Heeft Trump de Republikeinse partij opgeblazen?

“Als we Trump voordragen als presidentskandidaat, zullen we worden vernietigd en dat verdienen we dan ook!”, waarschuwde senator Lindsey Graham zijn Republikeinse partijgenoten vier jaar geleden. Later ontpopte Graham zich tot een van Trumps trouwste aanhangers in het Congres, maar krijgt hij na de bestorming van het Congres door een Trump-meute misschien toch gelijk?

Niet alleen Graham, maar vrijwel alle kopstukken van de Republikeinse partij keken in 2016 nog met diepe argwaan naar het grofgebekte koekoeksjong dat bezig was zich in hun partij te nestelen. Trump was een indringer, maar wel eentje die bij de achterban van de Republikeinen veel meer bleek aan te slaan dan de traditionele partijkandidaten. 

Eenmaal in het Witte Huis breidde Trump zijn macht over de partij razendsnel uit. Met zijn komst leek de partij een tweede leven te krijgen, dankzij een heel nieuw contingent kiezers en de miljoenen kijkers van Fox News, Trumps favoriete televisiezender. Ook bij de verkiezingen van afgelopen november bleek dat Trump (ondanks zijn nederlaag) nog steeds een stemmenkanon is: hij haalde 74 miljoen stemmen, meer dan welke andere zittende president ooit.

Electorale tovenaar

Ook Graham, die tot diens dood nog een kritisch duo vormde met senator John McCain, bekeerde zich al snel tot de electorale tovenaar in het Witte Huis. Op een enkeling na hielden Trumps critici zich angstvallig stil, uit vrees diens aanhang tegen zich in het harnas te jagen. Alleen senator Mitt Romney durfde het vorig jaar aan met de Democraten mee te stemmen bij het impeachmentproces tegen Trump wegens diens poging Joe Biden zwart te maken via een poging de Oekraïense president te chanteren.

Zelfs na Trumps nederlaag tegen Biden durfde slechts een handjevol Republikeinen zich te verzetten tegen zijn waandenkbeeld dat hij de verkiezingen ‘met enorme overmacht’ had gewonnen, ook al kreeg hij nergens gelijk. Trumps advocaten verloren tientallen rechtszaken en ook verscheidene hertellingen leverden niets op. Toch bleven de meeste Republikeinse politici hem steunen, zelfs toen hij een telefoongesprek uitlekte waarin hij een verkiezingsfunctionaris in Georgia opdracht gaf voldoende stemmen voor hem ‘te vinden’ zodat hij Biden daar alsnog kon verslaan.

Maar het lijkt erop dat Trump met het ophitsen van de menigte die woensdag het Capitool binnendrong te ver is gegaan. De betovering is verbroken. Verscheidene Republikeinse kopstukken legden de schuld voor die schokkende invasie bij Trump. Voormalig president Bush sprak zelfs van een ‘opstand’. Ook Graham gooide het roer (weer) om. “Genoeg is genoeg!”, riep hij zijn Republikeinse collega’s in de Senaat toe. “Het was een geweldige reis die Trump en ik hebben gemaakt, maar nu haak ik af! We moeten hier een punt achter zetten!”

Desertie

Het meest in het oog springende geval van desertie was natuurlijk vicepresident Mike Pence, die vier jaar lang trouw achter zijn baas aanliep, maar uiteindelijk weigerde te buigen onder de druk van Trump om de verkiezingszege van Biden terug te draaien. 

Uit een eerste opiniepeiling van YouGove blijkt dat 45 procent van de Republikeinen achter de bestorming van het Capitool staat. Dat is goed nieuws voor de bijna 140 Republikeinse Congresleden die ook na de ‘mislukte staatsgreep', zoals sommige Democraten het noemden, nog bezwaar aantekenden tegen de overwinning van Biden. 

Maar bijna evenveel Republikeinen keuren het optreden van de zelfverklaarde Trump-revolutionairen af: zij moeten niets hebben van dergelijke acties.

Het is nog te vroeg om van een scheuring in de partij te spreken. Onder ‘never Trumpers’ gaan stemmen op een nieuwe partij op te richten waarmee ze kunnen terugkeren naar de oorspronkelijke waarden van de Republikeinse partij, maar de ervaring leert dat dergelijke derde partijen vrijwel geen kans maken onder het Amerikaanse kiesstelsel.

Riskante koers

Trump hoopt ook na zijn vertrek uit het Witte Huis de greep op de partij te houden, mogelijk door een eigen televisiezender te beginnen. Daarmee zal hij ongetwijfeld veel gehoor vinden onder een deel van de achterban van de Republikeinen. Maar het probleem is dat hij steeds meer begint te leunen op het ultrarechtse electoraat –inclusief virusontkenners en andere regelrechte complotdenkers.

Dat is een riskante koers voor de Republikeinen, omdat er daarvan niet genoeg zijn, zeker niet in de stedelijke gebieden in de grote en middelgrote staten. Dat bleek wel bij de tweede ronde van de Senaatsverkiezingen in Georgia, als gevolg waarvan de Republikeinen na het Huis van Afgevaardigden en het Witte Huis ook de Senaat kwijtraakten. Zolang de burgeroorlog in de Republikeinse partij duurt, hebben ze weinig kans weer aan de macht te komen.