Wie zijn de Vlaamse vaccintwijfelaars? De groep is diverser dan u denkt

“Nee.” Dat antwoord klinkt nogal resoluut als Jana (*) gevraagd wordt of ze een coronavaccin wil. “Het is een beetje als met andere vaccins: ik vertrouw ze gewoon niet zo”, zegt de 35-jarige Limburgse.

Dat het vaccin tegen Covid-19 zo snel ontwikkeld wordt, voedt dat wantrouwen. “En berichten over de allergische reacties die sommige gevaccineerde mensen nu in Groot-Brittannië krijgen, stellen mij ook niet bepaald gerust. We weten ook helemaal niets over de bijwerkingen op lange termijn.”

Jana noemt zichzelf geen antivaxer. “Ik weeg de voor- en nadelen af. Op dit moment zie ik meer risico’s. Ik ga me niet laten vaccineren.”

Het verhaal van Jana is niet zo uitzonderlijk. Want de coronavaccins mogen dan ei zo na bij ons zijn, niet iedereen staat te springen om ze te nemen. Dat bevestigt een nieuw onderzoek van de Universiteit Antwerpen, dat eind november naar de attitudes van zo’n 1.200 Vlamingen peilde. 23 procent geeft daarin aan te twijfelen. 12 procent zou momenteel het vaccin weigeren.

Toch stemmen de resultaten postdoctoraal onderzoekster en communicatiewetenschapster Simone Krouwer “hoopvol”. 65 procent van de respondenten wil namelijk wèl een vaccin. “We zien dat een nog grotere groep hoopvol is dat vaccins de huidige situatie gaan verbeteren.” Dat geldt niet alleen voor wie gevaccineerd wil worden, maar dus ook voor twijfelaars en weigeraars. “Het zijn niet allemaal complotdenkers of principiële antivaxers die per se tegen vaccineren zijn. Er zijn heel wat onder hen die geloven dat een vaccin nodig is. Het zijn vooral zorgen over de veiligheid en effectiviteit die deze mensen momenteel parten speelt.”

De zorgen gaan het vaakst, zoals bij Jana, over de snelle ontwikkeling van de vaccins en de angst voor bijwerkingen, vooral op lange termijn. Volgens Krouwer is dat heel begrijpelijk. “We moeten deze zorgen niet bagatelliseren of negeren, maar moeten ze erkennen en waar nodig wegnemen.” Bijvoorbeeld door op de vragen over de inhoud en werking van vaccins te antwoorden, want het is volgens de studie net daarnaar dat twijfelaars en weigeraars op zoek zijn. “Hoe langer het duurt eer onze overheid zulke vragen beantwoordt, hoe meer tijd en ruimte er is voor desinformatie.”

Minder kwetsbaar

De groep die het vaakst twijfelt of weigert blijkt eerder jong te zijn en zich in de leeftijdsgroepen van 18 tot 30 jaar en 30 tot 55 jaar te situeren. “Dat is logisch, zij voelen zich vaak minder kwetsbaar voor het virus dan ouderen”, aldus Krouwer. “Tegelijkertijd zegt de grote meerderheid wel zich te willen laten vaccineren om de mensen met een zwak immuunsysteem te beschermen.”

Er is ook een iets hoger percentage vrouwen dat twijfelt aan het coronavaccin. Bij de mannen is 71 procent zeker van een prik, bij de vrouwen is dat 59 procent. Er is verder onderzoek nodig om verklaringen hiervoor te zoeken, klinkt het bij Krouwer. “Het gaat vooral om een heel diverse groep. Er zijn geen uitgesproken verschillen op basis van woonplaats, religie, politieke oriëntatie of opleidingsniveau.”

Groepsimmuniteit

Als we begin januari blijven steken op 65 procent Vlamingen die een vaccin willen, dan is dat onvoldoende om groepsimmuniteit te bereiken. Daarvoor moet minstens 70 procent van de bevolking gevaccineerd worden. 

“De vraag is of we daaraan geraken, want de kans dat de vaccinatiebereidheid in Wallonië nog lager ligt dan in Vlaanderen is reëel”, stelt professor epidemiologie Pierre Van Damme (UAntwerpen), die aan het onderzoek meewerkte. In dat landsgedeelte geldt een heel andere cultuur en wordt vaak naar Frankrijk gekeken, waar de scepsis bijzonder groot is. Het team van de Universiteit Antwerpen probeert nu om op korte termijn eenzelfde onderzoek in Wallonië op te zetten.

Volgens Van Damme moeten we in elk geval niet meer lang wachten op een gelaagd communicatieplan van de overheid die twijfel moet bestrijden. “Vanaf maandag zullen onder meer huisartsen duidelijk geïnformeerd worden, zodat patiënten met vragen beter geholpen kunnen worden.” Die beroepsgroep blijkt ook volgens de studie een belangrijke schakel: de eigen huisarts wordt het vaakst aangeduid als de meest betrouwbare bron voor informatie.

‘Normale reactie’

Voormalig ULB-rector Yvon Englert, die deel uitmaakt van de taskforce voor de vaccinatiestrategie, is “niet verbaasd” door het resultaat van het onderzoek. “Het aantal weigeraars ligt zelfs vrij laag.”

Dat bijna een kwart van de bevraagden zegt te twijfelen over vaccinatie, vindt Englert dan weer een “normale reactie”. “We weten dat de meeste twijfelaars in de eerste plaats meer informatie willen. We kunnen hen dus overtuigen van het nut van een vaccin. Er is steeds meer betrouwbare en wetenschappelijke data over de vaccins. Het is onze bedoeling om daar zo transparant mogelijk over te communiceren.”

Jana is voorlopig niet van plan om verder advies in te winnen bij haar arts. Al zegt ze wel alle verdere beslissingen rond het vaccin nauw op te volgen – niet zozeer voor haarzelf, maar wel voor haar tweejarige zoon. “Stel dat hij niet in de kinderopvang of op school welkom zou zonder prik, dan zouden we dat een te grote tol vinden om te betalen. We willen niet dat hij in sociaal isolement opgroeit.”

(*) Jana wil niet met haar echte naam in de krant.