Hoe een lang weekend tot vaccinvertraging in ons land leidde

Ongeveer 700 Vlaamse rusthuisbewoners kregen een spuit van Pfizer/BioNTech in de arm in de tweede week van de kerstvakantie, nog eens enkele honderden in Wallonië en Brussel. Peanuts vergeleken met andere Europese landen waar in diezelfde tijdspanne al enkele tienduizenden inwoners een eerste prik kregen: in Denemarken waren het er 46.000 voor 3 januari, in Spanje al 80.000, in Duitsland 260.000. 

Zo’n vliegende start was in ons land sowieso niet het plan, zo blijkt. België had tot maandag enkel een symbolische voorraad van 10.000 vaccins van Pfizer/BioNTech ontvangen, die elke lidstaat in principe op 27 december kreeg. Pas deze week, gespreid op maandag, dinsdag en woensdag, ontvangt ons land de eerste volwaardige levering van 87.500 vaccins, het echte vertrekpunt. 

Die timing heeft ons land zo afgesproken met de farmareus. “We hadden het vaccin ook op donderdag 31 december kunnen laten leveren, maar dat leek ons niet aangewezen”, zegt Dirk Ramaekers, hoofd van de vaccinatietaskforce. “Met 1 januari en het weekend in het verschiet zou er sowieso minder personeel beschikbaar zijn in de woon-zorgcentra, waar de vaccins in deze eerste fase worden toegediend. We wilden de start grondig en zorgvuldig doen, dan was het beter om te wachten tot na het weekend, in goed overleg met de sector.” 

De onderhandelingen met Pfizer/BioNTech werden gecoördineerd door de Europese Commissie. Er werd daarbij een verdeelsleutel tussen de lidstaten afgesproken, evenredig met het inwonersaantal. Maar de concrete logistieke operatie, bijvoorbeeld wanneer en waar exact de vaccins zouden toekomen, onderhandelden de lidstaten apart met het bedrijf. België haalde daar niet het onderste uit de kan.

Een volle vriezer vaccins

Wat ook meteen opvalt: zodra de vaccins geleverd zijn in België, worden ze niet allemaal meteen gebruikt. Van de 10.000 vaccins uit de eerste week bleef het gros in de vriezer zitten. Ook van de nieuwe levering deze week zullen slechts er ongeveer 22.700 dosissen gebruikt worden. 

Van logistieke problemen is geen sprake, geven alle bronnen aan. Er is genoeg droogijs, voldoende opslagcapaciteit, het personeel staat klaar. “De overheid is gewoon veel te angstig”, zegt Eric Mortier, gedelegeerd bestuurder van UZ Gent. “Ik zit sinds maandag met een vriezer met 14.000 vaccins, amper 2.380 daarvan worden toegediend deze week. Als een wild beest achter je aanzit dat bang is van water en je komt een rivier tegen, dan gaan je toch ook niet eerst even testen hoe warm het water is?”

De overheid wil inderdaad geen enkel risico nemen. Uit voorzorg koos ze ervoor om per toegediende dosis één extra aan de kant te zetten. Zo had elke gevaccineerde de garantie dat hij na drie weken zijn tweede spuitje kon krijgen, ongeacht mogelijke leveringsproblemen. Nu Pfizer/BioNTech de levering tot in februari heeft bevestigd, kan die voorzorgsmaatregel aan de kant geschoven worden, zo kondigde federaal minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (sp.a) aan. Die heeft samen premier Alexander De Croo (Open Vld) aan de taskforce gevraagd om tegen donderdag een nieuw, sneller vaccinatieplan op te snellen. De winst zit vooral in de opstart. Vaccins die normaal drie weken geblokkeerd stonden, komen meteen in circulatie.

Maar zelfs zonder die ‘reservedosissen’ blijven er deze week vaccins in de vrieskast. Dat komt omdat ons land nu eerst nog vier dagen wil proefdraaien, met beperkte hoeveelheden. “Eind vorig jaar waren er bijzonder veel vragen over de snelheid waarmee het vaccin er was gekomen”, zegt vaccinoloog en lid van de taskforce Pierre Van Damme (UAntwerpen). “Was het wel veilig?” Elke misstap of foutje in de vaccinatiecampagne zou kunnen worden aangegrepen door tegenstanders om zich niet te laten inenten, zo is de redenering. “Daarom handelen we grondig en goed voorbereid.”

Geen kwantumsprong

In Vlaanderen voorzien deze week de dertien ziekenhuizen waar het vaccin geleverd is, per dag elke één woon-zorgcentrum van vaccins. “Veel ziekenhuizen waren vragende partij om niet te snel te gaan”, zegt Joris Moonens, woordvoerder van het Agentschap Zorg en Gezondheid. Op die manier worden er 6.700 in bewoners in 41 woon-zorgcentra ingeënt. 

Wallonië gaat dubbel zo snel met 12.000 gezette spuitjes deze week. Niet alleen zullen ze meer dan 80 rusthuizen aandoen, ook is het de bedoeling dat een derde van het personeel al een inenting krijgt. In Vlaanderen is dat enkel mogelijk als er op het einde van de dag bij een vaccinatiesessie nog één of meerdere dosissen overblijven. Let wel, die strategie kan met de aangekondigde versnelling nog worden aangepast. Sowieso was het plan om de vaccins die deze week niet gebruikt werden, snel nadien wel in te zetten.

Blijft wel de fundamentele vaststelling dat op dit ogenblik ons land geen kwantumsprong kan maken met de levering van een kleine 90.000 vaccins per week. Vaccins waarvan dan ook nog eens twee prikjes vereist zijn. Nu is het vooral wachten op extra leveringen. Als de EU het licht op groen zet, zou later deze maand het Moderna-vaccin in ons land arriveren, aanvankelijk in eerder beperkte hoeveelheden. Volgende maand zou ook Pfizer/BioNTech zijn leveringen gestaag opdrijven. Scenario’s zoals in Israël of het VK waar al meer dan een miljoen mensen zijn ingeënt, zijn hier nog een verre wensdroom. “Het is met die wetenschap dat we het ons konden permitteren iets trager van start te gaan”, zegt Van Damme. “Onze achterstand lopen we straks wel in. Dit is een marathon.”