Het coronavirus muteert pijlsnel: dit zijn de gevolgen voor de vaccinatiestrategie

Hoeveel mutaties zijn er intussen?

De variant van het coronavirus die in de Kempen voor een plotse opstoot zorgde en behoorlijk wat ophef veroorzaakte, blijkt uiteindelijk niet meer dan een mutant van het virus dat op dit moment dominant is in de wereld, de D614G-variant. Van dergelijke mutaties zijn er wel duizenden. Viroloog Johan Neyts (KU Leuven) vergelijkt het muteren met een kopieermachine: "Wanneer een paar viruspartikeltjes in onze luchtwegen binnenkomen, worden ze miljoenen keren gekopieerd, samen met hun genetisch materiaal. Maar soms sluipen er bij dat kopiëren kleine foutjes in, zoals dat bij mensen en hun genetisch materiaal ook het geval is. Alleen komen er in ons DNA weinig fouten voor en bij corona meer. Dat zijn mutaties."

Wat is het verschil tussen een mutatie en een variant?

"Zodra een bepaalde mutatie vaker voorkomt en dominanter wordt, kunnen we ze een variant noemen", legt viroloog Marc Van Ranst uit. "De Antwerpse 'variant' was slechts een mutatie. De Britse variant is wel degelijk een variant. Virussen veranderen continu. 'Marktleider' op dit moment is de D614G."

Wat zijn de belangrijkste varianten nu?

D614G is het coronavirus zoals wij het sinds maart bij ons kennen. Dat is niet meer de SARS-CoV-2-versie die in Wuhan ontstond. D614G is een mutatie die op slechts enkele maanden tijd de oorspronkelijke stam uit China verving. Sinds juni is het de dominante vorm van het virus die wereldwijd circuleert. Ondertussen gaan ook een Britse variant en een Zuid-Afrikaanse rond. "Maar het zou kunnen dat er hier en daar nog andere onder de radar circuleren", zegt viroloog Johan Neyts. "In de Oostbloklanden test men bijvoorbeeld veel minder op varianten."

Hoe duiken sommige varianten plots op?

Virusmutatie is een loterij. "Het is een continue strijd van varianten om de virusmarkt te kunnen bezetten", legt Van Ranst uit. "Een strijd waar de wet van de meest overdraagbare van kracht is. De meeste mutaties zijn tijdelijke experimenten die geen enkele impact hebben. Maar er zijn ook succesvolle: zij die meer overdraagbaar zijn dan hun moeder. Zij die dominanter dan de stam blijken. Een virus heeft immers nooit de bedoeling om iemand ziek te maken, want dat biedt evolutionair gezien geen voordeel. Integendeel: als meer mensen ziek worden, wordt het virus sneller opgemerkt en bestreden. Neen, een virus wil zich alleen maar vermenigvuldigen. Wanneer het evolueert, is het om die reden vaak minder ziekteverwekkend, maar meer overdraagbaar. Het coronavirus zal over een paar jaar uiteindelijk ook eindigen zoals een verkoudheidsvirus: heel besmettelijk, maar dus niet zo heel serieus."

Ook hoe en waar een variant ontstaat, is puur toeval. "Die Britse versie, bijvoorbeeld, zou begonnen zijn bij een patiënt met een verzwakt immuunsysteem", verklaart Neyts. "Bij zulke mensen kan het virus blijven en blijven circuleren in het lichaam omdat het afweersysteem zich er niet tegen verweert, waardoor het de kans krijgt om anders te evolueren. Voornamelijk de regio Londen en Zuidoost-Engeland lijken getroffen. In Zuid-Afrika is de nieuwe variant ontstaan in Port Elizabeth. Van daaruit is het zich snel gaan verspreiden naar het westen en het noordoosten."

Is het normaal dat een virus zoveel muteert?

De verschillen tussen virussen zijn eindeloos. Sommigen muteren à volonté - zo zou de griep volgens bronnen tot zes keer sneller muteren dan het coronavirus - anderen blijven jarenlang stabiel. Johan Neyts: "Voor hiv bijvoorbeeld, toch al in 1983 ontdekt, is er nog steeds geen vaccin, net omdat het zo ongelofelijk snel muteert. Voor de mazelen of rode hond daarentegen is aan de inentingen die in de jaren 60 en 70 zijn ontwikkeld nog niets veranderd. Straffer nog is gele koorts, waar het vaccin uit 1938 nog altijd het huidige virus compleet dekt."

Kan een mutatie de ziekte veranderen?

De symptomen blijven dezelfde, het algemene ziektebeeld verandert niet. In veel gevallen wordt het virus wel besmettelijker.

Is er een invloed op onze vaccinatiestrategie?

"Voor het einde van het jaar zullen er ongetwijfeld nog varianten opduiken, dat is heel normaal. Het nadeel van vaccineren op het moment dat er nog veel virus circuleert, is dat je die virussen gewend gaat maken aan het vaccin", zegt Van Ranst. "Daarom moeten we dat goed in het oog houden."

De experten hebben er weliswaar vertrouwen in. "'Escape'-mutanten zullen sowieso optreden en dat is vervelend, dan moet je het vaccin aanpassen. Dat zal sowieso gebeuren, maar eigenlijk zou dat vrij vlot moeten lukken. Mensen hoeven niet te vrezen dat die hele procedure en studie opnieuw van nul moeten opstarten."