10 jaar Arabische Lente: bracht revolutie beterschap in Tunesië of werd het barre winter? Een tijdslijn

Mohamed Bouazizi is een jonge straatverkoper in Sidi Bouzid, een stoffig en arm stadje in het binnenland van Tunesië. Met de verkoop van groenten en fruit op straat probeert hij zijn achtkoppige familie te onderhouden. Na aanhoudende pesterijen omdat Bouazizi weigert smeergeld te betalen aan lokale agenten, wordt hij geslagen en vernederd door een politieagente die ook zijn weegschalen in beslag neemt. Hierna trekt Bouazizi naar een lokaal overheidsgebouw waar hij zichzelf overgiet met benzine en zichzelf in brand steekt. Twee weken later overlijdt hij in het ziekenhuis aan zijn verwondingen.

beeld uit ‘De Revolutieroute’ (2012)’

Eén dag na de wanhoopsdaad van Bouazizi komen demonstranten in Sidi Bouzid op straat. Ze zijn woedend wegens van de onrechtvaardige behandeling van Mohamed Bouazizi en beschouwen de overheidsdiensten als corrupt en repressief. Bijna 30 procent van de bevolking in het stadje is werkloos en er is amper toekomstperspectief.

Ondanks pogingen van president Ben Ali om de demonstraties de kop in te drukken bereikt de protestgolf eind december de hoofdstad Tunis. In de dagen die volgen blijven de protesten aanhouden in heel het land. Bij confrontaties met de politie komen tientallen demonstranten om.

Nadat het verzet tegen zijn regime wekenlang blijft aanzwellen, roept president Ben Ali de noodtoestand uit en ontslaat hij de voltallige regering. Het zou een laatste vergeefse poging blijken om de macht in handen te houden.

De legerleiding acht zichzelf niet langer in staat om het regime te verdedigen en kiest de kant van de revolutie. Die nacht neemt het leger de controle van de luchthaven over en wordt het luchtruim gesloten. Ben Ali ziet geen uitweg meer en verlaat het land per vliegtuig. Na enkele tussenstops gaat hij in ballingschap in Saudi-Arabië, waar hij in 2019 overlijdt.

Voor de demonstranten is het vertrek van Ben Ali niet voldoende. Ze eisen een grondige zuivering van het overheidsapparaat en accepteren niet dat leden van het oude regime belangrijke posities bekleden. Straatprotesten blijven na het vertrek van Ben Ali aanhouden.

Door het politieke tumult en het straatprotest duurt het nog tot 23 oktober alvorens er vrije verkiezingen komen. De centrum-rechtse en Islamistische Ennahda-partij komt daarbij als winnaar uit de bus. De partij, die onder Ben Ali was verboden, haalt maar liefst 40% van de stemmen. Met twee kleinere seculiere partijen vormt Ennahda een overgangscoalitie die een nieuwe grondwet zal opstellen. Moncef Marzouki, mensenrechtenactivist en banneling in Frankrijk onder Ben Ali, wordt de eerste democratisch verkozen president.

De verkiezingen vormen een belangrijke stap in de democratisering van het land. In de golf van Arabische landen die in opstand kwamen, slaagt Tunesië er als eerste in om een vrije stembusgang te organiseren die bovendien ook geweldloos verloopt.

beeld uit ‘De Revolutieroute’ (2012)’

3 jaar nadat Ben Ali het land verlaten heeft, wordt in het Tunesische parlement de nieuwe grondwet goedgekeurd. De grondwet garandeert persoonlijke vrijheden op basis van een semipresidentieel systeem waarbij de macht wordt verdeeld tussen de premier en een verkozen president.

Als enige land in de regio slaagt Tunesië erin om zich na de Arabische Lente te transformeren tot een functionerende democratie.

Het optimisme na de revolutie bekoelt al snel. Op 18 maart doden IS-terroristen 21 mensen bij een aanslag op het Bardo Museum in Tunis. Het merendeel van de slachtoffers zijn buitenlandse toeristen, waaronder ook één Belgische vrouw.

Op 26 juni vindt in Sousse, een toeristische badplaats aan de kust, een bloedige aanslag plaats waarbij 38 mensen door een terrorist van IS worden gedood. Het is de dodelijkste terreuraanslag in de Tunesische geschiedenis.

De aanslagen zijn rampzalig voor de toeristische sector van het land die van vitaal belang is voor de worstelende economie. De sector neemt maar liefst een zesde van het bbp voor haar rekening en stelt 200.000 mensen te werk. Door de aanslagen blijven toeristen weg; in 2015 alleen al verliest de sector bijna 40% van haar inkomsten.

De terreur beperkt zich niet tot Tunesië. Op 14 juli 2016, de Franse nationale feestdag, rijdt een Tunesiër die in Frankrijk woont met een vrachtwagen in op de mensenmassa op de zeedijk in Nice. Hierbij komen 86 mensen om het leven. De aanslag wordt opgeëist door IS. Ook bij zeker 12 andere aanslagen in Europa tussen 2014 en 2019 waren Tunesiërs betrokken.

De aanslagen staan echter niet los van de situatie in Tunesië en zijn buurlanden. Al meteen na het omverwerpen van het oude regime in 2011 groeit de invloed van de radicale islam na jarenlange onderdrukking en een ondergronds bestaan. Door de invloed van de Ennahda-partij worden radicale salafistische bewegingen zoals Ansar al-Sharia genormaliseerd en krijgt hun leer vooral navolging in het arme binnenland.

Daar overheerst de desillusie nadat de revolutie voor veel jonge arbeiders en studenten amper verbetering brengt. Voor hen is er enkel meer werkloosheid en armoede en ze hebben het gevoel dat enkel de elite kon profiteren van de democratie. De uitzichtloze situatie drijft hen in de armen van radicale imams die hen een grote som geld aanbieden om deel te nemen aan de internationale jihad. Bijna 6.000 Tunesiërs verlaten het land om zich aan te sluiten bij IS in Syrië of Libië. De Tunesische overheid houdt 27.000 anderen tegen voordat ze het land uit zijn.

Hierdoor ontstaat een internationaal terreurnetwerk met vertakkingen tot in Europa.

beeld uit ‘De Revolutieroute’ (2012)’

De Tunesische economie wordt zwaar getroffen door de uitbraak van het coronavirus. Vooral de toerismesector, die 7% van het bbp bedraagt, krijgt zware klappen.

10 jaar na de revolutie blijft de jonge Tunesische bevolking gedesillusioneerd achter. Vandaag zijn 36% van de jongeren er werkloos. Dat cijfer ligt hoger dan voor de revolutie en er is amper hoop op beterschap. De werkloosheid treft vooral jonge hoogopgeleide Tunesiërs. Velen proberen Europa te bereiken met de hoop op een betere toekomst. Afgelopen zomer probeerde een recordaantal jonge Tunesiërs illegaal de Middellandse Zee over te steken. Bijna 40% van iedereen die illegaal in Italië aankwam, had de Tunesische nationaliteit.