‘Eenzaamste olifant ter wereld’ is na een reis van 5.000 kilometer verlost van de spijkerstokken

“Laat hem maar even”, zegt olifanten­expert Darrick Thomson, terwijl hij zijn assistent gebaart de blauwe tuinslang te laten vieren die Kaavan om zijn slurf heeft gewikkeld. “Hij laat zo wel weer los.”

Aan de andere kant van het hek kijkt de 36-jarige olifant nog een beetje verdwaasd uit zijn ogen. Dat is vooral het gevolg van de kalmeringsmiddelen die hij voorafgaand aan zijn lange reis kreeg toegediend. “Hij heeft nog een beetje zeebenen”, stelt Thomson vast. “En hij is uitgeput. Het zal wel een week duren voor hij weer de oude is.”

De kolossale grijze olifant, een schone 4.000 kilo aan de haak, was de afgelopen dagen even wereldnieuws. ‘De meest eenzame olifant ter wereld’ werd door dierenwelzijnsorganisatie Four Paws vanuit een dierentuin in de Pakistaanse hoofdstad Islamabad naar een olifantenreservaat in het noorden van Cambodja gebracht. De operatie kreeg veel publiciteit vanwege de betrokkenheid van zangeres en actrice Cher, die jarenlang lobbyde voor zijn vrijlating. De Amerikaanse ster begeleidde Kaavan op zijn tocht en zal later nog een bezoek brengen aan Thomsons reservaat.

Saheli, zijn metgezel

Kaavan werd in 1985 op 1-jarige leeftijd door Sri Lanka cadeau gedaan aan Pakistan, waar hij in de dierentuin van Islamabad belandde. Daar werd hij vastgeketend en geslagen met spijkerstokken om hem te dwingen trucjes te doen voor de bezoekers. Zijn enige troost was dat hij niet alleen was. Begin jaren 90 kreeg hij gezelschap van Saheli, een vrouwtjesolifant uit Bangladesh.

Toen Saheli in 2012 overleed, waarschijnlijk als gevolg van een infectie veroorzaakt door de spijkerwonden, ging het snel bergafwaarts met Kaavan. Hij werd agressief en raakte in zichzelf gekeerd. Hij vertoonde problematisch gedrag en bonkte bijvoorbeeld lange tijd zijn hoofd tegen de muur. Na een lange strijd van Cher en Four Paws oordeelde het Pakistaanse hooggerechtshof dit voorjaar dat de dierentuin zijn deuren moest sluiten.

En zo loopt Kaavan, wiens poten littekens vertonen van de ijzeren enkelbanden, nu rond in een speciaal voor hem gebouwde speeltuin met onder meer een hangende autoband en een scrubwand. En veel zand, dat hij dan ook herhaaldelijk over de bezoekers gooit.

Hollywood-etiket

“Kijk, zijn uitwerpselen hebben een mooie vaste vorm”, zegt Thomson, wijzend op de indrukwekkend hoop die Kaavan net heeft laten vallen. “Als olifanten gestrest zijn, hebben ze al eens diarree. Daar heeft dit mannetje geen last van. Hij doet het fantastisch.”

De breedgeschouderde en getatoeëerde Canadees runt namens de organisatie Save Elephant Foundation twee reservaten voor de opvang van Aziatische olifanten, een in Thailand en een in Cambodja. De opvang in Cambodja is nog klein, er verblijven drie vrouwtjesolifanten. Als hij gewend is aan zijn nieuwe omgeving, mag Kaavan zich bij hen voegen.

Maar kom bij Thomson niet aan met de opmerking dat Kaavan dan niet langer de ‘eenzaamste olifant ter wereld’ is. “Dat is een mooi Hollywood-etiket, maar er klopt niks van. In Thailand alleen al worden 3.500 olifanten gevangengehouden, alleen en vastgeketend. Die hebben het veel slechter dan dit mannetje het in de dierentuin had.” Bovendien is eenzaamheid voor een mannetjesolifant een rekbaar begrip. “Ja, olifanten zijn sociale dieren, maar vooral de vrouwtjes leven in een kudde en hebben maatjes voor het leven. Mannetjes in het wild zijn vaak op zichzelf.”

Dragers voor toeristen

De gevangen olifanten in Thailand worden voornamelijk gebruikt om toeristen rond te rijden. Nu dat vanwege corona niet kan, is hun situatie volgens Thomson extra penibel. “De eigenaren weten vaak niet wat ze met de olifant aan moeten. Om te voorkomen dat ze verwaarloosd worden, schieten we hen financieel te hulp, ook al is wat ze doen verwerpelijk. Hopelijk gaan ze de dieren hierdoor beter behandelen.”

In Cambodja is de situatie iets beter. Voorheen werden olifanten ook hier ingezet als dragers voor toeristen, vooral bij tochten langs de eeuwenoude tempels van Angkor Wat. Inmiddels is die praktijk mede door protesten van dierenrechtenorganisaties voorbij.

Daarmee zijn de problemen voor de olifanten niet afgelopen, benadrukt Thomson. Met name de olifanten die in het wild leven, staan onder druk. Volgens de overheid herbergt het land tussen de 400 en 600 wilde olifanten, maar Thomson schat de populatie op 150. Ze worden bedreigd door ivoorjagers en hun leefgebied wordt steeds kleiner. “Toen ik tien jaar geleden begon, lag hier 400.000 hectare oerbos. Sommige bomen hadden een diameter van 2 meter. Maar dat hele gebied is nu weg, vooral door illegale houtkap.”

Urinereservoir

De snelle verdwijning van het bos is de reden dat Thomson de olifantenopvang klein houdt. In Thailand is hij verantwoordelijk voor meer dan honderd dieren, in Cambodja verblijven er slechts vier, inclusief nieuw­komer Kaavan. De opvang wordt betaald uit donaties en – voor de coronapandemie – toeristenbezoek.

Als Kaavan het hier over een tijdje gewend is, mag hij ook gebruikmaken van het olifantenzwembad van 20 bij 40 meter. Als dat goed gaat, kan hij een afgezet deel van het reservaat – 15.000 hectare groot – gaan ontdekken.

Zover is het nog lang niet. Kaavan snuffelt nog opvallend veel aan het witte transporthok dat hem hier heeft gebracht. Het gevaarte werd mede door een donatie van een Amerikaanse zakenman speciaal voor hem gebouwd, inclusief een urinereservoir dat 200 liter aankan. Op de buitenkant zijn de logo’s van de betrokken organisaties gedrukt en de hashtag #freekaavan. De gele tape van vervoersbedrijf DHL zit er ook nog op.

Al die kosten en moeite, is dat het waard? Elke olifant die gevangen zit, is er een te veel, zegt Thomson. “De actie voor Kaavan bewijst dat je door vol te houden, brieven te schrijven en petities in te dienen het verschil kan maken. Hopelijk motiveert dit succes anderen hetzelfde te doen.”