‘Hij heeft een veel groter ego en dat werkt in zijn nadeel’: het jaar van ‘Europees president’ Charles Michel

Afgelopen maandag, vakantie voor de meeste Belgen, just another day in the office voor EU-Raads­voorzitter Charles Michel (45): een telefoongesprekje met Boris Johnson over de relaties met het Verenigd Koninkrijk na het nieuwe handels­verdrag en EU-overleg over een investerings­akkoord met China.

De Belgische ex-premier nestelde zich in het afgelopen jaar in het hart van de Europese politiek, al liep dat allesbehalve van een leien dakje. Als je in de Belgische politiek niet snel kan rekenen op vrienden, dan mag je dat in de Europese krabbenmand al helemaal vergeten. De Raad is een ‘team van rivalen’. Michel ondervond dat al vanaf zijn eerste toppen aan den lijve. Zelfs zijn liberale spitsbroeders rolden de hemds­mouwen op. De Nederlandse premier Mark Rutte deed de meerjarenbegrotings­top in februari met een valse noot mislukken. “Meepraten? Ik denk het niet”, zei Rutte, die het niet eens was met Michels compromis­voorstel. “Ik zou niet weten waarover. Ik nam de nieuwste biografie van Frédéric Chopin mee!”

Michel kreeg achteraf de rekening voor het falen gepresenteerd, al is ook dat het lot van elke Raads­voorzitter: de regerings­leiders claimen de winst bij succes, de Raadsvoorzitter is de pineut bij verlies.

Hendrik Vos, directeur van het centrum voor EU-studies aan de UGent: “Aanvankelijk werd het Michel kwalijk genomen dat hij te afwachtend was, niet zelf het compromis ging zoeken maar wachtte tot het vanzelf ging opborrelen. Daar trok hij sindsdien wel lessen uit, vind ik. Voor de volgende toppen bereidde hij telkens meerdere scenario’s voor. Niemand had dit anders gedaan.”

Toen overal in Europa de pandemie losbarstte, reageerde Michel samen met de EU eerst afwachtend. Maar daarna organiseerde hij wel efficiënt Zoom-crisismeetings tussen de staats- en regerings­leiders. Thomas Gutschker, EU-correspondent van de Frankfurter Allgemeine Zeitung, vindt dat een van zijn positieve verwezenlijkingen. “Michel handelde kordaat tijdens de Covid-19-crisis om een einde te maken aan het ongecoördineerde sluiten van de grenzen tijdens de eerste golf.”

Biechtstoel

Michels moeilijkste moment tot dusver volgde eind juli, toen de 27 regerings­leiders in Brussel het nog steeds over een begrotings­akkoord en corona­herstelpakket oneens waren. De top die op donderdag was begonnen dreigde op zaterdagavond compleet te mislukken toen de Franse president Emmanuel Macron zijn medewerkers opdracht gaf zijn vliegtuig warm te laten draaien. Michel zette de leiders toen voor het blok. Bij wijze van boutade vertelde hij ze dat hij een partijgenoot was van de Belgische premier, toen nog Sophie Wilmès (MR), en haar desnoods zou vragen ‘de luchthavens te sluiten zolang er geen akkoord was’.

De grap – met bloed­ernstige ondertoon – bracht alle heethoofden weer bij de les. Uiteindelijk zou Michel ze vier dagen en nachten aan de praat houden, met suikerloze cola als zijn brandstof. Pas op dinsdagochtend bereikten ze een historisch akkoord over de meerjarenbegroting en een economisch corona­herstel­pakket, samen goed voor 1.800 miljard euro.

De ex-premier wist de obstakels uit de weg te ruimen door de biechtstoelprocedure, kleine tête-a-têtes en kransjes met een aantal leiders op het terras van het Raads­gebouw. Volgens een ingewijde maakte hij daarbij niet de fout van februari om bij geschillen de tafelende delegaties weg te sturen, maar dwong hij de dwars­liggers telkens een concreet tegen­voorstel te doen. Zo kwamen de posities toch dichter bij elkaar.

Volgens kritischer waarnemers was deze top nooit geslaagd zonder hulp van bonds­kanselier Angela Merkel en president Macron die de knopen doorhakten. Andere leiders wachtten intussen uren, en uitten hun frustraties over Michel bij de wachtende pers.

Gutschker vertolkt daarover een kritiek die je in diplomatieke kringen wel meer hoort. “Zijn leiderschapsstijl is soms grillig en onstabiel, waarbij de pogingen om geschillen tussen lidstaten te overbruggen niet de hoge verwachtingen evenaren die hij publiek uit. Een recenter voorbeeld is de nacht­sessie in december over de klimaatdoelstellingen voor 2030, die door sommige diplomaten omschreven werd als een nachtmerrie.” Deze top haalde uiteindelijk wel zijn ambitieuze doel, net op de meet.

Gutschker vindt het tegelijk wel positief dat Michel op globale dossiers als klimaat de lat voor zichzelf en anderen heel hoog legt. “Hij toonde meer energie en vastberadenheid dan zijn voorgangers in zijn pogingen om de EU in het globale buitenland te vertegenwoordigen.” Een ander voorbeeld is zijn recente voorstel om met de Unie een internationaal pandemieverdrag te onderhandelen.

Graag Gloriëren

Volgens een andere EU-ingewijde, die anoniem wenst te blijven, moet Michel zich wel hoeden om met zijn grenzeloze persoonlijke ambitie niet op het politieke terrein van andere EU-coryfeeën te komen. “In tegenstelling tot de vorige Raads­voorzitters Herman Van Rompuy en Donald Tusk heeft hij een veel groter ego en dat werkt in zijn nadeel”, klinkt het. “Van Rompuy hield zich altijd aan zijn credo: alle leiders moeten door mij tevreden van de top thuiskomen, maar mij moet er niemand gezien hebben. Tusk profileerde zijn agenda scherper, op migratie en Rusland, maar zorgde er ook voor dat hij in het debat niet te veel opviel. Zo gaf hij zelden interviews. Michel wil niet alleen achter de schermen maar ook op het toneel staan. Hij wil soms nog te veel als politicus kunnen gloriëren.”

Daarom is de verhouding tussen Michel en Commissievoorzitter Ursula von der Leyen volgens deze bron niet zo goed als foto’s doen uitschijnen. De Duitse ex-defensieminister komt op tv minzaam over maar strijdt bikkelhard met Michel om bevoegdheden. Het was Von der Leyen die het laken naar de Commissie trok voor de Europese vaccinatie­strategie, terwijl de brexit afgehandeld werd door EU-onderhandelaar Michel Barnier. “Het waren twee dossiers waarmee Michel eigenlijk weinig van doen had”, zegt de EU-waarnemer. “De besluiten van Raads­zittingen over corona waren vooraf door de Commissie voorbereid. Je kunt het Michel niet eens kwalijk nemen dat hij daarom wat aan de zijkant stond, maar hij wrong zich er dan wel telkens nog eens tussen. Zo was de inkt van het brexit­handelsverdrag nog niet droog of een dag later sprak Michel alsnog met Johnson. Was dat nog nodig?”

Dwarsliggers

Vos nuanceert: “De spanning tussen Raad en Commissie is een klassieker. Bij zijn voorgangers was dat ook zo, omdat de bevoegdheden nu eenmaal niet altijd duidelijk afgebakend zijn. Bij elke nieuwe ploeg is het wat zoeken. Wel zou het zorgwekkend zijn als deze strijd dit jaar aanhoudt. De corona­heropbouw wordt een grote uitdaging. Daar is geen ruimte voor ongelukken.”

Zijn persoonlijk geluk wordt daar ook mee door bepaald. Michel stelde in augustus zijn huwelijk met Amélie Derbaudrenghien in Zuid-Frankrijk uit omdat het gebied in een oranje zone lag. Of hij komend jaar de tijd krijgt om te trouwen, is nog maar de vraag. De controle op respect voor de rechtsstaat bij dwarsliggers als Hongarije en Polen komt, na vaststellingen van mogelijke inbreuken door de Commissie, snel op zijn bord. In dat dossier kan hij volgens Vos in 2021 zijn morele autoriteit laten gelden.

“Michel moet de president zijn van alle lidstaten, maar moet ook in staat zijn om ze op de vingers te tikken. Zeker in dit geval, als het om fundamentele waarden gaat, moet hij daar werk van maken. Daarin verschilt een mature, sterke president van iemand die enkel de boel bij elkaar houdt. De komende maanden zal moeten blijken of hij echt in staat is moeilijke kwesties te deblokkeren, ook als het betekent dat hij tegen schenen moet schoppen.”