Banken gaan geldautomaten delen

In het centrum van de Limburgse grensgemeente Kinrooi verdwijnt de allerlaatste bankautomaat binnen enkele maanden uit het straatbeeld. Wie er nog geld uit de muur wil halen zal 3 kilometer verderop in deelgemeente Molenbeersel moeten zijn, of 5 kilometer verderop in Ophoven. “Amper twee jaar geleden waren er in het centrum nog vijf bankautomaten”, vertelt burgemeester Jo Brouns (CD&V).

Kinrooi staat niet alleen. Begin oktober verdween de laatste geldautomaat uit Haasdonk, waar in een jaar tijd drie bankfilialen verdwenen. In 2019 was al eenzelfde lot weggelegd voor dorpen zoals Kallo, Lembeek, Vreemde of Neder-over-Heembeek. In Sint-Idesbald nam het verhaal bizarre proporties aan: na een proefproject met een shuttledienst om vooral oudere kustbewoners tot bij een geldautomaat te krijgen in Koksijde, investeerde de gemeente 15.000 euro om toch maar een ATM in Sint-Idesbald te laten wederkeren.

Eind 2013 stond de teller in ons land op 8.701 geldautomaten die toegankelijk zijn voor iedereen, eind 2019 waren dat er nog 7.460, zo blijkt uit de laatste cijfers van Febelfin. Vooral sinds 2017 gaat het snel: gemiddeld verdwijnt er ongeveer elke dag één geldautomaat. Voor 2020 zijn nog geen cijfers bekend.

Simpele economische logica

Er schuilt een simpele economische logica achter die terugloop. De kosten – beveiliging, verzekering, onderhoud of personeelskosten – zijn soms niet meer in verhouding met het klantengebruik van een automaat. Uit een studie van Deloitte blijkt dat de elf banken in 2016 aan hun ‘automatenpark’ zo’n 161 miljoen euro spendeerden, of 54 eurocent per transactie.

Die transacties zijn er steeds minder. Cash geld verliest namelijk terrein als betaalmiddel, zo blijkt uit nieuwe cijfers van de Europese Centrale Bank (ECB). Voor gemiddeld 58 procent van de betalingen in 2019 in België werd cash gebruikt. In 2016 was dat 63 procent. De pandemie zorgt wellicht voor een verdere versnelling. De helft van de Belgen gaf bij een bevraging midden dit jaar aan minder gebruik te maken van contant geld sinds de uitbraak.

“Het digitale betalen neemt toe, en banken enten natuurlijk hun strategie op dat veranderende consumentengedrag”, zegt Febelfin-woordvoerder Isabelle Marchand. Vaak verdwijnen automaten wanneer het bijbehorende kantoor vertrekt. “De daling van het aantal kantoorbezoeken heeft ertoe geleid dat we beslisten om een aantal kantoren te fuseren”, zegt Hilde Junius (BNP Paribas). 

Zo ook in Kinrooi dus, waar BNP als laatste vertrok, al ziet burgemeester Brouns nog een bijkomende verklaring: “Drie plofkraken in korte tijd bij drie verschillende banken (in 2019) hebben zeker ook een rol gespeeld.” Die plofkraken nemen de laatste jaren sterk toe in aantal.

Digitale kloof

Hoewel een vergelijking met andere landen in Europa toont dat het aantal ATM’s per miljoen inwoners in ons land betrekkelijk hoog blijft, maken burgemeesters zoals Brouns zich toch zorgen over die trend. “Sommige oudere mensen kunnen zeker overweg met Payconiq, maar de digitale kloof is echt niet te onderschatten. Er dreigen mensen uit de boot te vallen”, zegt Brouns, die er eveneens op wijst dat kleine verenigingen “niet voor elke activiteit een betaalterminal kunnen regelen”.

Begin dit jaar kondigden de vier grote banken KBC, ING, BNP en Belfius al een ‘bankneutraal’ netwerk van geldautomaten aan, dat midden volgend jaar zou worden uitgerold. Ook Crelan, AXA Bank, Argenta Groep, vdk bank en Bpost hebben al een dergelijke samenwerking opgezet, met behoud van de merknaam op de automaten.

“Dat zou voor een betere spreiding moeten zorgen”, zegt Marchand. Dat betekent wellicht vooral minder geldautomaten op een plaats waar alle banken nu nog volop concurreren, maar misschien ook geldautomaten op plaatsen die de banken zijn ontvlucht.