Na de deal tussen Marokko, Israël en de VS: hoe zwaar weegt het vredesplan van president Trump?

In feite hoeft het akkoord tussen Marokko en Israël niet erg te verrassen. Onder de radar waren er altijd al nauwe banden tussen beide landen. Sinds de oprichting van de staat Israël zijn honderdduizenden Marokkaanse Joden naar Israël verhuisd; naar schatting één miljoen Israëliërs hebben een Marokkaanse familie-achtergrond. In Marokko wonen intussen nog altijd een paar duizend Joden. 

Israëlische toeristen konden Marokko bezoeken, ook al waren er geen rechtstreekse vluchten tussen beide landen. Daar zou nu verandering in komen. In 1995, na de Oslo-vredesakkoorden voor het conflict tussen Israël en de Palestijnen, werden er al eens "verbindingskantoren" geopend. Die gingen weer dicht in 2000 naar aanleiding van de tweede Palestijnse intifadah, maar zouden nu nieuw leven worden ingeblazen. Dat moet een eerste stap worden naar volwaardige diplomatieke relaties en de opening van ambassades. 

De normalisering van de relaties met Israël doet niets af aan de Marokkaanse toewijding aan de Palestijnse zaak - zo benadrukte het koninklijk paleis. Koning Mohammed VI heeft met de Palestijnse president Abbas gebeld om hem te verzekeren dat "de koning nooit aan zijn rol zou verzaken om de legitieme rechten van het Palestijnse volk te verdedigen". Dat was altijd al de officiële lijn van Rabat. Het belette Marokko niet om - begin dit jaar -  Heron-drones te kopen van Israëlische makelij. Ook de inlichtingendiensten van de twee landen zouden in sommige dossiers al hebben samengewerkt. 

Bekijk hier de reportage van "Het Journaal" en lees voort onder de video:

De drones die Marokko kocht van Israël zouden volgens militaire waarnemers onder meer worden ingezet boven de Westelijke Sahara. Dat uitgestrekte gebied (ruim 8 x België) was tot 1975 een Spaanse kolonie. Toen de Spanjaarden zich daar terugtrokken, ging Marokko meteen tot annexatie over. Een lokale verzetsbeweging, het Polisariofront, voerde een gewapende strijd voor onafhankelijkheid. Tot er in 1991 een wapenstilstand kwam, na bemiddeling van de Verenigde Naties, en de afspraak dat de bewoners in een referendum voor of tegen onafhankelijkheid zouden kunnen kiezen. Maar die volksraadpleging is er nooit gekomen en de kwestie verstilde tot één van 's werelds "bevroren" conflicten: nooit definitief opgelost, maar ook nooit exploderend.

Een paar weken geleden kwam het kortstondig tot een gewapend treffen tussen Polisario-strijders en Marokkaanse troepen. Dat deed de spanning weer oplaaien. Dat president Trump nu ondubbelzinnig de kant kiest van Rabat in het conflict en daarmee de internationale consensus miskent, is voor de Marokkanen een diplomatieke overwinning van formaat. Het is de prijs die ze bedongen hebben voor hun publieke deelname aan Trumps vredesplan.

Volgens sommige media (in Israël en de VS) komt daar mogelijk nog een ander voordeel bovenop. De VS zouden op het punt staan om vier hoogtechnologische MQ-9B SeaGuardian-drones aan Marokko te verkopen. Het ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington heeft daarvoor al het licht op groen gezet. De timing van die deal   - haast gelijktijdig met het instappen van Marokko in Trumps vredesplannen -  is wel erg toevallig. 

Iets gelijkaardigs   - en op veel grotere schaal -  valt te bespeuren in de toenadering tussen Israël en de Verenigde Arabische Emiraten. Die willen namelijk 50 F 35-gevechtsvliegtuigen kopen in de VS, en de regering-Trump wil die deal koste wat het kost doorduwen. Ook de Israëlische premier Netanyahu steunt dat plan, en naar verluidt zou zijn ambassade in Washington actief lobbyen om het te laten doorgaan. Dat mag verbazing wekken, want lang niet alle politici of veiligheidsexperts in de VS of Israël vinden het een goed idee om een Arabisch land zo'n forse militaire slagkracht te helpen uitbouwen.  

Het is ironisch maar het lijkt onderdeel van de deal: de wapenverkoop smeert de bereidheid om vrede te sluiten. 

Bij dat alles is het goed om de feiten te onderscheiden van de presentatie ervan. President Trump kondigt de afspraken graag aan in maximalistische bewoordingen. In het geval van Marokko blijkt dat de relaties toch starten op een laag diplomatiek pitje (met verbindingskantoren in plaats van ambassades), en dat het mogelijk niet zoveel verschil zal maken met de feitelijke toestand van vandaag. 

De New York Times meldde vorige week bovendien dat Soedan al minder enthousiast is over warmere relaties met Israël. De Soedanezen willen van de Amerikaanse lijst worden geschrapt van "terreursponsors", en garanties dat ze niet in terreurprocessen kunnen worden aangeklaagd. Het Amerikaans Congres wil evenwel ook zijn zeg hebben hierover, net als over de wapenverkoop aan de Emiraten. 

Het belangrijkste voorbehoud bij Trumps vredesschema is evenwel dat een oplossing voor de Palestijnse kwestie geen millimeter dichterbij komt. Het klopt wellicht dat de deal met de Verenigde Arabische Emiraten enkel gesloten werd op voorwaarde dat Israël voorlopig geen werk zou maken van de annexatie van (delen van) de Palestijnse Westelijke Jordaanoever. Daarmee is een stap achteruit in het conflict op dit moment vermeden, maar nog geen stap vooruit gezet. Bij alle diplomatieke manoeuvers hebben de Palestijnen het gevoel dat ze steeds meer geïsoleerd raken en dat hun eisen er steeds minder toe doen.  

Voor Donald Trump en zijn adviseurs is dat wellicht ook deel van de strategie: als de Palestijnse Autoriteit zich blijft verzetten tegen annexatieplannen en tegen de aanwezigheid van Joodse nederzettingen op de Westoever, dan zal ze zichzelf in een hoek wringen. Het éne na het andere Arabische land zal handelsvoordelen en militaire samenwerking belangrijker achten dan de Arabische solidariteit met de Palestijnse zaak. Het is de creatie van facts on the ground of voldongen feiten, het hertekenen van de machtsverhoudingen. 

Voor Trump levert dat alles meerdere voordelen op. Zakenman als hij is, kan hij prat gaan op de wapendeals die hij aan de afspraken verbindt. Er is het prestige van de historische symboliek: hoe lang was het al niet geleden dat Arabische landen nog bereid waren om de officiële vijandigheid tegenover Israël te laten varen? En tenslotte speelt er bij Trump, zo goed als zeker, een combinatie van strategie en rancune. Hij weet dat zijn opvolger Joe Biden het lang niet eens is met zijn benadering van het Israëlisch-Palestijns conflict. Maar Biden kan de Trump-akkoorden met de Arabische landen moeilijk overboord gooien. Hij zal zijn eigen koers moeten bepalen op een speelveld dat door Trump hertekend is.