Nieuwe abortuswet maakt Poolse vrouwen ‘bang om zwanger te worden’

Een de facto verbod op abortus leidde afgelopen weken tot de grootste protesten die Polen heeft gezien sinds de val van het communisme. Ook afgelopen zondag gingen weer duizenden mensen de straat op tegen de uitspraak van het Constitutioneel Hof die moet leiden tot de aangepaste wet. Minder zichtbaar zijn de beklemming en angst die zich van Poolse vrouwen meester heeft gemaakt.

“Vrouwen zijn bang om zwanger te worden.” Zuzanna Dziuban werkt voor Ciocia Basia (‘Tante Barbara’), een in Berlijn gevestigde organisatie die Poolse vrouwen aan een abortus in Duitsland helpt. Sinds de uitspraak is het er drie keer zo druk als normaal. Ze krijgen zelfs telefoontjes van vrouwen die nog niet zwanger zijn, vertelt Dziuba. “Vrouwen wachten niet eens meer op de uitslag van een prenatale test voor ze ons bellen. Ze geloven dat ze die toch niet meer krijgen van artsen nu de nieuwe wet in de lucht hangt.” 

In Polen was abortus toegestaan bij verkrachting of incest, levensgevaar voor de moeder en in het geval van afwijkingen bij het ongeboren kind (zoals het syndroom van Down of kortdurende levensvatbaarheid na de geboorte). Het Constitutioneel Hof, dat onder controle staat van de rechts-nationalistische Poolse regering, zette een streep door de laatste mogelijkheid. De regering moet de aangepaste wet officieel publiceren, maar heeft dat nog niet gedaan. Dit juridische vacuüm leidt tot paniek.

“Voorheen was abortus een moeilijke maar ook een praktische zaak”, zegt Agnieszka Graff, die aan de Universiteit van Warschau onderzoek doet naar feminisme. Er waren mogelijkheden om abortus te plegen, ook ondergronds of buiten de wet. “De aanpassing van de wet is een teken dat fanatici aan de macht zijn”, aldus Graff. “Door deze ontwikkeling is het een ideologische zaak geworden.”

Hulpeloos

“Vrouwen zijn doodsbang dat er meer verboden komen, en dat bijvoorbeeld prenatale screenings zullen verdwijnen”, vervolgt Graff. “Een van de grootste angsten van een vrouw is dat er iets misgaat tijdens de zwangerschap. Wat als je nergens op kunt terugvallen? Je bent als vrouw hulpeloos, volledig overgeleverd aan ideologische gekken. En dat voel je.”

Sommige artsen gedragen zich alsof de nieuwe wet al geldt, zegt Krystyna Kacpura van Federa (Federatie voor Vrouwen en Gezinsplanning). Daags na de uitspraak van het gerechtshof stuurden ziekenhuizen al vrouwen weg die een afspraak hadden voor een abortus, vertelt Kacpura. Federa ontving duizenden telefoontjes. “Sommige vrouwen waren zo overstuur, dat ze minutenlang huilden voordat ze konden praten.”

De organisatie heeft een lijst van minstens twintig Poolse ziekenhuizen die volledig gestopt zijn met het onderbreken van zwangerschappen, ook met de abortussen die onder de nieuwe wet nog zijn toegestaan. “Die artsen zeggen dat alle abortus nu verboden is. Maar dat klopt niet.”

Kacpura denkt dat de regering geschrokken is van de hevige protesten die de nieuwe wet oproept en daarom de wet niet publiceert. Het optreden van artsen is daarvan een direct gevolg: “Artsen weigeren abortus omdat ze bang zijn met terugwerkende kracht vervolgd te worden. Maar de oude wet is gewoon nog van kracht.” Federa bereidt een rechtszaak voor tegen ziekenhuizen die abortus weigeren. Dat is lastig. “Daarvoor hebben we een schriftelijke verklaring van het ziekenhuis nodig waarin staat dat ze een vrouw wegsturen vanwege de wet. Die willen ze vaak niet geven.”

Onwil bij artsen en ziekenhuizen is al langer een probleem. Volgens onderzoek van Federa biedt slechts 10 procent van de Poolse ziekenhuizen de mogelijkheid tot abortus. Uit een ­recent rapport van Astra, een netwerk dat zich onder meer inzet voor abortus in Centraal- en Oost-Europa, doemt het beeld op van een hindernisbaan. Artsen kunnen zich beroepen op een gewetensclausule en weigeren; ook zijn er gevallen waarbij artsen de zaak traineren door onnodig testen te herhalen, door te verwijzen naar collega’s die ook weigeren, een vrouw voor een medische commissie leiden of dwingen tot meerdere gesprekken met een psycholoog. Totdat het te laat is en de abortus wettelijk niet meer is toegestaan.

Met als gevolg dat ook vrouwen die recht hadden op een abortus in Polen uitwijken naar het buitenland. “Sommige vrouwen die bij ons in Berlijn komen, hebben het niet eens geprobeerd in Polen, om maar niet zo eindeloos vernederd te worden”, zegt Dziuban van Ciocia Basia. De gebrekkige toegang tot abortus was een van de redenen dat verschillende initiatieven eind 2019 de krachten bundelden onder de vlag van ‘Aborcjia bez granic’, abortus zonder grenzen. 

Door de demonstraties is hun telefoonnummer het bekendste in Polen, denkt Justyna Wydrzynska van Abortion Dream Team, een andere hulporganisatie. Sinds het begin van de protesten spuiten demonstranten met graffiti de cijfers 22 29 22 597 waar het maar kan in de publieke ruimte. En op kerkmuren. “Af en toe krijgen we boze telefoontjes met de vraag wanneer we ons nummer eraf komen schrobben.”

Vrijwel alle andere telefoontjes komen van diep bezorgde vrouwen, zegt Wydrzynska. “We worden nu veel meer gebeld dan voorheen door vrouwen die willen weten wat voor keuzes ze hebben, mochten ze ongewenst zwanger worden. En door vrouwen die gewenst zwanger zijn, maar bang zijn dat ze straks door de nieuwe wet gedwongen worden een kind te  baren dat niet levensvatbaar is.”

Ook Dziuban en haar collega’s in Berlijn krijgen hiermee te maken: “Nu krijgen we psychologische training hoe je in gesprek gaat met iemand die een kind wil, maar zo bang is voor de gevolgen van de wet dat ze alsnog overweegt de zwangerschap af te breken. Dat hebben we nooit eerder gehad.”