Baanbrekende plekken: de fabriek waar erwten, bonen en Willy Sommers werden ingeblikt

"Conserves Marie Thumas" en "Conserves de légumes" staat er op de hoog opgetrokken gevels van de oude Leuvense fabriekssite langs de Vaart Leuven-Mechelen. Alleen zijn de historische opschriften nauwelijks zichtbaar, want ze zijn verborgen achter reclamepanelen of een miezerig laagje verf. Hier werden de eerste Belgische groenteconserven gemaakt en werd een iconisch Belgisch product vorm gegeven. Nu is de plek langs de Kolonel Begaultlaan een aaneenschakeling van oude fabrieksgebouwen die een restaurant, fitnesszaak, schoenwinkel, meubelketen en jazzclub huisvesten. Een onversneden gedrocht waarvan de charme in het verhaal van het verleden zit.

In 1897 kocht de ingenieur Edmond Thumas langs de Leuvense Vaart grond om er een woning te bouwen. Hij had de stedelijke gasfabriek in Leuven van zijn vader overgenomen, maar die volstond niet om zijn ondernemerszin te temmen. In Frankrijk had Thumas een conservenfabriek bezocht. Het inspireerde hem om zelf te experimenteren met het resultaat van de moestuin van zijn vrouw, Marie Durieux. Samen richtten ze rond 1884 hun eigen conservenbedrijf op waarvan de naam ook de eenheid bezegelde, Marie Thumas. De krachtigste merknaam op de Belgische markt voor de komende generaties was geboren.

België was een laatkomer met het conserveren van groenten. Buurlanden als Frankrijk en Nederland hadden al veel eerder productie. De Fransman Nicolas Appert ontdekte in 1809 de eerste conserveringstechniek in glas. Een jaar later nam de Brit Peter Durand een patent op conserven in metaal. Het zou nog meer dan 50 jaar duren voor gemakkelijk te openen conservenblikken werden ontwikkeld in een dun laagje metaal. Om de vroegste blikken te openen waren beitels of zware messen nodig geweest. 

Tot 1977, meer dan 90 jaar, rolden conserven met groenten en fruit van de band in de fabriek van Marie Thumas. Van automatisering was er in de beginjaren nog geen sprake. De eerste conserven werden manueel geslagen en gevuld. Erwten, asperges en kersen waren de eerste producten van Marie Thumas, in blik of in glas.

Met de jaren breidde het gamma van Marie Thumas uit. Bonen, spinazie, selder, wortelen en alles wat in de groentestreek rond Leuven en Mechelen gekweekt werd, verscheen in blik of bokaal. Later kwamen de bewerkte ingrediënten: soepen, boontjes in tomatensaus of groentemacedoine. Na de oorlog werden exotische vruchten geïmporteerd en gingen de ananas, abrikoos of perzik in schijfjes of partjes het blik in. 

Alsmaar meer fabrieksgebouwen werden bijgebouwd: magazijnen, koelplaatsen, de blikslagerijen, de blekerij, de stoomruimtes, de reinigingsplaatsen en de eetzaal. In de jaren dertig waren afhankelijk van het seizoen tot 900 werklui aan de slag. Marie Thumas bood vooral werkgelegenheid aan vrouwen in het Leuvense. Edmond Thumas bleef tot op hoge leeftijd het bedrijf combineren met zijn directeursrol in de gasfabriek. De echte leiding was in handen van zijn vrouw, Marie Thumas Durieux. Het bedrijf zal ook onlosmakelijk verbonden blijven met de naam van Louis Begault. Hij leidde Marie Thumas in de Tweede Wereldoorlog. De Duitse bezetter betichtte hem van verzetsactiviteiten. Begault zou het concentratiekamp van Nordhausen niet overleven.

Expo 58 was zonder meer het hoogtepunt in de geschiedenis van Marie Thumas. Het bedrijf pakte op de Brusselse Heizelvlakte uit met een enorm tentvormig paviljoen. Tot 600 gasten konden aanschuiven bij het eerste zelfbedieningsrestaurant van het land. Maar op hetzelfde moment had de moderniteit een andere nieuwe technologie in petto, de diepvriezer. Diepvriesgroenten werden de rivaal van conserven. De verliezen stapelden zich op bij Marie Thumas en slecht beheer werd het begin van het einde. De fabriek in Leuven sloot in 1977. Marie Thumas kwam in handen van het Franse Bonduelle, dat uiteindelijk de roemrijke merknaam onverbiddelijk schrapte.

Het amalgaam van meestal verouderde fabrieksgebouwen leek op een dode en verlaten fabriekssite af te stevenen, maar is desondanks blijven bruisen. In 1980 werd de grootste fabriekshal omgebouwd tot megadancing Manhattan, meteen een van de eerste in zijn soort in België. In de jaren negentig werd de Manhattan een televisiestudio waar legendarische Vlaamse televisie­programma’s werden ingeblikt. Willy Sommers presenteerde er "Tien om te zien", Simonneke en Frank Bomans speelden er "Thuis". Tegelijk vond televisiekok Jeroen Meus in een ander donker krocht van de fabrieksgebouwen onderdak voor zijn restaurant.

Op allerlei manieren is er vandaag geknaagd aan de oude fabrieksgebouwen, maar veel is nog herkenbaar. Bijvoorbeeld het vroegere blikmagazijn met zijn sheddaken, de kenmerkende fabrieksdaken in een zaagachtige vorm. Of de opvallend hoog opgetrokken voorgevels, nu bedekt door metalen gevelplaten. Aan de achterzijde van de terreinen liggen nog bijgebouwen, afscheidingsmuren en poorten, tot in de tuinen van de achterliggende woningen. Intussen hebben projectontwikkelaars hun oog laten vallen op de site en moet het geheel omgevormd worden tot "een duurzaam stadsproject".