Kan Trump nog afgezet worden? Zo gaat het inroepen van het 25ste amendement in zijn werk

Het initiatief om Trump uit zijn macht te ontzetten ligt bij de vicepresident en dat is op dit moment Mike Pence. Als hij een meerderheid vindt in het kernkabinet, kan hij op papier stellen dat president Donald Trump niet geschikt is om “de bevoegdheden en plichten van zijn ambt te vervullen”. Volgens het amendement - bekrachtigd in 1967 - moet die noodzakelijke meerderheid worden gezocht bij “de belangrijkste functionarissen van de uitvoerende departementen”. Dat zijn vandaag in principe de vijftien ministers van het kernkabinet. Maar drie van hen zijn momenteel ‘waarnemend minister’ en het is niet duidelijk of zij al dan niet bij die “belangrijkste functionarissen” horen. 

De vijftien ministers van het kernkabinet zijn: Mike Pompeo (minister van Buitenlandse Zaken), Steve Mnuchin (minister van Financiën), Chris Miller (waarnemend minister van Defensie), Jeffrey Rosen (waarnemend minister van Justitie), David Bernhardt (minister van Binnenlandse Zaken), Sonny Perdue (minister van Landbouw), Wilbur Ross (minister van Handel), Eugene Scalia (minister van Arbeid), Alex Azar (minister van Volksgezondheid en Sociale Zaken), Ben Carson (minister van Huisvesting en Stedelijke Ontwikkeling), Elaine Chao (minister van Transport), Betsy DeVos (minister van Onderwijs), Dan Brouilette (minister van Energie), Robert Wilkie (minister van Veteranenzaken) en Chad Wolf (waarnemend minister van Binnenlandse Veiligheid).

Normaal gezien zou Pence acht van die vijftien kernkabinetsleden moeten meekrijgen om de procedure te kunnen opstarten. Volgens het ‘Office of Legal Counsel’ moeten ze de schriftelijke verklaring overigens niet fysiek ondertekenen, maar gewoon “hun naam laten toevoegen aan het document op een betrouwbare manier”. Volgens Vox kan Pence er wel beter voor zorgen dat, als er plaatsvervangende ministers in de meerderheid van het kabinet zouden zitten, hij in dat geval een extra niet-waarnemende minister overtuigt, om zich juridisch in te dekken.

Als dat lukt, dan zal de schriftelijke verklaring naar House Speaker Nancy Pelosi en naar ‘president pro tempore van de Senaat’, Chuck Grassley, worden gezonden. Vanaf dat moment neemt vicepresident Mike Pence het presidentschap over van Donald Trump, ook al behoudt die laatste technisch gezien nog zijn titel. 

Trump kan wel verzet aantekenen en zijn eigen geschreven verklaring naar Pelosi en Grassley sturen, waarin hij stelt dat hij wel degelijk in staat is om als president te fungeren. Daarna hebben Pence en het kernkabinet vier dagen de tijd om hun verklaring, dat Trump volgens hen wél ongeschikt is voor het presidentschap, nog eens te herhalen. Het Congres moet in dat geval in 21 dagen tijd beslissen of de vicepresident uiteindelijk aan de macht blijft. Daar is een tweederdemeerderheid voor nodig, zowel in het Huis van Afgevaardigden als in de Senaat. Wordt die niet gehaald, dan zou Trump in het zadel blijven. Maar over twee weken moet Trump sowieso opstappen: op 20 januari wordt Joe Biden ingezworen als 46ste president van de VS. Het Congres zou zich in de huidige situatie dus niet eens meer moeten uitspreken over de bekwaamheid van Trump als president, terwijl hij intussen wel zijn macht zou kwijt zijn.

Onder meer in september 2018 was er al eens sprake van om het 25ste amendement tegen Trump te gebruiken. Dat is toen niet doorgegaan. Aan Business Insider zei John Feerick, een van de architecten van het 25ste amendement, in maart 2017 dat het ongeschikt verklaren van de president moet zijn gebaseerd op “betrouwbare feiten over de fysieke of mentale capaciteiten van de president”. Volgens Feerick is het idee achter het amendement dat de vicepresident en het kabinet als naaste adviseurs van de president diens mentale gezondheid het best kunnen beoordelen. Wijlen senator Birch Bayh verwoordde het in zijn boek ‘One Heartbeat Away: Presidential Disability and Succession’ zo: “De enige keer dat dit zich zou voordoen - de enige keer dat de president zou zeggen ‘ik ben gezond en kan het aan’ en dat de vicepresident en het kabinet het daar niet mee eens zouden zijn - zou zijn als de president zo gek was als een deur.”

Akhil Reed Amar, een vooraanstaand constitutioneel wetenschapper aan Yale University, zei dan weer dat “het 25ste amendement niet in detail wil specifiëren wat als ongeschiktheid zou tellen, maar eerder wil bepalen wie het proces hoe moet aanpakken”. Volgens Amar is daarbij de vicepresident “de spil in het hele proces”.

Lees ook: 

Greet De Keyser: “Dit voelt nog steeds als een land onder bedreiging. Het gevaar is nog niet voorbij” (+)

Trump niet de eerste door ernstige ziekte gevelde Amerikaanse president in functie