Beste Mark, dit jaar ging Facebook helemaal stuk, tijd om het in 2021 te fixen zoals je beloofde?

Vriend Mark,

Alles goed? Ik mag je vriend noemen, omdat we dat zijn op Facebook. 2020 ook zowat overleefd? Ik heb het geluk dat niemand in mijn dichte familie is getroffen door corona. Ik hoop voor jou hetzelfde. Wel zie ik in mijn omgeving mensen die getroffen zijn door een ander virus: bullshit.

Het zit zo. Als journalist zoek ik altijd de nuance op. De wereld is niet zwart-wit. Ook al vinden de algoritmes van Facebook van wel. Maar bij deze laat ik die nuance even varen. 2020 is voor mij het jaar dat Facebook helemaal kapot is gegaan. Net zoals het onze samenleving bevuilt met haat en conflict. Facebook is rot.

Samen met het coronavirus landde dit jaar ook een tsunami aan nepnieuws en desinformatie (bewuste foute informatie om mensen in de war te brengen, nvdr) via uw bedrijven WhatsApp, Instagram en Facebook in onze contreien. Tot nu toe waren we daar een beetje van gespaard gebleven, maar corona heeft alles veranderd.

Paniekerige audioberichtjes over onbestaande dramatische situaties in ziekenhuizen waar mensen op de gang liggen te verkommeren, onzinnige huis-tuin- en keukenmiddeltjes om corona te bestrijden, kettingbrieven met de grootste onzin over het ontstaan van deze pandemie en complottheorieën over 5G en de link met corona, …, het passeerde allemaal de revue. Toegegeven, ook via e-mail en YouTube en Twitter, maar dat valt niet onder uw bevoegdheid.

Het begon nochtans goed tijdens die eerste lockdown in maart. De sociale media - en Facebook op kop - leken even te doen waarvoor ze zijn uitgevonden: mensen samenbrengen. Facebookgroepen als ‘Verspreid solidariteit, geen virus’ overspoelden mijn tijdlijn. Net als filmpjes van dansende ouders en kinderen die er het beste van wilden opgesloten thuis, of samen zwaaiend naar het zorgpersoneel in de ziekenhuizen of foto’s van witte lakens aan het raam overal te lande als steun aan datzelfde zorgpersoneel, nog steeds de échte helden van deze crisis. Aan solidariteit en positiviteit geen gebrek.

Maar dan kwam dus die stroom aan valse informatie op gang. Honderden factchecks hebben mijn collega’s en ik gemaakt over berichten met pure nonsens over het coronavirus: waar het vandaan kwam, hoe je het moest bestrijden, wie er achter zat en zoveel meer. Letterlijk miljoenen keren zijn die berichten gelezen. 

Niet onlogisch dat mensen even niet meer weten wat waar is en wat niet en die berichten delen. We kampen immers met een pandemie van het soort dat niemand onder ons meemaakte al dat bracht een pak onzekerheid met zich mee. En onwetendheid. De grondvesten daveren nog steeds. En omdat mensen ook wel iets meer willen dan pakweg een 7uur-journaal, zijn er gelukkig nog de sociale media om informatie te zoeken.

7 miljoenen Belgen hebben een Facebookprofiel (bijna 3 miljard mensen wereldwijd) en een pak daarvan denkt nog steeds dat iets waar is ‘omdat het op Facebook staat’. Gelukkig weten wij allebei dat het Facebook nooit te doen is geweest om ‘de waarheid' te tonen of ‘de wereld zoals hij is’. Maar om mensen zo lang mogelijk op Facebook te houden en hen te volgen, zodat adverteerders met die verzamelde gedragsdata aan de slag kunnen.

Toegegeven, die onzinberichten worden niet gemaakt door uw sociale media zelf, het zijn uiteindelijk mensen die uw platformen misbruiken. We helpen met z’n allen zelf de sociale media om zeep, maar dat lijkt u niet te deren. Is het nu werkelijk zoveel gevraagd om uw belofte uit 2018 eens grondig na te komen?

In de nasleep van manipulatie en nepnieuws op Facebook in aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016, zei u uiteindelijk “I’ll fix it”. We waren toen al januari 2018. Meer nog, u zei toen ook: “het gaat drie jaar duren voor we Facebook ‘hersteld’ krijgen. Hier zijn we dan, op een zucht van januari 2021.

Toegegeven, u nam tienduizenden moderatoren in dienst die online patrouilleren en u werkt intussen samen met factcheckers die berichten, foto’s en video’s flaggen als ze vals of gemanipuleerd zijn. Uw teams gingen gretig aan de slag tijdens de recente Amerikaanse presidentsverkiezingen. En Facebook ondernam inderdaad actie tegen berichten over het coronavirus  die schadelijk kunnen zijn in ‘het echte leven’, zoals: drink bleekwater om het coronvirus te verdelgen. Dat laatste is levensgevaarlijke onzin.

Maar onder het mom van ‘vrijheid van meningsuiting’ kunnen de zelfverklaarde Facebookgoeroes die beweren dè waarheid te kennen over het coronavirus, hun gang blijven gaan. In Vlaanderen duikt er bijvoorbeeld een advocate met talrijke volgers op die plots wetenschapper is en complotten ontdekken door wat excelbestanden en YouTube-filmpjes te bekijken. Duizenden volgers heeft ze, net als alle andere groepen die beweren De Waarheid over Het Virus te kennen. Als mensen door foute informatie anderen door hun gedrag in gevaar brengen, dan is dat ronduit gevaarlijk.

Populair op uw platform is ook de theorie dat een zelfverklaarde elite dit virus heeft gelanceerd en ons onder de knoet houdt met manipulaties van cijfers en besmettingen en dat de big pharma onder één hoedje speelt met de Wereldgezondheidsorganisatie, hun gang blijven gaan. Dat narratief werkt bovendien erg goed bij een deel van de bevolking.

Daarnaast worden waardevolle Facebookgroepen nog steeds bewust en onbewust bezoedeld met complete onzin over het coronavirus, over 5G-straling en weet ik veel welke complottheorieën nog allemaal.

 Ik herinner mij een Facebookgroep die werd opgericht door ouders die zich zorgen maakten over de mentale impact van mondmaskers op hun kinderen. Ze wilden daar met andere ouders over praten en de meest laagdrempelige manier om dat te organiseren is nog altijd Facebook. In een mum van tijd werd de groep gekaapt die mensen die angst zaaien op basis van geruchten en complotten. Het overkomt zoveel Facebookgroepen. Om nog maar te zwijgen over de honderden groepen die enkel en alleen maar opgericht worden met als doel angst en haat te zaaien. Puur om te polariseren.

Om toch wat begrip te tonen, wil ik u graag zeggen dat ik besef dat in deze tijden de evenwichtsoefening tussen vrijheid van meningsuiting en censuur zeer delicaat is. Maar beseft u wel wat voor een haatplatform Facebook is geworden? Zelfs uw eigen werknemers komen er bij momenten tegen in opstand.

Uw bedrijf liet onlangs nog weten dat per 10.000 foto's, filmpjes, commentaren, enzovoort... er 10 tot 11 ‘haatzaaiend’ van toon zijn. Nu is het wel niet onbelangrijk om te melden dat er elke dag zo een 4,75 miljard van die foto’s, filmpjes, commentaren, likes... door Facebookgebruikers wereldwijd worden gedeeld. Tussen juli en september dit jaar werden 22 miljoen haatberichten van Facebook gehaald net voor ze gepost konden worden…

Het is bijzonder moeilijk om wetenschappelijk te onderzoeken wat de invloed en impact is van sociale media op onze maatschappij. Maar ze verdelen ons, daar moet je geen academicus voor zijn. Het is uw missie om de wereld dichter bij mekaar te brengen en mensen te verbinden. Anno 2020 slaagt u daar minder dan ooit in. En dat is toch bijzonder jammer, want ik valideer nog altijd de initiële kracht van uw uitvinding. Facebook geeft voor veel mensen structuur aan dat oneindige grote internet. Het is het internet.

Maar Facebook is kapot. En mocht u zo geen monopolie hebben uitgebouwd waarbij u concurrenten meteen opkoopt en eventueel monddood maakt, dan was er misschien al een ander netwerk geweest dat via technologie mensen met elkaar kon verbinden. Zonder al die onzin en zelfs haat te moeten trotseren. Want technologie is fantastisch, laat daar geen twijfel over bestaan.

Maar als u Facebook niet ‘fixt’, dan zal de Amerikaanse concurrentiewaakhond FTC het misschien wel doen. Die overheidsinstantie diende onlangs klacht in tegen uw bedrijf. Uw monopolie is met Instagram en WhatsApp erbij te groot om nog goed te zijn, vinden zij. Al spreekt u uiteraard de aantijgingen van machtsmisbruik tegen.

U kent waarschijnlijk Caitlin uit Ingelmunster niet, nochtans één van uw miljarden gebruikers. Van de weinige mensen die ik dit jaar niet via de webcam sprak, zal ik haar niet snel vergeten. Het was bij haar thuis in Ingelmunster waar ze me voor een reportage voor het onderzoeksmagazine Pano aan de livingtafel vertelde dat ze haar oma en haar tante terug in haar leven wil.

Corona heeft hen uit het leven van Caitlin en haar mama gerukt. Niet het virus, maar de twijfel en de angst er rond, gevoed door valse informatie en samenzweringen, hebben een diepe breuk geslagen in de eens zo goede band tussen Caitlin en haar mama, en oma en tante. Samenzweringstheorieën die ze ontdekten op Facebook en YouTube.

Het is dat wat nepnieuws en desinformatie doen: mensen tegen elkaar opzetten. Families en vriendschappen onder druk zetten. We hebben het altijd over hoe desinformatie onze samenleving ondermijnt. Wel, mensen als Caitlin voelen dat elke dag. En bij uitbreiding wetenschappers en anderen worden minder en minder geloofd. Nu goed, die wetenschappers zoeken het soms zelf met al hun open brieven. Maar als we zelfs de wetenschap niet meer hebben om ons een gedacht te vormen over iets, dan zijn ze verre van thuis.

Herbekijk hier de bewuste "Pano"-reportage. De tekst gaat daaronder voort.

Maar goed, samenzweringen beleefden ook een nieuw momentum in 2020. De tante van Caitlin belandde zelfs in de val van Qanon, de complottheorie die onder meer beweert dat er achter de mondiale politieke elite een netwerk van pedofilie en kinderhandel schuilgaat. En dat de Amerikaanse president Trump de man is die de elite bestrijdt en alle samenzweringen zal blootleggen.

Qanon is fascinerend én gevaarlijk tegelijkertijd want volgens onderzoek vindt de samenzwering weerklank bij heel veel mensen en groepen omdat het gaat over een gevecht tegen ‘het systeem’: hoe we onze samenleving organiseren en wat er zich boven onze hoofden afspeelt.

Het is op zich nog te waarderen dat een samenzwering als Qanon zich tenminste nog baseert op een soort theorie. In de wereld van algoritmes heeft de nieuwe complotdenker genoeg aan bevestiging in de vorm van likes en retweets. Dit geeft de theorie zuurstof, schrijven  Harvard-politicologen Russell Muirhead en Nancy L. Rosenblum in hun boek ‘A lot of people are saying': “De nieuwe complotdenker heeft niets met het zoeken naar een theorie. De waarheid doet er nauwelijks toe. Waar de klassieke complotdenker het internet nog gebruikte om verklaringen te zoeken voor zaken die in de echte wereld gebeuren, is het voor de nieuwe complotdenker voldoende om ‘alleen maar vragen te stellen’ en zo verwarring te zaaien door ‘likes’ en ‘shares’ te genereren."

Samen met YouTube beslisten jullie bij Facebook om alle mogelijk video’s en groepen rond Qanon te verwijderen. Waarvoor dank. Al was dat voor sommigen natuurlijk net hét bewijs dat de elite samenspant en de waarheid censureert. En zo kan u ook voor niemand goed doen. 

En dan moeten de vaccins tegen corona er nog aankomen. We mogen zelf kiezen of we zo een prikje willen. Er zijn nu al mensen die twijfelen om zich te laten inenten door het nepnieuws dat ze online lezen. Mochten ze nu nog twijfelen door ‘echte feiten’... Benieuwd wat jullie gaan doen tegen al die onzin over vaccins die er online nog zit aan te komen.

Beste Mark, we naderen het einde van het jaar. Voor veel mensen is het een behoorlijk kutjaar geweest. Dus, ik wil ook niet al te negatief doen. Kerst stelt al zo weinig voor dit jaar en een beetje kumbaya is wel welkom.

Misschien is’t wel een idee om Facebook dus echt in 2021 te fixen. We zijn dan 3 jaar na uw initiële belofte. Zeker nu de Amerikaanse overheid en ook de EU om de hoek loeren om uw bedrijf stevig aan te pakken en dat willen we toch niet he? Ga nu eens terug naar de essentie van alles? Of is het te moeilijk om toe te geven dat Facebook niets meer is verworden dan een gigantische advertentie- en propagandamachine waar miljarden dollars mee te verdienen zijn?

Het is tijd. Jongeren trekken weg naar TikTok (gelukkig hebt u Instagram nog, maar ook dat is een webwinkel geworden die wel heel hard op Facebook begint te lijken). Teveel boomers, teveel haat. Ook op TikTok wemelt het trouwens van de complottheorieën en andere onzin, maar ik spaar mijn kritiek voor hen voor later. Het is immers uw bedrijf dat nog altijd bepaalt hoe wij met elkaar communiceren, hoe we de wereld zien, hoe we zelfs aan politiek doen.

En als ook 2021 niets oplevert, dan schrijf ik eind volgend jaar een brief aan die van YouTube. Of aan nu al de winnaars van 2021: TikTok. Als de Chinezen achter de populaire app ons tegen dan tenminste niet helemaal hebben ‘overgenomen’. Want die rakkers hebben dus een virus de wereld ingestuurd om eindelijk de wereld te kunnen domineren. Dat lees ik toch in een berichtje dat ik net -alweer- krijg via WhatsApp.