Proces 22 maart: kan een volksjury wel antwoorden op 38.400 schuldvragen?

Maandag start in de oude NAVO-gebouwen in Evere een twee weken durende zitting van de Brusselse raadkamer die moet oordelen welke verdachten worden doorverwezen naar de rechtbank voor betrokkenheid bij de aanslagen van 22 maart. Op de valreep wil Vincent Van Quickenborne (Open Vld) voorkomen dat het een proces wordt met een volksjury.

In de grondwetscommissie van de Kamer overliep Van Quickenborne gisteren de mogelijkheden en de procedurele risico’s. Er zijn er eigenlijk maar drie. Optie één: alles laten zoals het is. Twee: artikel 150 van de grondwet wijzigen en assisen afschaffen. Optie drie: naar Frans model een nieuw soort rechtbank invoeren. 

Van Quickenborne lijkt een voorkeur te hebben voor dat Franse model. Daarbij worden moord of doodslag in een terroristische context of in strijd met het humanitair recht sinds 1986 beoordeeld door een assisenhof met beroepsmagistraten. De Fransen voerden dit zo in omdat van een burger moeilijk kan worden verlangd dat die er stoïcijns bij blijft als een terrorist er bijvoorbeeld in een rechtszaal mee dreigt zijn kinderen te zullen laten doden.

“Mijn persoonlijke overtuiging is niet relevant in deze”, zei Van Quickenborne. “Ook de regering heeft bij de onderhandelingen over haar vorming geen uitspraak gedaan. Als minister heb ik slechts één verzoek: de urgentie.”

Gruwelijk beeldmateriaal

Tijdens het proces-Dutroux, dat in 2004 werkdagen kende van tien tot twaalf uur en vier maanden duurde, hadden juryleden achteraf klachten over depressies en verstoorde voedingspatronen. Er waren toen vier verdachten, een tiental burgerlijke partijen en 243 schuldvragen. Deze keer gaat het wellicht om tien verdachten, 800 burgerlijke partijen en liefst 38.400 schuldvragen. Het proces zou zeven tot negen maanden duren. “Men moet dus kunnen rekenen op een aanzienlijk aantal juryleden van goede wil, klaar om negen maanden afgezonderd te worden van de wereld en ondergedompeld te worden in het meest gruwelijke beeldmateriaal”, zegt Van Quickenborne.

Een rondvraag geeft echter aan dat de kans op de vereiste tweederdemeerderheid in het federale parlement klein is, en dat dus aan een gewoon assisenproces allicht niet meer te ontkomen zal vallen. Vooral aan Franstalige kant zijn meerdere partijen erg gehecht aan de gewone procedure. In dat geval moeten volgend jaar bij de start van het proces 36 burgers worden uitgeloot: 12 juryleden en 24 vervangers. Die 24 moeten alle debatten elke dag mee volgen, maar zitten er bij de beraadslaging aan het eind voor spek en bonen bij. Tenzij er een van de 12 uitvalt en iedereen een plaatsje opschuift. 

Juryleden kunnen uitvallen door ziekte, doordat ze een vraag verkeerd formuleerden of doordat tijdens het proces zou blijken dat ze op de een of andere manier schade ondervonden door de aanslagen van 22 maart 2016. Van zodra er geen 12 juryleden meer zijn, wordt het proces stopgezet en herbegint alles van voor af aan.