Muggen zijn er nog steeds, krokussen komen al piepen: ‘decemberlente’ brengt natuur in de war

De Japanse yoshino-kerselaar van ecologieprofessor emeritus Martin Hermy staat al voor minstens de helft in bloei. De kenmerkende poederroze bloesems steken af tegen de grauwe winterlucht. “De boom bloeit normaal pas in maart”, vertelt hij. “Ook mijn krokussen steken al vijf, zes centimeter boven de grond uit.” De natuur is klaarwakker. Muggen zoemen door het huis, er worden nog wespen gespot, rupsen zijn wakker en her en der kan ook een dagpauwoog de slaap niet vatten.

De oorzaak van al die winterse activiteit moeten we niet ver gaan zoeken. Het bijna voorbije 2020 strijkt naar alle waarschijnlijkheid de bedenkelijke eer van warmste jaar ooit sinds het begin van de waarnemingen in Ukkel op. April, juli, augustus, september en november vinkten alvast hitterecords af en ook deze decembermaand voelt als nakende lente. “Niet alleen de huidige warmtegolf doet de natuur in gang schieten”, zegt Hermy. “Ook die hete zomermaanden zitten er voor iets tussen. Ze brachten bomen en planten in een zekere stresstoestand door die droogte. Het gevolg daarvan is dat die nu vroeger in bloei komen.”

Op zoek naar partner

Het probleem zit ‘m voor fauna en flora nog niet zozeer in die zachte temperaturen. Wel in de vorst, die ze straks misschien alsnog over zich heen krijgen. “Een groep planten en dieren overwintert volgens de daglengte, die blijven ondanks de warmte gewoon in winterslaap”, legt entomoloog Luc De Bruyn (UAntwerpen) uit. “Maar er zijn er ook - de koudbloedigen, bijvoorbeeld - die reageren op temperatuur. Die zijn nu klaarwakker. Stel dat het over een aantal weken plots begint te vriezen, dan zoeken die gewoon terug hun kelders, bunkers en bruggen op om verder te slapen.” 

“Sterven zullen ze niet doen, maar gunstig is het voor die beesten allerminst. Vlinders, bijvoorbeeld, denken dat het lente is en dat ze een partner moeten zoeken. Die is moeilijker te vinden - niet álle vlinders zijn wakker - en brandnetels om hun eitjes op te leggen zijn er ook niet. Of rupsen: als die te snel ontwaken uit hun winterslaap, vinden ze geen jonge eikenblaadjes om te eten. Bijgevolg zijn er minder rupsen en kunnen vogels hun jongen minder te voeden geven. Om maar te zeggen: door dergelijke temperaturen raken insecten en planten niet meer gesynchroniseerd.”

Vijf voor twaalf

Bijkomend probleem voor wakkere muggen: ze zijn minder energiek, waardoor ze makkelijker ten prooi vallen aan vogels. “Dieren die in winterslaap gaan, zetten hun metabolisme op een laag pitje, hun hartslag trager en hun lichaamstemperatuur lager om energie te sparen. Elke keer als zo’n zachte winterdag hen wakker maakt, moeten ze zichzelf op gang trekken en verspillen ze krachten.”

Ook de meeste planten zullen mogelijke vriestemperaturen nog overleven. Krokussen en narcissen zijn bijvoorbeeld sterk genoeg. “Fruitbomen kunnen er minder goed tegen”, zegt Martin Hermy. “De afgelopen jaren gebeurde het al meer dan eens dat de appel-, noten- of druivenoogst slecht was. Voor sommige boomsoorten, die door achtereenvolgende droogtes al wat minder vitaal zijn, is zo’n raar weer vaak de druppel die de emmer doet overlopen. Panikeren is niet nodig. Gezonde organismen overleven dit wel. Maar al die knoppen, bloesems en muggen zijn wel een niet mis te vatten signaal dat het vijf voor twaalf is om iets aan de klimaatverandering te doen.”