In memoriam: Valéry Giscard d’Estaing, de ‘snobistische’ aristocraat

Van alle Franse presidenten was Valéry Giscard d’Estaing de grootste hervormer. Toch wist de ‘snobistische’ aristocraat de harten van zijn landgenoten niet te veroveren.

‘Deze crisis zal Europa niet de kop kosten’, zei het ex-staatshoofd tijdens de eerste golf van de coronapandemie. Hij was al jaren niet meer in het openbaar gezien, maar dook af en toe nog op in de media. Zoals dit voorjaar, toen hij in een interview met het Franse weekblad Le Point sprak over de gevolgen van corona voor Europa, een van zijn stokpaardjes. Voor hem zelf bleek dat anders: ‘Giscard’, zoals de Fransen hem vaak noemden, overleed woensdagavond aan de gevolgen van covid.

De voormalige president groeide voornamelijk op in Parijs. Zijn familie behoorde tot de hogere bourgeoisie, maar net niet tot de aristocratie. Dat was volgens de Fransman zelf een bron van frustratie voor zijn vader. Edmond Giscard was erg gevoelig voor klasse en status, en stelde alles in het werk om aan zijn enkele achternaam een tweede nom de famille toe te voegen. Hij kreeg uiteindelijk in 1922 voor elkaar dat zijn familie ook d’Estaing mocht gaan heten, maar werd er achter zijn rug om uitgelachen. Jacques en Bernadette Chirac noemden Valéry schertsend monsieur De Puipeu, ‘meneertje Nog Niet Zo Lang’.

Zijn achtergrond en elitaire opvoeding hebben waarschijnlijk meer invloed op zijn carrière gehad dan de politicus zelf besefte. De jonge Valéry voelde sterk de behoefte zich tegen zijn ouders af te zetten. Nadat hij een kleine rol speelde bij de bevrijding van Parijs – hij was toen 18 jaar – wilde hij per se in het leger. Giscard d’Estaing-senior was daarop tegen, maar gaf zijn zoon uiteindelijk zijn zin.

Het pad dat hij vervolgens bewandelde kon ongetwijfeld wel de goedkeuring van zijn vader wegdragen: Valéry deed de prestigieuze ingenieursopleiding Polytechnique en vervolgens de ENA, topuniversiteit voor hoge ambtenaren. Hij was nog maar 32 toen generaal De Gaulle hem benoemde tot staatssecretaris van Financiën. In 1966 richtte hij zijn eigen centrumpartij op, de Fédération Nationale des Républicains Indépendants, een ‘gematigd traditionele’ en pro-Europese beweging. Hij werd minister onder Georges Pompidou, die in 1974 overleed, twee jaar voor het einde van zijn termijn. VGE – hij wordt in Frankrijk vaak aangehaald bij zijn initialen – stelde zich kandidaat en won met een zeer nipte meerderheid van de socialist François Mitterrand.

Volgens zijn officieuze biograaf Georges Valance hebben de Fransen van zijn hervormingen het meeste gemerkt, zowel in het publieke leven als in de privésfeer. ‘De vernieuwingen die hij doorvoerde waren zo nodig en natuurlijk, dat men bijna vergeet wie dat heeft gedaan en hoe’, schrijft de auteur. Zo legaliseerde de president abortus en haalde hij overspel uit het wetboek van strafrecht. Hij investeerde in kernenergie om te zorgen dat Frankrijk op dat gebied zelfvoorzienend kon zijn. Het staatshoofd zette zich enorm in voor Europa. Hij speelde een doorslaggevende rol bij het creëren van de Europese Raad, de invoering van rechtstreekse verkiezingen voor het Europees Parlement en de oprichting van de monetaire unie.

Ondanks al die hervormingen daalde zijn populariteit aan het einde van zijn ambtstermijn en verloor hij in 1981 van Mitterrand. Hij was op maatschappelijk gebied progressief – volgens kenners een reactie op zijn traditionele opvoeding – maar toonde de laatste jaren van zijn mandaat een meer conservatieve kant, die niet in de smaak viel. Waar Jacques Chirac de Fransen bijbleef als ‘gezellige opa’, die met mensen uit alle lagen van de bevolking kon omgaan, vonden zijn landgenoten Giscard maar arrogant. Zijn geaffecteerde manier van praten en grote intelligentie zagen zij aan voor snobisme. Tragisch, volgens Valance. ‘Giscard wilde geliefd zijn onder de Fransen, maar begrijpt niet waarom hij dat niet is. Hij is een product van zijn opvoeding en zijn milieu, maar begrijpt niet waarom hij zo anders is’, stelt de biograaf. ‘Hij deed te hard zijn best.’ Valance vindt dat het ex-staatshoofd niet op waarde wordt geschat door zijn landgenoten.

Het geheime liefdesleven van staatsman is altijd voer gebleven voor flink wat roddels. ‘Hij hield van verleiden in het algemeen, en het verleiden van vrouwen in het bijzonder. Dat was niet altijd makkelijk voor mijn moeder’, zei zijn dochter Valerie-Anne ooit. Zo had de president een garçonnière, een ‘vrijgezellenflatje’, op de bovenste verdieping van het partijkantoor, waar hij dames kon ontvangen. Ook werd er nog lang gesproken over het ‘melkwagen-incident’: vroeg in de ochtend knalde het staatshoofd met zijn Maserati op een vrachtwagen, op weg terug naar het Élyséepaleis. Hij was hoogstwaarschijnlijk niet alleen, maar wie er naast hem zat is nooit duidelijk geworden. Vlak voor zijn dood deed een Duitse tv-journaliste aangifte van aanranding, omdat VGE tijdens een interview zijn hand maar op haar billen bleef leggen. Giscard zegt zich er niets van te herinneren. De zaak zal nooit meer voor de rechter komen.