Ondanks corona toch meer dan 200 verkeersdoden in 2020: bekijk op deze kaart waar de ongevallen gebeurden

Een heel jaar lang hielden we met VRT NWS alle dodelijke verkeersongevallen bij. Hoe we dat precies deden, vindt u onderaan dit artikel. Het leverde deze kaart op. Als u op een bolletje klikt, krijgt u iets meer uitleg over het ongeval dat er gebeurde:

Eerst het goede nieuws: het ziet ernaar uit dat er wel degelijk minder dodelijke ongevallen gebeurd zijn in dit coronajaar. Dat bleek ook eerder al uit de verkeersveiligheidsbarometer van Vias Institute: over de eerste negen maanden van dit jaar zagen ze een daling van het aantal verkeersdoden met 16 procent. Op basis van de cijfers die wij hebben verzameld, gaat het voor het hele jaar mogelijk over een nog grotere daling. Maar dat zal pas later echt duidelijk worden, wanneer de officiële cijfers er zijn.

Een corona-effect? Daar ziet het wel naar uit. Oktober, april en november waren volgens onze telling de minst dodelijke maanden op de weg, met gemiddeld minder dan 0,5 verkeersdoden per dag. Alle drie zijn het maanden waarin een lockdown of een verbod op niet-essentiële verplaatsingen van kracht was. Minder verkeer dus, en dat lijkt ook tot minder doden te hebben geleid.

Maar anderzijds was mei, waarin ook lockdownmaatregelen van kracht waren, wél een van de dodelijkste maanden geweest. Daar kan een ander effect spelen, zegt Stef Willems van Vias Institute: "Er zijn in het algemeen minder ongevallen geweest, maar de ongevallen die wel gebeurden, waren veel ernstiger. Het is al van 2013 geleden dat de ongevallen tijdens de eerste zes maanden van het jaar zo ernstig waren. Dat kan maar op één zaak wijzen: mensen hebben veel te hard gereden. Sommige mensen zagen hun kans schoon om echt plankgas te geven, aangezien er minder verkeer was, en ze ervan uitgingen dat de politie met andere dingen bezig was."

Niet enkel in mei, maar ook in september (bijna 1 verkeersdode per dag), augustus en februari vielen veel dodelijke slachtoffers. In drie van die vier maanden waren er veel minder lockdownmaatregelen van kracht.

"September 2020 was zelfs dodelijker dan september 2019", zegt Stef Willems. "Het was toen ontzettend mooi weer, en er waren veel mensen op pad. Te voet, met de fiets of met de auto. De late hittegolf heeft daar zeker een rol gespeeld. Er bestaat onderzoek waaruit blijkt dat er meer ongevallen gebeuren tijdens hittegolven. En die gaan we de komende jaren nog wel meer krijgen, dus we moeten structurele maatregelen nemen om ongevallen te voorkomen."

Het is erg moeilijk om te voorspellen hoe 2020 er zonder corona zou hebben uitgezien, maar Vias vreest dat het nog veel erger zou zijn geweest: "In de eerste drie maanden van dit jaar zagen we een stijging van het aantal verkeersdoden tegenover 2019. En ook in september, toen mensen zich vrij normaal konden bewegen, was er dus die stijging", vertelt Willems. "De kans was dus heel groot dat we zonder corona meer verkeersdoden zouden hebben gehad dan in 2019, wat op zijn beurt al een slechter jaar was dan 2018."

Een opvallende vaststelling die uit onze telling blijkt: in bijna 4 op de 10 gevallen was er geen tegenpartij betrokken. Het gaat dan om bestuurders die uit de bocht vlogen, tegen een boom of huis botsten, of een gracht inreden, zonder dat daar iemand anders verantwoordelijk voor was. In krantenberichten lees je dan heel vaak "om een nog onbekende reden verloor hij of zij de controle over het stuur."

"Bij auto-ongevallen loopt dat zelfs op tot de helft", zegt Stef Willems. "In de helft van alle dodelijke auto-ongelukken is er niemand anders betrokken. En hoe dat komt? Tja, we denken nog te vaak dat we Superman zijn achter het stuur. Dat we nog perfect kunnen rijden met dat ene pintje te veel, of terwijl we sms'en achter het stuur, of wanneer we 10 kilometer per uur te snel rijden. Maar niets is minder waar natuurlijk. Die controle zijn we sneller kwijt dan we denken."

Ook bij de fietsers stijgt het aantal ongevallen zonder tegenpartij: "Op tien jaar tijd zien we bij hen een toename van 23 naar 34 procent. Dat komt omdat de bevolking veroudert, en omdat er meer mensen een elektrische fiets gebruiken. Met een elektrische fiets rijd je sneller, wat zwaardere verwondingen geeft. En als je dan ouder bent, kan dat dodelijk aflopen. Zo is het aandeel van de tachtigplussers bij de dodelijke fietsongevallen verdubbeld op tien jaar tijd."

En hoe komt het dan dat mensen de controle verliezen? Voor zover we konden achterhalen, was er bij 14 ongelukken sprake van overdreven snelheid, hadden 8 bestuurders drugs gebruikt, liep het in 7 gevallen fout bij een inhaalmaneuver, en waren 4 doden te wijten aan alcohol. 3 slachtoffers droegen geen gordel. "Maar uit die krantenberichten kun je zeker niet alles afleiden", legt Willems uit. "Bij dodelijke slachtoffers van zulke eenzijdige ongevallen wordt niet automatisch getest of ze onder invloed waren van drank of drugs. In werkelijkheid zullen die cijfers veel hoger liggen."

Als we kijken naar de mensen die dit jaar omkwamen bij een ongeval, valt één feit hard op: 165 van de 211 verkeersdoden die we telden in Vlaanderen en Brussel, waren mannen. Dat zijn er vier op de vijf. Het cijfer komt overeen met onderzoek in binnen- en buitenland: vrouwen zijn minder vaak betrokken in ernstige ongevallen dan mannen. Volgens Vias Institute komt dat omdat mannen sowieso meer kilometers afleggen dan vrouwen, maar ook omdat vrouwen minder risico's nemen, zich verantwoordelijker gedragen en meer respect tonen voor andere weggebruikers. Mannen zouden dan weer hun fouten relativeren, en zich minder bewust zijn van het gevaar dat ze lopen in het verkeer.

Verkeersdoden blijken ook relatief jong te zijn. De gemiddelde leeftijd van de slachtoffers van wie we dat konden achterhalen, ligt op 45 jaar. Dertigers en twintigers maken de grootste groep uit, gevolgd door zestigers. Van de 211 dodelijke slachtoffers waren er voor zover we weten 5 minderjarig. Hun leeftijd varieert van 12 tot 16 jaar.

De meeste dodelijke verkeersslachtoffers zaten in een auto (38%), gevolgd door fietsen, ligfietsen en speed pedelecs (24%), brom- en motorfietsen (12%), voetgangers (9,5%) en vrachtwagens (7%). In vergelijking met 2019 zien we een daling bij de automobilisten en de brom- en motorfietsen, en een stijging bij de voetgangers en vooral de fietsers. Voor die laatste categorie was het de dodelijkste zomer in zes jaar tijd, met een fietsdode om de vijf dagen in de maanden juli, augustus en september.

"Door corona hebben minder mensen het openbaar vervoer genomen. En dat is nu net de veiligste manier om je te verplaatsen. Als je dus van bus, tram of trein overstapt naar de fiets of een wandeling te voet, dan loop je sowieso al meer risico", zegt Stef Willems van Vias Institute.

"Voor ons is de conclusie duidelijk", zegt Willems: "Als er geen structurele ingrepen gebeuren, dan gaan de cijfers na de coronacrisis opnieuw stijgen. De infrastructuur moet aangepast worden, met veiligere fietspaden en meer zones-30. Er moet beter gecontroleerd worden op gsm-gebruik achter het stuur. Maar je moet ook effectiever bestraffen: het gaat niet op om iemand een torenhoge boete te geven als hij of zij die toch niet kan betalen. Sommige mensen hebben meer baat bij een verkeerscursus, anderen moeten behandeld worden voor een alcohol- of drugsverslaving. Hoe meer je daar op maat werkt, hoe beter je de hardnekkige overtreders uit het verkeer kunt halen."