regels van de Wereldhandelsorganisatie.
