Voorrang bij vaccin botst op weerstand: ‘Als je mensen naar voren schuift, schuif je automatisch anderen naar achteren’

Neen, ze snapt de beslissing niet. In de vaccinstrategie zoals ze nu voorligt staat dat na het zorgpersoneel en de bewoners van woon-zorgcentra de 65-plussers en chronische patiënten vanaf 45 jaar gevaccineerd zullen worden. Julie van Tichelen uit Sint-Niklaas lijdt aan de spierziekte SMA, maar is een pak jonger: 19 jaar. En dus komt zij, net als haar gezonde leeftijdsgenoten, achteraan in de vaccinrij te staan. 

Corona is nochtans voor haar levensgevaarlijk, zegt de studente biomedische wetenschappen. “Het zet zich onmiddellijk op de longen. Die zijn al aangetast, want ik lijd aan SMA type 2 of spinale musculaire atrofie. Ik zit in een rolstoel, heb moeite om mijn nek recht te houden en kan mijn armen moeilijk optillen. ’s Nachts krijg ik hulp om te ademen, want mijn ademhalingsspieren zijn verzwakt. Dat maakt dat de kans op een longontsteking veel groter is.”

Het is een getuigenis die medisch filosoof Ignaas Devisch (UGent) begrijpt. Het valt ethisch moeilijk uit te leggen waarom de 19-jarige Julie moet wachten en bijvoorbeeld een vijftiger met diabetes wel met voorrang een spuit kan krijgen. Al begrijpt hij eveneens dat onze overheid moeilijke keuzes moet maken. Met een groep van 11 miljoen te vaccineren Belgen kun je nu eenmaal niet geval per geval bekijken maar moet je ergens lijnen trekken. Devisch: “Deze manier van werken heeft wel als grote nadeel dat er mensen moeten wachten. Want als je mensen naar voren schuift, schuif je automatisch anderen naar achteren.”

Zou het niet beter zijn om een lijst van chronische aandoeningen die voorrang moeten krijgen vast te leggen, in plaats van met leeftijdsgrenzen te werken?  Professor Devisch: “Dat is een heel moeilijke discussie. Want wat als leeftijd bij een bepaalde pathologie een versterkend effect heeft? We weten ook nog heel veel niet. Zoals: houdt het vaccin de besmettelijkheid tegen of niet? Het zal altijd een combinatie van ethiek en puur medische criteria zijn.”

Net omdat we nog zoveel niet weten, pleit hij voor een dynamisch systeem dat aangepast kan worden aan de nieuwe inzichten die de komende maanden ongetwijfeld nog gaan volgen. Veel hangt ook af van de snelheid waarmee de dosissen komen. Volgens Xavier De Cuyper, topman van het Federaal Geneesmiddelenagentschap FAGG, is de levering van de eerste 600.000 vaccins tegen januari intussen door Pfizer bevestigd. Begin november bleek er nog een grondstoffenprobleem bij het bedrijf, waardoor gevreesd werd dat die deadline in het gedrang kwam. “Ik kan daarover iedereen geruststellen”, zei De Cuyper zaterdag tijdens een vragenuurtje voor journalisten over de vaccinatiestrategie. “Die eerste lading zal er zijn.”

Voor de andere ladingen zijn contracten afgesloten, met meerdere bedrijven. Maar een concrete timing voor levering is er nog niet. De Cuyper hoopt tegen eind maart toch de grote bulk ontvangen te hebben.

Moeilijke discussies

Hoe langer die andere ladingen op zich laten wachten, hoe meer we ons geconfronteerd zullen zien met moeilijke, ethische discussies, meent professor Devisch. “We hebben het nu over mensen met chronische aandoeningen, maar er is ook nog de discussie over wat nu precies een essentieel beroep is. En we moeten ons ook de vraag stellen vanaf welke vaccinatiegraad we uiteindelijk gaan versoepelen. Moeilijke kwesties, en we hebben niet de luxe om er eens zes maanden over na te denken. De urgentie blaast ons in de nek.”

Ook bij de taskforce voor de uitrol van vaccins beseffen ze maar al te goed dat dit bijzonder lastige kwesties zijn. Taskforcevoorzitter Dirk Ramaekers benadrukt dat de leeftijdsgrenzen die nu opgenomen zijn niet in steen gebeiteld staan. “De focus ligt nu vooral op die fase 1, waarbij zorgpersoneel en bewoners van rusthuizen gevaccineerd worden”, zegt voorzitter Ramaekers. “In de andere fasen gaan we inderdaad voor een dynamische uitrol. Wat wil zeggen dat we op regelmatige tijdstippen zullen bekijken of een verfijning van de strategie nodig is. Het spreekt voor zich dat die leeftijdsgrenzen en de afbakening van risicogroepen nog kunnen evolueren.”

Om chronische patiënten op te sporen, want een databank daarvan bestaat niet, is er binnen de  taskforce een werkgroep opgericht in samenwerking met de huisartsen. En volgens Pierre Van Damme, vaccinoloog aan de UAntwerpen en lid van de taskforce, kan ook de bevolking hierover nog haar zeg doen. Van Damme: “Sciensano is daarvoor een burgerplatform aan het opstarten. Bedoeling is om een draagvlak te creëren en het debat te voeren. We willen weten wat de bevolking hierover denkt.”

Al moet de hele discussie ook wel wat in perspectief worden geplaatst, meent Ignaas Devisch. De vaccindiscussie is fundamenteel anders dan de discussie binnen de ziekenhuizen over wie wel en wie niet nog opgenomen kan worden als die ziekenhuizen helemaal vol komen te liggen. Een scenario dat zich gelukkig nog niet heeft voorgedaan. “Bij de vaccins gaat het enkel om het uitstellen van een oplossing”, zegt Devisch. “Het is geen kwestie van wie krijgt het en wie niet, wel van: wie kan eventueel nog even wachten? Maar ook voor de wachtenden is er wel degelijk zicht op een oplossing.”