Eigen vaccins eerst: rijke landen kopen beschikbare dosissen op voor zichzelf

Terwijl een groeiend aantal coronavaccins de klinische testen doorlopen, maken rijke landen de toegang tot het vaccin elders in de wereld steeds moeilijker door meer dan de helft van de dosissen die tegen eind volgend jaar op de markt zouden moeten zijn, te claimen.

Terwijl heel wat arme landen nauwelijks in staat zullen zijn hooguit 20 procent van hun bevolking te vaccineren in 2021, hebben enkele van ’s werelds rijkste landen voldoende dosissen gereserveerd om hun eigen bevolking meerdere keren te vaccineren.

Vooraan in de rij

Met geen enkele garantie op een welbepaald gebruiksklaar vaccin, hebben deze landen op een aantal kandidaat-vaccins gegokt en hun bestellingen veiliggesteld. Maar als alle geclaimde dosissen worden geleverd, kan de Europese Unie haar inwoners twee keer vaccineren, Groot-Brittannië en de VS vier keer en Canada zes keer, aldus een analyse van de gegevens in vaccincontracten die werden ingezameld door de Duke University, Unicef en Airfinity, een bedrijf dat wetenschappelijke data analyseert.

“De hoge inkomenslanden zijn vooraan in de rij gaan staan en hebben de rekken leeggemaakt”, zegt Andrea Taylor, een onderzoekster van Duke University die de contracten heeft bestudeerd.

De Verenigde Staten hebben miljarden dollars geïnvesteerd in het onderzoek en de ontwikkeling en de productie van vijf van de meest veelbelovende vaccins tegen Covid-19 vooruitgeholpen – en dat met een snelheid en op een schaal die anders ondenkbaar was geweest. Maar de steun gebeurde wel op voorwaarde dat Amerikanen met voorrang toegang zouden krijgen tot de dosissen die in eigen land werden geproduceerd.

Ook andere rijke landen plaatsten net als de Verenigde Staten grote vooruitbestellingen, vaak met opties om bij te bestellen en zo meer dosissen te krijgen, waardoor ze heel wat landen geen kans gaven om tijdig hun inkopen te doen.

Optie om bij te kopen

De Verenigde Staten hebben 100 miljoen dosissen bij Pfizer aangekocht, met de optie om er nog 500 miljoen meer te kopen. Van Moderna hebben ze 200 miljoen dosissen gekocht en 300 miljoen bijbesteld. Daarnaast bestelden de VS nog eens in totaal 810 miljoen dosissen vooruit bij AstraZeneca, Johnson&Johnson, Novavax en Sanofi. Via bijkomende overeenkomsten kan dat aantal tot 1,5 miljard worden opgedreven.

Groot-Brittannië maakt bij al deze farmabedrijven samen met het kleinere Valneva aanspraak op 357 miljoen dosissen met de optie om er nog 152 miljoen bij te kopen.

De Europese Unie heeft bij het merendeel van die farmabedrijven en bij het Duitse CureVac samen 1,3 miljard dosissen aangekocht met de optie om er nog 660 miljoen bij te kopen.

Tegenvallers 

Bijna al deze vaccins werden ontwikkeld om in twee dosissen te worden toegediend. Hoe snel de rijke landen volledig bevoorraad zullen zijn, weten we nog niet, omdat de kandidaat-vaccins zich in verschillende stadia van het ontwikkelingsproces bevinden. Het vaccin dat Pfizer met BioNTech ontwikkelde, heeft nu goedkeuring gekregen in Groot-Brittannië, Bahrein, Canada, Mexico, Saudi-Arabië en de VS. Het goedgekeurde vaccin van Moderna wordt binnenkort verwacht. AstraZeneca, dat met de Universiteit van Oxford samenwerkt, zal in de komende weken proberen goedkeuring te krijgen in Groot-Brittannië, India en verschillende andere landen. Het gebruikt daarvoor resultaten van buiten de VS. Bij de Amerikaanse toezichthouders kreeg het een aantal tegenvallers te verwerken.

Valneva is nog niet aan de klinische tests toe. Sanofi, dat samenwerkt met GlaxoSmithKline, heeft onlangs zijn goedkeuringsprocedure naar eind volgend jaar uitgesteld, nadat klinische resultaten bij oudere mensen ontgoochelden.

Maar de vooruitzichten voor de meeste ontwikkelingslanden zijn onheilspellend. Omdat er grenzen zijn aan de productiecapaciteit, kan het voor vele lage-inkomenslanden tot 2024 duren voor ze over voldoende vaccins beschikken om hun bevolking volledig immuun te maken.

Lokale vaccinproductie

Niet alle minder rijke landen zullen moeten afrekenen met ernstige tekorten. Door hun eigen productiecapaciteit voor geneesmiddelen op te krikken hebben sommige zich van een flink aantal dosissen verzekerd die al volgend jaar op de markt zullen zijn.

India is goed op weg om meer dosissen van coronavaccins te produceren dan enig ander land. Het Serum Institute of India, dat contracten heeft voor de productie van grote hoeveelheden van het AstraZeneca- en het Novavax-vaccin, heeft de Indiase regering de helft van haar productie beloofd. “India krijgt voorrang omdat het mijn thuisland is”, zei CEO Adar Poonawalla in een interview.

En miljardair Carlos Slim heeft een deal voor 150 miljoen dosissen van het AstraZeneca-vaccin helpen financieren die bestemd zijn voor Latijns-Amerika en gebruikmaken van productiefaciliteiten in Argentinië en in zijn thuisland Mexico.

Het AstraZeneca-vaccin is geschikter voor armere landen omdat het niet duur is en gemakkelijk te stockeren. Er zijn meer dosissen Astra-Zeneca-vaccin beloofd dan van enig ander kandidaat-vaccin: 3,21 miljard om precies te zijn. Daarvan is de helft bestemd voor arme landen en landen met een gemiddeld inkomen. Het bedrijf heeft een partnership met tien fabrikanten wereldwijd.

China

Van het vaccin van Johnson & Johnson is in de testen maar één dosis nodig, waardoor het eveneens een goede kans maakt in ontwikkelingslanden. Het farmabedrijf heeft tot 500 miljoen vaccins toegezegd aan lage-inkomenslanden, zonder te specificeren over welke landen het gaat.

China, dat over de derde grootste productiecapaciteit voor vaccins ter wereld beschikt, heeft al laten weten dat het van plan is zijn vaccins beschikbaar te maken voor ontwikkelingslanden. Vorige week maakten de Verenigde Arabische Emiraten de eerste goedkeuring van het vaccin van Sinopharm bekend. Uit voorlopige gegevens blijkt dat het 86 procent effectief is.

Om de ongelijke toegang tot vaccins aan te pakken hebben de Wereldgezondheidsorganisatie en twee non-profitorganisaties, met steun van Bill Gates, zich ingespannen om een miljard dosissen veilig te stellen voor 92 arme landen. Een ander miljard zou naar tientallen landen met gemiddelde inkomens en met hogere inkomens gaan.

20 procent

Op een veel kleinere schaal dan de Amerikaanse overheid met Amerikaanse vaccins heeft het Covax-initiatief van de WHO de ontwikkeling en productie van kandidaat-vaccins ondersteund, waaronder die van AstraZeneca en Novavax. In ruil daarvoor hebben die twee farmabedrijven Covax honderden miljoenen dosissen beloofd.

Maar het initiatief heeft moeite om genoeg geld op te halen om zijn doel te bereiken. En zelfs als dat lukt, zou een miljard dosissen slechts voldoende zijn voor nauwelijks 20 procent van de bevolking van elk arm land.

Hoewel rijke landen grote aantallen vaccins hebben gereserveerd, moeten ze hun beurt afwachten om hun bestellingen uitgevoerd te krijgen. Fabrikanten hebben tijd nodig om na de goedkeuring door de toezichthouders de productie op te voeren. De landen zullen daarom niet al hun dosissen in één keer ontvangen. “Als je 100 miljoen dosissen hebt gekocht, betekent dat nog niet dat je in december 100 miljoen dosissen krijgt”, legt Kendall Hoyt uit, een assistent-professor geneeskunde in Dartmourth die de wereldwijde uitrol van de vaccins heeft bestudeerd.

‘Verbijsterend’

In hun contracten hebben bedrijven verschillende leveringstermijnen beloofd. Sommige openbare aankondigingen van farmabedrijven stipuleren dat de dosissen begin 2021 zullen worden geleverd, terwijl andere het vager over het eind van volgend jaar hebben. En omdat het over privécontracten gaat, is het voor regeringen en de burgers van een land moeilijk om de verwachtingen realistisch te houden.

Julia Barnes-Weise, het hoofd van de Global Healthcare Innovation Alliance Accelerator, die advies verleent bij deze overeenkomsten, noemde het “verbijsterend” hoezeer de wereldwijde beschikbaarheid van Covid-19-vaccins afhankelijk was van de manier waarop over deze vertrouwelijke overeenkomsten werd onderhandeld.

Pfizer verklaarde bijvoorbeeld dat het volgend jaar 1,3 miljard dosissen zal produceren. Daarvan kocht de Amerikaanse regering er 100 miljoen, maar groot was haar verbazing toen ze te horen kreeg dat ze tot juni zou moeten wachten op de bijkomende 100 miljoen, waarop ze in het contract een optie had genomen.

En hoewel de leveringen van Pfizer-vaccins naar Groot-Brittannië, Canada en de Verenigde Staten al onderweg zijn, is het onduidelijk wanneer ze in andere landen zullen aankomen. Mexico, zo luidt de aankondiging van Pfizer, zal zijn eerste vaccins ergens in de komende 12 maanden krijgen.

Geen details

Clemens Auer, een hoofdonderhandelaar voor de Europese Unie, verklaarde in een e-mail dat zijn contract met Pfizer voor 200 miljoen dosissen “vastgelegde leveringstermijnen” bevatte, maar dat hij de details niet publiek had bekendgemaakt. “Details doen er niet zo veel toe”, zei hij, gezien het grote aantal veelbelovende vaccins waarvan de EU zich had verzekerd.

In Canada kreeg de regering lastige vragen over haar contract met Moderna. Het land sloot in augustus een overeenkomst voor 20 miljoen dosissen, met een optie op nog eens 36 miljoen. Kort daarna maakten de Verenigde Staten een deal over maar liefst 500 miljoen dosissen bekend, terwijl Groot-Brittannië en de Europese Unie vorige maand uitpakten met hun eigen deals.

Toen Moderna dus onlangs meldde dat de eerste 20 miljoen dosissen naar de Verenigde Staten zouden gaan, werden Canadese politici ervan beschuldigd dat ze zich hun eerste plaats in de rij lieten afsnoepen. Het was blijkbaar niet bekend dat Moderna aan de Amerikanen de eerste dosissen had beloofd omwille van de financiële steun die het bedrijf van de VS had gekregen.

Erin O’Toole, de leider van de Conservatieven, diende daarom in het Canadese parlement een motie in waarin wordt geëist dat de regering voor haar bestellingen de uitleveringsdatum vermeldt, omdat burgers “mogen weten wanneer ze elk vaccintype kunnen verwachten”.

Dosissen worden beloofd, productie is niet gegarandeerd

Zelfs als andere veelbelovende kandidaat-vaccins, zoals Johnson & Johnson’s, binnenkort goedkeuring krijgen en wat druk wegnemen bij Pfizer en Moderna, is er geen garantie dat de bedrijven volgend jaar hun verplichtingen kunnen nakomen.

“Omdat we in de klinische onderzoeken van fase 3 hebben aangetoond dat we veilige en effectieve vaccins hebben, denken de mensen dat de kranen weldra ​​volledig open kunnen”, zegt dr. Richard Hatchett, hoofd van de Coalition for Epidemic Preparedness, een van de wereldwijde non-profitorganisaties die samen met de WHO het Covax-programma leidt. “De uitdagingen bij het opschalen van productie zijn aanzienlijk en problematisch.”

Sommige bedrijven hebben hun projecties al herzien vanwege productieproblemen. Pfizer zei aanvankelijk dat het tegen het einde van dit jaar 100 miljoen dosissen zou produceren, maar halveerde intussen dat aantal. Novavax heeft haar klinische tests uitgesteld, grotendeels omdat het niet voldoende dosissen kon maken.

In andere gevallen hebben vaccinfabrikanten of hun partners meer dosissen beloofd dan ze kunnen produceren. Zo heeft Astra-Zeneca overeenkomsten voor de levering van 3,21 miljard dosissen van zijn vaccin, terwijl er volgens Airfinity voor slechts 2,86 miljard dosissen productieovereenkomsten vastliggen. Johnson & Johnson heeft 1,30 miljard dosissen beloofd, maar heeft voor slechts 1,10 miljard daarvan de verzekering dat ze worden geproduceerd. De toegezegde leveringen van Pfizer en Moderna komen wel overeen met hun productieafspraken, maar veel ruimte voor extra bestellingen is er niet.

De toezeggingen van de farmabedrijven betreffen niet alleen vooruitbestellingen, maar ook bijkomende leveringen van extra dosissen, die misschien niet allemaal zullen doorgaan. Net als de landen dekken ook de farmabedrijven zich in.

Delen in plaats van hamsteren

Naarmate de grote ongelijkheid in de toegang tot het vaccin zichtbaarder wordt, stijgt de druk op de rijke landen om hun plannen te wijzigen.

Australië, Groot-Brittannië, Canada en de Europese Unie hebben allemaal financiële afspraken gemaakt met Covax. Ze worden nu aangemoedigd om de levering van hun eigen dosissen te spreiden, zodat de ontwikkelingslanden niet helemaal achteraan in de rij aan hun lot worden overgelaten.

“De slechtst mogelijke afloop is dat je aan de hele bevolking van een land vaccins aanbiedt voor je het hebt kunnen aanbieden aan de hoogste risicogroepen in andere landen”, besluit Dr. Bruce Aylward, een senior adviseur van de directeur-generaal van de WHO, die werkt voor dit initiatief voor wereldwijde vaccinatie.

Rijke landen, die wellicht met meer dosissen zullen zitten opgezadeld dan ze nodig hebben, wordt gevraagd vaccins te doneren. Canada is al beginnen overleggen hoe ze dat kunnen doen.

Vaccinatie-nationalisme

Tot vandaag schitterden de Verenigde Staten door hun afwezigheid bij pogingen om de ongelijke toegang tot vaccins aan te pakken. Het kwam met geen enkele hulp over de brug voor Covax en president Trump heeft bij elke gelegenheid het vaccinatie-nationalisme aangewakkerd.

Maar hij ondertekende deze maand een uitvoeringsbesluit waarin hij verklaarde dat zodra de federale regering bepaalt dat er voldoende aanbod is voor Amerikanen, het de internationale toegang tot zijn vaccins zal vergemakkelijken “voor bondgenoten, partners en anderen”.

En nauwelijks een maand voor de nieuwe president Joe Biden zijn intrek neemt in het Witte Huis , hopen Covax-ambtenaren dat de Verenigde Staten meer zullen doen. Biden heeft alvast beloofd om de terugtrekking van zijn voorganger uit de Wereldgezondheidsorganisatie ongedaan te maken.

Maar zelfs als rijke landen hun overtollige vaccins doneren, zal de rest van de wereld tegen het einde van volgend jaar niet over voldoende dosissen beschikken.

Sommige experts voorspellen dat het tot 2024 duurt voor er voldoende vaccins zijn. Anderen, zoals dr. Hatchett, denken dat naarmate meer mensen ziek worden en natuurlijke immuniteit opbouwen, de behoefte aan vaccins zal afnemen en dat tegen eind 2022 er voldoende voorraad zal zijn.

Hoe dan ook, er zullen intussen op die lange weg nog vele mensen sterven.

En als blijkt dat dit een vaccin is dat elk jaar moet worden toegediend, zoals de griepprik, dan zal dat volgens dr. Krishna Udayakumar, directeur van het Duke Global Health Innovation Center, de prognoses compleet veranderen.

“Dan moet alles opnieuw bekeken worden”, besluit hij.