‘Down the road’: Maakt Dieter Coppens hartverwarmende tv of slaat hij de bal mis?
‘Programma’s als Down The road schetsen een totaal onrealistisch beeld van mensen met een beperking.’ Een tweet van twintiger Viktor Couton, wiens jongere broer een verstandelijke handicap heeft, is viraal gegaan. Maakt Dieter Coppens hartverwarmende tv, of lijkt dit programma enkel maar inclusief?
Het zondagavondprogramma Down the road, waarin Dieter Coppens een uitdagende reis met zes mensen met het downsyndroom maakt, is een absoluut kijkcijferkanon: zo’n anderhalf miljoen mensen kijken. Op VTM doet Cupido ofzo het op maandagavond ook voortreffelijk. Acht vrijgezellen met een beperking of een stoornis worden daarin aan een lief geholpen door Karen Damen en Ruth Beeckmans.
“Zulke grappige schatjes!” is de zeer logische reactie als u naar die programma’s kijkt, en dat werkt student journalistiek Viktor Couton (20) uit Sint-Niklaas op de heupen. In een reeks tweets die de afgelopen week viraal is gegaan, neemt hij het zeemzoete, extreem aaibare beeld van deze formats op de korrel: “Mensen met een beperking zijn heus niet altijd die eeuwig enthousiaste knuffelaars.”
Geen minuut alleen
Couton weet waarover hij spreekt: zijn broer Juul (17) is geboren met het CFC-syndroom en heeft een beperking. “Mijn ouders, mijn zus en ik zien Juul enorm graag, maar we kunnen niet ontkennen dat ons leven er radicaal anders zou uitzien mocht hij geen handicap gehad hebben”, zegt de twintiger aan De Morgen. “Juul heeft last van epilepsieaanvallen, we kunnen hem tegenwoordig geen minuut alleen laten of hij valt op de grond. Vorig jaar is hij van de trap gevallen, ieder moment leven we in schrik. Mijn broer is vaak even opgewekt als de mensen in Down the road, maar er is ook een andere kant aan het verhaal. Een die niet belicht wordt.”
Zulke programma’s hebben zeker hun merites, zegt coördinator Patrick Vandelanotte van Grip vzw, de mensenrechtenorganisatie van personen met een handicap in Vlaanderen. Hij heeft zelf een dochter van 26 met het downsyndroom en na jarenlang wachten ziet zij zichzelf ook op televisie gerepresenteerd. “Maar Down the road en co. geven inderdaad een beperkt beeld van wat leven met een handicap inhoudt”, zegt Vandelanotte. Uit de meest recente diversiteitsmonitor van de VRT blijkt dat de zichtbaarheid van mensen met een handicap zeer laag blijft. De nieuwe beheersovereenkomst stelt nu voor het eerst een streefcijfer van twee procent voorop.
Liefdadigheidsproject
De kritiek van Couton gaat nog verder dan de beperkte beeldvorming. Hij hekelt ook dat het programma zichzelf als inclusief verkoopt, maar dat de deelnemers eigenlijk niets in de pap te brokken hebben over het verloop van de show: “Het heeft meer iets van een liefdadigheidsproject.”
Onderzoeker Susan Vertoont (UGent) werkt momenteel een doctoraat af rond de beeldvorming van mensen met een beperking op Vlaamse tv. “Dieter Coppens, de aardige presentator zonder handicap, bezorgt de zes deelnemers de reis van hun leven. Het impliceert een hiërarchie. Die programma’s zijn met de beste bedoelingen gemaakt, maar als we echte gelijkwaardigheid willen, kan het ook anders.”
Televisie is uiteindelijk een weerspiegeling van waar we als samenleving staan, zeggen de experts. En ja, we hebben al veel stappen vooruitgezet, maar volwaardige inclusie van mensen met een handicap is nog veraf. Vertoont: “Waarom betrekken programmamakers hen niet meer tijdens brainstorms voor nieuwe programma’s? Vertrekkende vanuit de vraag ‘Wat hebben jullie nodig en hoe kunnen wij jullie ondersteunen?’ Eerder dan de zoveelste knuffelbare queeste te organiseren waarin mensen met een beperking ‘hun grenzen moeten verleggen’.”
‘Ah, koetsjie koetsjie’
Omdat mensen daar nu eenmaal graag naar kijken, zullen programmamakers misschien antwoorden. Volgens het doctoraatsonderzoek van Vertoont zijn tv-kijkers echter klaar voor nieuwe formats. “Televisiemakers laten fameuze kansen liggen”, zegt ze.
Als je aparte programma’s met mensen met een beperking wil maken, maak ze dan diverser en ga weg van dat ‘Ah koetsjie koetsjie’. Of beter: integreer mensen met een handicap in bestaande formats. Zo laat het vernieuwde Tik Tak op Ketnet kinderen met het downsyndroom bij andere leeftijdsgenoten spelen. In het laatste seizoen van De mol had deelnemer Christian dwerggroei. “Dat was extreem waardevol”, zegt Patrick Vandelanotte van Grip. “Als je aparte programma’s maakt, laat je de kans links liggen om inclusieve tv te maken en schuilt het gevaar van een freakshow altijd om de hoek.”
Niet alle organisaties voor personen met een beperking – en dat zijn er wel wat – delen de kritische kijk. Zo vindt Dries Fonteyn van Stan, het trefpunt en expertisecentrum rond leven met een verstandelijke handicap, Down the road en Cupido ofzo wel waardevolle televisie: “Familieleden van mensen met een beperking staan voor grote uitdagingen en zijn op zoek naar herkenbare verhalen. Van zodra iemand in beeld komt en die beantwoordt niet aan hun ervaring, raakt dat een gevoelige snaar. Maar er is gewoon een ongelofelijk breed gamma aan handicaps, je kunt ze niet allemaal aan bod laten komen.”
VRT-woordvoerder Hans Van Goethem benadrukt begrip te hebben voor de bedenkingen van Viktor Couton en de experts. “Het doel van Down the road is niet om alle aspecten van de beperking in beeld te brengen. Wel om Vlaanderen kennis te laten maken met mensen met een beperking, en te tonen dat er heel wat achter een eerste indruk kan schuilgaan.”