‘Organiseer een loterij’: prof wetenschapsethiek stelt ander vaccinatiesysteem voor

De vaccinatiestrategie van ons land, en van de meeste andere landen, geeft nu voorrang aan ouderen, zorgpersoneel en kwetsbaren. De rest moet geduldig in de rij wachten. Maar volgens professor wetenschapsethiek Gustaaf Cornelis (VUB) kan de hele vaccinatiestrategie wel degelijk rechtvaardiger. “Je motiveert geen bevolking met het vermoeden van willekeur. Willekeur is des mensen, maar je gebruikt nu best een factor van toevalligheid. Want toeval is natuurlijk.”

Dat moet u toch eens uitleggen. Waarom zou toeval laten spelen volgens u rechtvaardiger zijn?

“Het meest rechtvaardig zou een heel gewone loterij zijn. Je hebt 11 miljoen Belgen en dus trekt iedereen een nummertje tussen 1 en 11 miljoen. Trek je 1, dan krijg je morgen je prik. Heb je nummertje 11 miljoen, dan is dat pas eind augustus. Dan kan je denken: ik heb pech. Maar het is tenminste wel rechtvaardig. Want iedereen heeft evenveel kans om snel gevaccineerd te worden.”

“Nu worden de Belgen in groepen opgedeeld. Vooral volgens leeftijd en kwetsbaarheid, terwijl er ook andere criteria belangrijk kunnen zijn. Er is bijvoorbeeld een groter incidentie bij mannen dan bij vrouwen. Misschien moeten we ook eens kijken naar de minderbedeelden. Om er maar een paar te noemen. Het probleem is dat er rationeel gezien veel strategieën mogelijk zijn waar telkens goeie argumenten voor kunnen worden gegeven. Dat zorgt ervoor dat voor elke gekozen strategie er ook valabele tegenargumenten te geven zijn. Wat dan weer bij de bevolking overkomt als willekeur. Want waarom kiezen we nu voor leeftijd en kwetsbaarheid en niet voor die andere criteria?”

Omdat vaccins ervoor zorgen dat mensen niet ziek worden of sterven. En het dus logisch is dat mensen die daar de grootste kans toe hebben, namelijk ouderen en kwestbaren, eerst een prik krijgen.

“Je moet inderdaad de 80-plussers voorrang geven, als je de sterftecijfers naar beneden wil halen. Maar de vraag is of je eerste alle 80-plussers moet vaccineren vooraleer je aan de rest begint. Ik pleit voor een gewogen loting. Dat wil zeggen dat je iedereen kans heeft op een snelle vaccinatie, maar dat je bepaalde mensen iets meer kans geeft dan andere. Als iedereen één lotje krijgt, dan krijgen de 80-plussers er bijvoorbeeld twee.”

“Je kan daar ook nog verder in gaan. Zo kan je bijvoorbeeld de jongeren of een zwaar getroffen sector als de horeca een klein beetje bevoordelen. Dan krijgen die 1,2 kans in plaats van 1. Maar het mooie aan het systeem is dat ook u en ik met ons één lotje nog altijd een kans maken om in die eerste weken gevaccineerd te worden.”

Krijg je dan niet weer die afgunst tussen groepen? Waarom zouden horecamensen 1,2 kans moeten krijgen en niet-horecamensen maar 1?

“Het verschil is dat niet alle horecamensen eerst gevaccineerd moeten worden vooraleer wij aan de beurt zijn. Iedereen heeft een kans om snel een prik te krijgen. Dat voelt toch minder onrechtvaardig aan.

“Ook virologisch gezien kan zo’n loting interessant zijn. Want als je een groep volledig vaccineert denkt zo’n groep in zijn totaliteit: aha, nu kunnen we onze gang gaan. Terwijl dat met dit virus niet aangeraden is.”

Maar krijg je met zo’n loting dan niet gewoon een kloof tussen de gevaccineerden en de nog niet gevaccineerden binnen een bepaalde groep?

“Ik denk dat de solidariteit die nu soms ontbreekt tussen groepen binnen een bepaalde groep wel zal spelen. Neem nu de jongeren. Als ongeveer 20 procent gevaccineerd is en nog eens 20 procent heeft een lotje voor maart en nog eens 20 procent voor april, dan zullen ze redeneren: we wachten nog even tot al onze vrienden gevaccineerd zijn. Dat is het voordeel als je gaat spreiden over de hele bevolking.”

“Bovendien kan je mensen beter motiveren omdat je ze perspectief kan geven. Ze trekken een lotje en weten: voilà, op 23 april krijg ik een prik. Tot dan hou ik het wel nog vol.”

Wat als dat lotje zegt: 29 augustus? Is dat dan nog zo motiverend?

“Je moet hier groepsdynamisch denken. Denk even aan die 2.500 ravers die in Frankrijk betrapt zijn. In de huidige strategie, ook de Belgische, moeten die wachten tot ergens in augustus op een prik. En dan hoor je in hun commentaren dat ze het even niet meer konden houden. In mijn model krijgen ze een lotje en wordt de vaccinatie van die groep gespreid tussen nu en augustus. Dan krijg je een groepsdynamiek. Van zodra er een grote meerderheid van die groep jongeren een prik heeft gehad, is er sprake van groepsimmuniteit binnen die groep. En is het wel mogelijk om een feestje te geven.”

Zullen we met zo’n loting niet vooral trager ons doel bereiken? Het doel is toch zo weinig mogelijk zieken en doden en zo weinig mogelijk druk op de ziekenhuizen. In uw model zullen er nog altijd kwetsbaren zijn die pas in juni of zelfs augustus hun prik krijgen en dus gevaar blijven lopen.

“Of het trager zal gaan, betwijfel ik. Omdat je geleidelijk aan overal opbouwt, in plaats van eerst binnen bepaalde groepen. Ook binnen die kwetsbare groepen geldt dat hoe meer er geleidelijk aan een prik krijgen, hoe meer ook de anderen mee beschermd zijn.”