‘De bocht van Weyts is een van de scherpste ooit’

‘We gaan haar elimineren.’ Zo reageerden de leden van een pro-autogroep onlangs op een zoveelste fietspad van Elke Van den Brandt (40). Om nog maar te zwijgen van de vijandige reacties in Vlaanderen en Wallonië op haar plannen voor een slimme kilometerheffing, waardoor autopendelaars straks per kilometer moeten betalen in Brussel. “Ik heb een dik vel. Een stevige discussie moet kunnen”, zegt ze. “Tegelijk zijn er wel grenzen aan het democratische debat.”

Kunt u nog veilig rondfietsen in Brussel? De sfeer tussen de voor- en tegenstanders van uw beleid is erg grimmig.

Van den Brandt: “Een aantal autoactivisten uit systematisch zware intimidaties en bedreigingen, en niet alleen tegenover mij. In een bepaalde Facebook-groep (l’Automobiliste en a marre!, ADB) loopt het de spuigaten uit. Net vanwege de systematiek achter die bedreigingen heb ik een klacht ingediend bij de politie. Die neemt de situatie ernstig en zorgt dat ik extra bescherming krijg. Dat stelt me gerust. Ik ben helaas niet de enige politicus die bedreigd wordt. Vlaams minister Zuhal Demir (N-VA) heeft bijvoorbeeld ook al een paar stevige verwijten naar haar kop gekregen.”

U schrapt rijstroken voor fietspaden, dwingt auto’s om 30 per uur te rijden en wil een aantal onder hen nu ook zwaarder belasten. Is het niet logisch dat daar reactie op komt?

“Natuurlijk. Voor sommigen gaat het allemaal wat snel, dat begrijp ik. Maar ik ben naar de kiezer gegaan met de belofte om te werken aan een schonere lucht, een veiliger verkeer en een leefbare stad. Daar heb ik een duidelijk mandaat voor gekregen.

“Dat verandering schuurt, hebben we ook al in andere steden gezien. Iedereen vindt Kopenhagen en Amsterdam nu fantastisch. Die omslag is daar niet vanzelf gekomen. Er werden politieke keuzes gemaakt om meer groenruimte te creëren en om meer plaats te geven aan wandelaars en fietsers. Dat zorgde voor frictie, zoals in Brussel nu. Daarna werd het beter.”

Wat niet zal overwaaien, is de discussie over de kilometerheffing. Een pestbelasting, klinkt het in Vlaanderen.

“De bocht die Ben Weyts (N-VA) daarin gemaakt heeft, is een van de spitste politieke bochten ooit. De studies lagen klaar, alle partijen behalve Vlaams Belang en PVDA waren het eens dat een kilometerheffing een goed idee was. Tot Weyts voor de verkiezingen van 2019 plotseling zijn kar keerde.

“Niemand kan ons in Brussel verwijten dat wij nu toch een plan op tafel leggen. Elke ochtend en avond staat onze stad volledig vast door files. Dat kost de Belgische economie minstens 4 miljard euro per jaar, om nog maar te zwijgen van de luchtvervuiling en de overlast voor de inwoners.”

Kunt u niet beter overleggen? Alleen geraakt u nergens.

“Ik blijf het herhalen: dit ís een voorstel voor overleg. Ik snap bijvoorbeeld perfect dat mensen uit een uithoek van het land, zoals West-Vlaanderen of Limburg, minder openbaar vervoer hebben. Voor hen kunnen we het tarief eventueel op nul zetten. Dat is het handige aan dit systeem, dat we het makkelijk kunnen afstellen.”

Vlaams minister Lydia Peeters (Open Vld) stelt voor om samen een plan uit te werken tegen 2030. Vandaag zijn er nog te weinig alternatieven voor de auto, stelt ze.

“Dan is dat vooral een verwijt naar haar eigen beleid, vermoed ik. Op het feit dat er te veel bespaard werd op De Lijn, en te weinig werd geïnvesteerd in overstapparkings in de rand.

“In Brussel hebben we gigantisch veel inspanningen gedaan om overal metro’s, trams en bussen te laten rijden. De MIVB is een performante organisatie waar de reizigers tevreden over zijn. Elk jaar gaat een zesde van onze begroting naar openbaar vervoer. We proberen mensen van kleins af aan goede gewoontes aan te leren. Zo is het de bedoeling dat jongeren onder de 25 jaar vanaf september 2021 volledig gratis of tegen een zeer laag tarief het openbaar vervoer kunnen nemen. We hebben al een budget van 10 miljoen euro per jaar voorzien. Uiteraard zullen de bestaande kortingstarieven, zoals voor mensen in armoede en 65-plussers, ook blijven bestaan.”

Is uw kritiek op Vlaanderen niet makkelijk vanuit een grootstad?

“Ik wijs gewoon op een contradictie. Als Vlaanderen zegt dat de alternatieven voor de auto niet goed genoeg zijn, dan verwacht ik dat het ook massaal in het openbaar vervoer investeert. En dat ze zelf voorstellen op tafel legt om de files aan te pakken. Tot nu toe hoor ik enkel karikaturen, terwijl de mensen in de file elke dag hun kas opvreten. In Brussel kunnen we geen tien jaar meer wachten.”

Wat u vanop links wordt verweten, is dat u voor de groene yuppies rijdt. Armere Brusselaars hebben geen geld om een propere auto te kopen voor de lage-emissiezone, en al zeker niet om een kilometerheffing te betalen.

“De huidige belasting is ook niet eerlijk. Iedereen betaalt nu dezelfde prijs, of je nu veel of weinig rijdt. Bovendien zijn de armste wijken in Brussel net het meest gebaat met onze maatregelen. Zij hebben immers de smalste straten en het minste groen, waardoor de bewoners ook de meeste luchtvervuiling inademen. Het autobezit in deze wijken is trouwens veel lager dan in de rest van Brussel. Slechts een op de drie gezinnen heeft er een eigen auto. Elders in Brussel is dat een op de twee. En dat terwijl 70 procent van de openbare ruimte naar de auto gaat.

“Opnieuw: de tarieven van de kilometerheffing zijn bespreekbaar. Er zit op dit moment al een kleine sociale correctie in, want zwaardere auto’s worden ook zwaarder belast. We kunnen altijd nog meer aanpassen.”

Is er al een oplossing voor mensen met een salariswagen? In uw huidige voorstel dreigen die dubbel belast te worden.

“De fiscaliteit van leasingwagens wordt geregeld met een samenwerkingsakkoord tussen de gewesten. Dat akkoord moet dus worden aangepast, en maakt deel uit van de onderhandelingen.”

En als jullie geen akkoord vinden?

“Dan kunnen ze eventueel vrijgesteld worden, of vallen zij gewoon onder hetzelfde systeem als de Vlaamse auto’s.”

In Vlaanderen probeerden uw groene collega’s ook al eens te raken aan de salariswagens, en dat is hen zuur opgebroken bij de verkiezingen.

“Ik denk dat mijn partij nog veel potentieel heeft in Vlaanderen. In steden als Gent, Leuven en Mechelen hebben we het goed gedaan.

“Maar de context in Vlaanderen is natuurlijk wel anders dan in Brussel. In de hoofdstad snakken mensen veel meer naar levenskwaliteit. De standpunten van de groenen staan er automatisch hoger op de agenda. In die zin is het Brusselse succes van de groenen ook geen one shot. De groene beweging is hier zeer breed. Dat brengt ook hoge verwachtingen met zich mee.”

U verhuisde op uw achttiende van Antwerpen naar Brussel. Heeft u de indruk dat de twee uit elkaar groeien?

“Goh. Ik denk dat er altijd spanning zit op de relatie tussen een hoofdstad en de rest van het land. Of dat nu in België, Frankrijk of de Verenigde Staten is.”

Wat denkt u dan wanneer een nieuw fietspad in de Wetstraat een aanslag op de Vlaamse pendelaar wordt genoemd?

“Dat is belachelijk. De hoofdreden waarom Brusselaars niet fietsen, is het gebrek aan veilige fietspaden. Terwijl de meeste trajecten binnen Brussel korter dan 5 kilometer zijn. Dankzij die extra coronafietspaden is er nog nooit zoveel gefietst. Al deze fietsers zijn de beste bondgenoten voor de Vlaamse pendelaars. Want zij zitten niet in de auto voor of achter hen, en gaan hun parkeerplaats niet afnemen.”

Tot slot een zijsprong. U was diegene die Kristof Calvo in een parkje in Gent vertelde dat hij geen minister zou worden. Zijn de plooien binnen de partij intussen gladgestreken?

“Moeilijk te zeggen, omdat ik door corona wat sociaal contact mis. Het is al meer dan een half jaar geleden dat we nog eens samen op café konden gaan om de dingen door te praten.”

U staat nu bekend als de vrouw die het vuile werk opknapte voor partijvoorzitter Meyrem Almaci.

“Dat is iets tussen mij, Meyrem en Kristof. Sowieso heeft Kristof de partij nog veel te bieden. En het belangrijkste is dat we nu twee sterke federale ministers hebben. Zij moeten nu bewijzen dat ze het verschil maken.”