‘Geen getuigen, geen camera en ons zoontje kan het niet vertellen. Wij staan machteloos’

In het allereerste grootschalige onderzoek naar mishandeling en wanpraktijken in de opvang van Het Laatste Nieuws lieten ze hun getuigenis optekenen: ‘Het is onwaarschijnlijk wat wij meemaakten. Niemand in dit land beschermt baby’s.’

Eind maart 2019 frunnikt een arts in een Antwerps ziekenhuis wat onbeholpen aan haar balpen. Ze kijkt nog eens naar haar papieren en dan naar de ouders die voor haar zitten. Hoe pakt ze dit tactvol aan? “Dus u weet écht niet hoe Arne aan deze breuk is gekomen?”, vraagt ze voor de tweede keer. Mama Ellen en papa Bart schudden opnieuw van nee. “Ik vrees — euhm — dat ik het dan toch zal moeten melden.” Er valt een ongemakkelijke stilte in de praktijk. Melden? De ouders zijn stomverbaasd. “Ja, bij het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling. Een dijbeenbreuk bij een kindje van nog geen twee jaar is zeldzaam en kan het gevolg zijn van mishandeling. Ik zal het moeten rapporteren.” Ellen en Bart knikken verbouwereerd. Mishandeling? De haren in hun nek komen overeind. Wat is er met hun peuter gebeurd?

Krijsen

24 uur eerder waren Ellen en Bart binnengestapt bij onthaalmoeder Marijke. Ze gingen samen hun zoontje van 1 jaar en 5 maanden ophalen. Het was pas de tweede keer dat Arne bij Marijke was gebleven en ze waren allebei benieuwd hoe het verlopen was. De eerste dag had Arne veel gehuild. Ze hoopten dat het deze keer vlotter was gegaan, maar het tegendeel bleek waar. Hun kindje was opnieuw hevig aan het wenen toen Marijke hem kwam afgeven. “Ik weet niet wat er is”, zuchtte de vrouw. Toen Arne ook in de wagen niet tot rust kwam, maakten Ellen en Bart zich zorgen. Bij hun thuiskomst legden ze hun zoontje op de verzorgingstafel. Hij slaakte een gil en begon hard te krijsen. Zijn beentje hing er slap bij en iedere beweging deed het kind verschrikkelijk veel pijn. Ze reden onmiddellijk naar de kinderarts, maar die vond geen verklaring en raadde hen aan naar de spoed te gaan. Het was dan al laat op de avond en onderweg naar het ziekenhuis viel Arne uitgeput in slaap in de armen van Ellen. Voor het eerst in uren vond haar kindje rust. Het koppel besloot naar huis te gaan en pas de volgende ochtend naar het ziekenhuis terug te keren. 

De nacht verliep woelig. Arne sliep in de armen van Ellen en schoot regelmatig verschrikt wakker. Alsof hij in shock was. De volgende ochtend haastten de ouders zich naar het ziekenhuis. Na onderzoek viel daar het verdict: de kleine Arne had zijn dijbeen gebroken. Toen Ellen en Bart te horen kregen dat zoiets een gevolg kon zijn van mishandeling, wilden ze dat eerst niet geloven. Wie zou Arne iets aangedaan hebben? Toen ze daar in het ziekenhuis over nadachten, belde onthaalouder Marijke. Ze wou weten hoe het met Arne ging. Toen papa Bart vertelde dat hij een gebroken beentje had, kwam de onthaalouder met het verhaal dat ze inderdaad had gemerkt dat hij ‘nogal vreemd’ in zijn bedje had gelegen toen ze hem ’s middags wakker was gaan maken. Bart en Ellen roken onraad en stapten naar de politie en naar Kind en Gezin. Overtuigd dat de waarheid zo aan het licht zou komen en dat de schuldigen gestraft zouden worden.

Zaak geklasseerd

Anderhalf jaar na de feiten zitten we voor Ellen en Bart op hun terras. Ze weten nog altijd niet wat er in de lente van 2019 met hun kindje is gebeurd. “Zowel bij Kind en Gezin als bij justitie hebben ze de zaak ondertussen geklasseerd”, vertellen ze. “De onthaalouder ontkent dat er iets met Arne gebeurd zou zijn onder haar hoede. Er zijn geen getuigen, geen camerabeelden en Arne zelf kan niet vertellen wat er gebeurd is. Dus geven alle autoriteiten de onthaalouder het voordeel van de twijfel. Wij staan machteloos.” Dat gevoel frustreert de ouders. Ze zijn woedend op justitie en op Kind en Gezin omdat die volgens hen amper moeite hebben gedaan om de zaak grondig te onderzoeken. “De onthaalouder is door de politie nooit aan een echt kruisverhoor onderworpen. Ze moest enkel een paar verklaringen komen afleggen. Daarin repte ze overigens met geen woord over de ‘vreemde houding’ waarin ze Arne in het bedje had aangetroffen na zijn dutje. Ze schoof de verdenking meteen op ons door te verklaren dat Arne al ’s ochtends hard huilde en mankte.” Onthaalouder Marijke insinueerde daarmee dat de baby met een dijbeenbreuk was afgezet. “Ze zegt dat Arne hevig huilend bij haar is binnen gebracht”, zegt mama Ellen. “En dat klopt. Toen ik de oprit van Marijke opdraaide, raakte Arne plots van streek. Alsof hij haar huis herkende en wist wat hem daar te wachten stond. Ik kreeg Arne niet getroost en heb het afscheid zo kort mogelijk gemaakt. Ik ging ervan uit dat Arne zou bedaren eenmaal ik weg was, dus ik zette hem op de speelmat bij Marijke en vertrok naar mijn werk. Dat heeft Marijke bij de politie tegen mij gebruikt: ze liet uitschijnen dat de breuk er al was toen ik Arne afzette. In een aangetekende brief schreef ze dat ons zoontje de hele dag gemankt had met zijn linkerbeen.”

Specialist

Ellen en Bart trokken naar een medisch specialist in het UZ Leuven om te toetsen hoe realistisch de theorie van de onthaalouder was. “Hij verzekerde ons dat het voor een kindje onmogelijk is om te manken als het zijn dijbeen breekt. Die breuk is zo pijnlijk, dat een kindje onmiddellijk heel hard begint te krijsen en niet meer kan bewegen zonder pijn. Het is onmogelijk dat je dat niet opmerkt, zei de professor ons.” De specialist zette dat voor de ouders van Arne op papier. Sindsdien zijn ze ervan overtuigd dat de theorie van Marijke geen steek houdt. “Arne kan niet meer gemankt hebben, dat is medisch gezien onmogelijk. En de breuk is zo pijnlijk dat hij voortdurend geweend moet hebben, zoals hij ’s avonds ook bij ons deed.” 

Niettemin gaf het gerecht de onthaalouder het voordeel van de twijfel. Eind 2019 werd Marijke buiten vervolging gesteld. Dat bevestigt de woordvoerder van het Openbaar Ministerie in Antwerpen: “Uit de conclusie van de wetsdokter bleek dat er twijfel bestaat of de verwonding accidenteel of opzettelijk zou zijn toegebracht. En de wetsdokter kon ook geen zekerheid geven over het tijdstip van het toegebrachte letsel.” Ook Kind en Gezin volgde die conclusie. “Uit het onderzoek blijkt dat het moeilijk hard gemaakt kan worden dat de breuk door de onthaalmoeder is veroorzaakt.”

Voor de ouders maken justitie en overheid er zich op die manier te makkelijk van af. “Waarom werd Marijke niet steviger verhoord en geconfronteerd met de medische inconsequenties van haar verhaal? En als er dan toch twijfel is over het tijdstip van de breuk, waarom heeft men óns dan niet onderzocht? Want Arne zou toch niet veilig zijn bij ouders die hem een dijbeenbreuk bezorgen of die hem na een ernstig ongeluk afzetten bij de onthaalouder? Dat zou schuldig verzuim zijn. Niemand is ons daarover komen ondervragen.” Het parket bevestigt dat schuldig verzuim niet onderzocht werd en ook Kind en Gezin boog zich daar niet over. Nochtans is het strafbaar om een kind in nood niet te helpen. En ofwel hebben de ouders zich daar schuldig aan gemaakt door Arne ’s ochtends af te zetten met een breuk, ofwel heeft de onthaalouder dat gedaan toen ze na de breuk niemand verwittigde. De ouders begrijpen niet dat het gerecht de zaak zo snel klasseerde. Vooral ook omdat zij niet de enigen waren die in april 2019 een klacht indienden tegen onthaalouder Marijke.

Schedelbreuk

De ouders van baby Stef deden hetzelfde. “Toen we via-via hoorden wat er met Arne gebeurd was bij Marijke, zijn wij ook naar de politie getrokken”, zegt moeder Sara. “Want ook ons kindje is bij dezelfde onthaalouder met een breuk naar huis gekomen.” Die feiten dateren van april 2015. “Stef werd toen al een paar maanden bij Marijke opgevangen en kwam vaak thuis met builen en blauwe plekken op zijn hoofdje. Eén keer had hij zelfs rode striemen in zijn nek. Marijke had nooit een verklaring.”

“Op een vrijdagavond in april was ik Stef aan het wassen en huilde hij verschrikkelijk toen ik aan zijn oortje kwam. Er bleek een sponsachtig bultje te zitten. Toen we dat door de kinderarts lieten onderzoeken, zag die dat het om een schedelbreuk ging. Stef was die dag maar op één plaats geweest: bij de onthaalmoeder.” Marijke ontkende tegenover de ouders dat er iets gebeurd zou zijn. “Omdat ze zo vastberaden was, begonnen we zelf te twijfelen. We lieten Stef nog een paar maanden bij haar, maar toen hij op een dag weer een dikke buil op zijn hoofd had waar ze geen uitleg voor kon geven, hebben we hem weggehaald.” Bij de nieuwe onthaalmoeder onderging Stef volgens mama Sara een metamorfose. “Op enkele weken tijd bloeide hij helemaal open. Stef ging van een angstig kindje dat vreemden amper vertrouwde, naar een vrolijk en aanhankelijk baasje.”

Die spectaculaire ommekeer overtuigde Sara dat er bij Marijke iets mis moet zijn geweest. “Ik voelde me ontzettend schuldig. Wat had ik Stef al die maanden aangedaan? Waarom had ik dat als moeder niet opgemerkt? Die vragen achtervolgen mij vandaag nog steeds.” Eind februari 2016 schreef Sara een brief naar Kind en Gezin waarin ze alle feiten in detail meldde. Eind maart gaf men daar een opdracht aan Zorginspectie om de situatie bij de onthaalouder te controleren, maar het duurde een jaar vooraleer dat effectief gebeurde. “Onwaarschijnlijk”, zucht moeder Sara. “Als je zulke ernstige feiten te horen krijgt dan schiet je onmiddellijk in actie. Niet een jaar later. Bovendien zagen we niks veranderen: Marijke mocht kindjes blijven opvangen.” Het motiveerde Sara en haar echtgenoot om zich in april 2019 aan te sluiten bij de klacht van de ouders van Arne. “We hoopten dat het dossier daardoor sterker zou worden.” Maar ook in de zaak van Stef gaf het gerecht de onthaalouder het voordeel van de twijfel. “We waren verbaasd toen we hoorden dat Marijke niks aangewreven werd”, zegt Sara. “Is er dan niemand die onze getuigenissen ernstig neemt?” Dat justitie en overheid meer geloof hechten aan de verklaringen van de onthaalouder dan aan die van de ouders is opmerkelijk. Er zijn immers officiële rapporten die aantonen dat de situatie in Marijkes opvang al jaren problematisch is.

Marionetten

In januari 2014 viel bij Kind en Gezin een ernstige klacht binnen over de onthaalouder. Een anonieme getuige beschreef in detail hoe streng Marijke omgaat met de kindjes in haar opvang. “Ze is vriendelijk tegen de ouders, maar eenmaal die weg zijn, verandert dat. De kinderen worden op een mat van twee meter bij twee meter gezet en mogen er niet meer af. Ze worden echt gedrild. Zo moeten ze tijdens de lunch op de vloer van de keuken zitten met hun rug tegen de keukenkast. Eén voor één moeten ze hun beurt afwachten.” De getuige beschreef ook onveilige situaties. “Veel kindjes krijgen te eten in een wippertje dat op tafel wordt gezet. De kindjes worden echter niet vastgeklikt en Marijke verlaat soms de ruimte.” En er was volgens de getuige nog meer ontoelaatbaar gedrag. “Eén keer verslikte een kindje zich en toen is Marijke hevig met het kind beginnen te schudden. Nadien zette ze het bordje van het kindje weg met de opmerking: ‘Nu zal je wel geen honger meer hebben.’ Tegen een kindje dat morste tijdens het eten, was Marijke dan weer bijzonder grof.” De getuige besloot haar klacht somber: “De kindjes bij Marijke zijn marionetten.” Wanneer de Zorginspectie langsgaat om de klacht te onderzoeken, blijkt de getuigenis accuraat.

Zo mochten de kindjes bij Marijke effectief slechts in een beperkte ruimte spelen. De inspecteur zag dat zeven kindjes het moesten doen met een plek van drie meter bij vier. Ook het lunchritueel klopte. De inspecteur zag hoe kindjes stil hun beurt moesten afwachten op een koude tegelvloer met hun rug tegen de kast. Als ze nog maar een paar centimeter wilden opschuiven, kregen ze opmerkingen. Marijke plaatste kindjes onbeveiligd in een wippertje en zette die op tafel, maar hield hen vervolgens onvoldoende in de gaten. Volgens de inspecteur sprak de vrouw soms onrespectvol en bot tegen kindjes. Het rapport besloot dat Marijke haar job als onthaalouder enkel kon voortzetten als ze zich pedagogisch liet ondersteunen. Dat rapport ging naar Kind en Gezin. Daar werd evenwel niks ondernomen. Er volgden geen sancties en ook van pedagogische ondersteuning was geen sprake. Marijke werd ongemoeid gelaten. En er is meer. Want uit onderzoek van Het Laatste Nieuws blijkt dat er lang vóór 2014 al rapporten geschreven zijn over een ernstige, onveilige situatie bij Marijke.

Achttien jaar geen reactie

In de leefruimte van Marijke staat een houten, geverniste trap die naar de slaapkamers leidt. De trap is glad en gevaarlijk voor baby’s en peuters. De regels van Kind en Gezin zijn duidelijk: zo’n trap moet altijd beveiligd worden met een hekje om te vermijden dat kindjes blauwe plekken of breuken zouden oplopen. In 2001 stelde de Zorginspectie voor het eerst vast dat Marijke haar trap niet beveiligd had. De onthaalouder weigerde dat in orde te brengen en zweerde dat ze de kindjes aanleerde om niet op de trap te gaan. In alle inspectierapporten die de jaren daarop volgden, bleef de onveilige trap terugkeren. Marijke weigerde de situatie aan te passen en de overheid liet begaan. Ook toen in het rapport van 2014 de trap nog eens aangehaald werd en de inspecteur zelfs beschreef hoe hij zag dat een kindje alleen de trap opliep, deed men bij Kind en Gezin niks. Pas in de zomer van 2017 ondernam men een eerste keer actie. Marijke kreeg toen een aanmaning: als ze de trap niet veilig maakte, dan zou een sanctie kunnen volgen. De onthaalouder kwam met een halfslachtige oplossing: ze beloofde een houten keukentje voor de trap te plaatsen. In 2018 ontdekte Zorginspectie echter dat er van het keukentje geen spoor was en dat de trap onvoldoende beveiligd bleef. Het duurde vervolgens nog meer dan een jaar vooraleer Kind en Gezin opnieuw ingreep. In april 2019, vlak na de start van het gerechtelijk onderzoek, kreeg Marijke een brief waarin stond dat ze een schorsing riskeerde als de trap niet voldoende beveiligde. Pas toen plaatste ze een hekje. Dat was achttien jaar na het eerste rapport. “Terugblikkend hadden we de vrouw sneller een duidelijker ultimatum moeten geven”, geeft Kind en Gezin toe. Het agentschap merkt op dat Marijke ondertussen wel pedagogisch ondersteund wordt. In september 2020 liep echter al een nieuwe klacht binnen. Kind en Gezin wil niet vertellen wat de inhoud is. “We onderzoeken de zaak.”

Topje van de ijsberg

De ouders van Stef en Arne vinden dat overheid en justitie de voorbije jaren zwaar in gebreke zijn gebleven. “Wie het dossier doorneemt, merkt dat er bijzonder laks is omgegaan met alle inspectierapporten en getuigenissen over de situatie bij Marijke”, vinden ze. “Er zijn zoveel alarmsignalen geweest en zoveel flagrante overtredingen dat het onbegrijpelijk is dat men haar ongemoeid heeft gelaten. Bovendien blijft men haar ook vandaag nog het voordeel van de twijfel geven. Ouders en getuigen worden niet geloofd. Onze kindjes hebben nochtans ernstige breuken opgelopen, maar niemand wordt daar vandaag verantwoordelijk voor gesteld. We vinden dat onaanvaardbaar. Het toont aan dat niemand in dit land baby’s en peuters wil beschermen. En als ouder sta je compleet machteloos. Wat wij hebben meegemaakt, wensen we echt niemand toe. Onze enige hoop is dat ons verhaal mensen op alle niveaus wakker schudt. Want dit is slechts het topje van de ijsberg, daar zijn we van overtuigd. Er is iets grondig mis met de manier waarop men omgaat met mishandeling in de kinderopvang. Hoeveel slachtoffers moeten er nog vallen vooraleer men ingrijpt?”

*Om de privacy van de betrokkenen te garanderen, zijn alle namen in dit verhaal aangepast.