VRT-voorzitter Luc Van den Brande: ‘Losjes omspringen met de regels, dat kan niet meer’

Eind 2021. Dan verlaat Van den Brande (CD&V) definitief de Reyerslaan, na twaalf jaar als voorzitter van de raad van bestuur bij de VRT. De nieuwste beheersovereenkomst tussen de omroep en de politiek ziet hij als een sluitstuk. Een vroeg afscheidscadeau, na een bijzonder moeilijk jaar waarin Van den Brande een hoofdrol speelde in het toxisch conflict binnen de VRT-top.

Van den Brande: “In deze beheersovereenkomst staat een heel duidelijk doel: de VRT moet haar maatschappelijke rol zo goed mogelijk vervullen. Concreet: we leven in een wereld die alsmaar sneller verandert. De VRT moet daarin de plek zijn waar Vlamingen steeds terechtkunnen voor informatie, cultuur, ontspanning en sport. Ook na 2020 is die dienstverlening van groot belang.”

Dat moet dan wel met minder geld. 

“Uiteraard is het budget belangrijk. Koken kost geld, tv en radio maken ook. De dotatie van de overheid verlaagt de komende vijf jaar structureel met 7 miljoen euro. Dat is niet niks. (Denkt na) Is de hemel volledig blauw? Er hangt hier en daar nog wel een wolkje. Je moet niet naïef zijn. Maar met de strategie die vandaag klaarligt, zullen we zeker het redden. De gevreesde kaalslag is uitgebleven. Er is goed onderhandeld. Vergeet niet dat de Vlaamse regering 16 miljoen euro vrijmaakt voor de transitie van de VRT.”

De VRT moet online sterker staan? 

“Digitalisering is geen doel op zich. Maar het is wel duidelijk dat de VRT online niet kan achterblijven. Kijk naar de manier waarop jongeren nieuws consumeren: meestal is dat via hun smartphone. Als je een openbare omroep wil zijn die impact heeft, dan is een digitale shift nodig. In de jaren 90 heeft de toenmalige BRTN, onder mijn auspiciën als Vlaams minister-president voor CVP, een grote organisatorische hervorming doorgemaakt om mee te zijn met de tijd. Daar is dan de VRT uitgekomen. Nu staan we voor een gelijkaardige oefening.”

De private mediabedrijven zullen het niet graag horen. 

“Voor mij is de VRT niet hét centrum van de Vlaamse mediawereld, maar de VRT heeft er wel een centrale plaats in. Ik begrijp een aantal kritieken van de private mediabedrijven. Zo komt op de website van VRT NWS een beperking op het aantal ‘longreads’ (bij de VRT zijn die lange artikels gratis te lezen, elders zitten ze achter de betaalmuur, JVH). Tegelijk verzet ik me tegen het idee: ‘De openbare omroep moet zich beperken tot beeld en klank.’ Dat kan je niet verwachten.”

Het gaat hen om de oneerlijke concurrentie. 

“Een recente studie van de EBU – de European Broadcasting Union – leert dat een sterke openbare omroep niet in het nadeel is van commerciële mediabedrijven. Als we willen overleven in de strijd met de internationale spelers dan zullen we sowieso de krachten moeten bundelen. Dat is ook de overtuiging van bevoegd minister Benjamin Dalle (CD&V). De samenwerking van VRT, Telenet en DPG Media in Streamz is een prima stap vooruit. Trouwens: volgens diezelfde studie van de EBU is een sterke openbare omroep ook goed voor het democratisch gehalte van een samenleving, de burgerparticipatie en de strijd tegen corruptie.”

Dit laatste doet een belletje rinkelen. In oktober bracht een audit een reeks mistoestanden aan het licht bij de VRT. Gaande van het ontbreken van duidelijke richtlijnen bij het uitdelen van viptickets, over veel ernstiger inbreuken als het niet respecteren van de procedures rond openbare aanbestedingen tot het opzetten van financiële constructies om de ware grootte van contracten met schermgezichten en productiehuizen te verdoezelen.

Van den Brande zegt: “De audit is een kans om onze organisatie in de toekomst te verbeteren. Omdat het document vertrouwelijk is, kan ik er spijtig genoeg niet veel commentaar op geven. Weet wel dat we intern de controle verhogen. Er heerst voortaan nultolerantie, zoals aangegeven door CEO Frederik Delaplace. Extern wordt de VRT ook elk jaar doorgelicht. Losjes omspringen met de regels, dat kan niet meer.”

De audit kwam er na een heus koningsdrama aan de VRT-top. Toenmalig CEO Paul Lembrechts vroeg in december 2019 aan de raad van bestuur het ontslag van zijn rechterhand, directeur Media Peter Claes. Volgens Lembrechts liep Claes er de wettelijke kantjes van af. Een aantal leden van de directie steunde Lembrechts, maar de raad van bestuur weigerde om Claes de laan uit te sturen. Het eindresultaat: een totale malaise aan de Reyerslaan. Claes werd op non-actief gezet en vetrok in februari. Lembrechts zelf werd eind januari al ontslagen.

Waarom hebt u Claes destijds niet meteen ontslagen? 

“Je kan mij een regelneef noemen, maar in een rechtsstaat zijn aantijgingen, kritieken en verwijten niet hetzelfde als bewijzen. Op 16 december 2019 waren die bewijzen er niet. Als raad van bestuur voelden we aan: dit zit grondig scheef. Daarom werd unaniem beslist om Claes op non-actief te zetten. Maar we begrepen ook allemaal dat een onmiddellijk ontslag niet zo maar kon.”

U valt niets te verwijten in dit drama?

“Sommigen – ook parlementsleden – verwijten mij van alles en nog wat (recent eiste Elisabeth Meuleman van Groen het ontslag van Van den Brande, JVH). Maar zij willen blijkbaar niet begrijpen dat wij toen de resultaten van de audit niet hadden. Als ik terugkijk op het voorbije jaar dan zie ik niet in hoe ik – samen met de raad van bestuur – de situatie destijds anders had kunnen aanpakken.”

Hoe kan het dat u als VRT-voorzitter niet wist van die mistoestanden? 

“Omdat we als raad van bestuur er net heel scherp op toezien dat we onze voet niet op het terrein van het management zetten. Dat is zo verankerd in het Vlaams mediadecreet. Het dagelijks beheer is autonoom voor het management. De strategie en het algemene financiële toezicht voor de raad van bestuur, die de samenstelling van het Vlaams Parlement weerspiegelt. Anders ga je terug naar ‘de tijd van toen’ en wordt de VRT een staatsomroep, waar de politiek onrechtstreeks mee beslist over de programmering.”

Was ‘de tijd van toen’ zo slecht?

“In tegenstelling tot wat uw hoofdredacteur Bart Eeckhout onlangs schreef is de depolitisering van de VRT een bijzonder goede zaak. Ik ben voor de Raad van Europa vaak op missie geweest naar Rusland en Turkije. Kijk naar wat in Polen en Hongarije gebeurt. Die kant wil ik niet op.”

Waarom kan de VRT niet transparanter zijn? Bijvoorbeeld over de contracten van de schermgezichten zoals Philippe Geubels of Tom Waes. 

“In de Angelsaksische landen gaat men daar heel ver in. Daar zijn veel van die contracten publiek. Maar dat is een totaal ander medialandschap. Bij ons, ‘op het continent’, ken ik geen enkele omroep die individuele contracten bekendmaakt. De VRT neemt voortaan wel het engagement om in het jaarverslag te tonen binnen welke financiële bandbreedtes we werken. Het zal duidelijk worden hoeveel onze bekende schermgezichten verdienen, zonder hier concrete namen op te plakken. Ik vind dit een goede oplossing om de angel uit deze – meer dan terechte – vraag te halen.”

Nog zo’n angel: de neutraliteit van de VRT. Op vraag van N-VA wordt die onderzocht.

“Ik weet dat sommige partijen de VRT nog altijd aanzien als een links bastion, maar ik merk daar niks van. In 2016 heb ik vanuit de raad van bestuur trouwens al een gelijkaardig onderzoek opgezet. Daaruit bleek duidelijk dat de VRT-nieuwsredactie op een onpartijdige manier werkt. Kan het soms beter? Het zal wel, waar niet? Geen enkele mens is 100 procent objectief. Maar is er sprake van structurele framing? Ik ben overtuigd van niet.”

Intussen wil N-VA wel dat de VRT Vlaamser wordt.

“Ik zie dat niet als iets ‘beklemmends’. We zijn de openbare omroep van Vlaanderen. We vormen samen een gemeenschap en dat heeft betekenis. De VRT heeft als taak om al wie hier woont te dienen: ouderen, kinderen en alle leeftijdsgroepen daar tussenin. Iedereen moet zich kunnen herkennen in de VRT. Het is niet zo dat we straks elke avond voor het journaal de Vlaamse Leeuw gaan spelen.”

Eind 2021 stopt u ermee. Geert Bourgeois (N-VA) wordt genoemd als uw mogelijke vervanger.

“Ik zou hem een goede keuze vinden. Ik denk dat ook hij het belang inziet van duidelijke regels, die de onafhankelijkheid van de VRT waarborgen. Als ik een vrijblijvende tip mag geven aan mijn toekomstige opvolger – wie het straks ook wordt: probeer toch de partijpolitiek zo veel mogelijk buiten te houden. Ik zie dat die drang bestaat, maar daar komt uiteindelijk weinig goeds van. Als voormalig politicus mag ik dat zeggen (lacht).”