Vrees voor ecologische ramp: wetenschappers plannen missie naar ‘s werelds grootste ijsberg, die nu echt op ramkoers ligt met “pinguïneiland”

De enorme ijsberg met de klinkende naam A-68A brak in 2017 los van de Larsen C-ijsplaat, die vastzit aan het Antarctisch schiereiland. Aanvankelijk bleef hij nog op zijn plek dobberen, maar begin 2019 raakte de ijsberg op drift en ging hij de open zee op. Sindsdien beweegt de ijsschots gestaag naar het noorden, weg van het Witte Continent. Eerst als een reus van liefst 6.000 vierkante kilometer, na drie jaar drijven is hij gekrompen tot zo’n 4.000 vierkante kilometer. Een bijzonder intimiderende schaal, en ook een intimiderend gewicht: de schots weegt vele miljoenen kilo’s.

Een tijd geleden zette A-68A koers naar het afgelegen eiland South Georgia. Het eiland in het zuiden van de Atlantische Oceaan valt onder Brits gezag en is onbewoond, hoewel er af en toe wetenschappers verblijven. Het eiland is wel de woonplaats van duizenden koningspinguïns, en ook kinbandpinguïns en ezelpinguïns. Er leven ook zeehonden en wandelende albatrossen.

Half november was de ijsberg nog op 350 kilometer afstand van South Georgia verwijderd. Daarna leek hij af te buigen en langs het eiland richting Atlantische Oceaan te drijven. Maar de ijsberg heeft sindsdien een nieuwe bocht gemaakt en zou zich nu op nog amper 96 kilometer van het eiland bevinden. De richting van de beweging is ook onheilspellend: intussen kan je het echt ramkoers noemen. RamPkoers ook, want wetenschappers vrezen een zware shock voor het zeeleven in de omgeving als het zover komt: van de eenvoudigste planktonische organismen tot de pinguïns, albatrossen en zeehonden, tot de allergrootste wezens in de oceaan, de walvissen. 

Het lijkt een kwestie van tijd voor de grote ijsberg het eiland zal rammen. Waarschijnlijk loopt de massa ijs nog deze maand aan de grond bij South Georgia, waarschuwt de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, die de schots in de gaten houdt met satellieten.

Wetenschappers bereiden zich op dit moment voor op een urgente missie naar de ijsberg. Onderzoekers van British Antarctic Survey (BAS) zullen op 11 januari naar de Falklandeilanden reizen, daar een tijd in quarantaine blijven om er zeker van te zijn dat ze niet besmet zijn met het coronavirus, en dan van daaruit de zeereis richting A-68A aanvatten met de ‘RRS James Cook’, een van de meest geavanceerde onderzoeksschepen ter wereld. Ze hopen eind januari de ijsberg te bereiken. 

Als het onderzoeksschip aankomt, zullen wetenschappers onder meer de dieren die in het water rond de schots leven - van piepklein tot heel groot - bestuderen. Er zullen verder twee robotonderzeeërs worden ingezet om de temperatuur, het zoutgehalte en de niveaus van plankton in het water rond de ijsberg te meten. De onderzeeërs zullen het gebied vier maanden lang onderzoeken, terwijl ze geregeld naar boven zullen komen van hun duikacties om data terug naar de RSS James Cooke te sturen. 

Door die info te combineren met alle onderzoeken die de wetenschappers tegelijkertijd aan boord van het schip uitvoeren, zal er een beeld kunnen gevormd worden van de impact van de ijsberg op de natuur in de omgeving.

De wetenschappers hebben er geen goed oog in. “IJsbergen zijn niet ongewoon, maar een exemplaar van dit kaliber hebben we nog nooit gezien”, zegt professor Geraint Tarlin, oceanograaf bij BAS. “Normaal gesproken zouden we verwachten dat deze ijsbergen in de open oceaan uiteenvallen.” Maar dat doet A-68A dus niet. En nu ook nog recht op South Georgia afstevenen... De experten vrezen onheil. En dat voor één van ‘s werelds meest belangrijke ecosystemen.

Hoe dan? Het eiland South Georgia wordt omringd door een continentaal plat. Als sterke oceaanstromingen de ijsberg verder van het diepe water naar dat ondiepe plateau rond het eiland duwen, heeft dat grote gevolgen. De rand van die ondiepe zone blijkt immers ontzettend rijk aan fytoplankton, krill en andere soorten met een lage rangschikking in de voedselketen, waardoor het een enorm belangrijke voedingsbodem is voor pinguïns, zeehonden, walvissen - alle dieren die er leven. “De biodiversiteit van dit gebied is zo rijk als je zou vinden in de Galápagos”, zegt Tarling.

Het water rond South Georgia is op dit moment ongeveer 4° Celsius, maar in de buurt van een ijsberg kan de temperatuur meerdere graden dalen. De koelere temperatuur én het vrijkomen van mogelijk miljarden tonnen zoet water in de regio zouden verwoestend kunnen zijn voor die voedingsbodem. “En als de ijsberg echt vastloopt, kan hij er wel 10 jaar lang zitten voor hij weggesmolten is. Hij is gewoon zo groot. Dat zal een gigantisch probleem zijn.”

Naast het verstoren van het ecosysteem zal een vastgelopen A-68A op het plat namelijk ook een groot stuk voedingsbodem waar krill het meeste voorkomt, blokkeren. Daardoor zullen pinguïns en zeehonden geen voedsel vinden voor zichzelf en hun jongen tijdens het broedseizoen.

Tarling denkt dat walvissen misschien wel andere voedselgebieden zullen vinden, maar de grote kolonies pinguïns en zeehonden op het eiland kunnen niet zoveel verder op zoek naar eten. “Ze zitten vast aan hun basis en zonder dat ze snel naar buiten kunnen gaan, eten kunnen geven en terug kunnen komen, hebben ze een echt probleem.” De hongerdood dreigt voor duizenden dieren.

Dr. Povl Abrahamsen, hoofdwetenschapper van de missie bij BAS, bevestigt dat de laatste beelden tonen dat de ijsberg zich nu op zo’n 96 kilometer voor de kust van South Georgia bevindt. “Het kan zijn dat de ijsberg tegen de rand van het plat botst en schraapt. Of wie weet toch nog een andere weg in draait. De schots kan zich ook vastbotsen en er maanden of jaren blijven hangen. Op dit moment is het heel moeilijk om te voorspellen wat er zal gebeuren.”

Wanneer is ook onduidelijk. Dagen, weken? De ijsberg versnelt en vertraagt telkens naargelang de oceaanstromingen hem verder duwen en trekken op de golven, verder richting South Georgia. “Die stromingen hebben nog altijd de kracht om de ijsberg in de een of de andere richting, weg van het eiland te begeleiden”, zegt professor Tarling. Maar hij is pessimistisch. “Hij komt nu echt wel heel dicht. Zo dicht dat het bijna onvermijdelijk wordt.”