Hans-Willem Snoeck: ‘Ik zie niet meer hoe we nog een derde golf kunnen vermijden’

De Britten vertrokken uit de Europese Unie, maar we kijken toch beter naar de overzijde van het Kanaal. “Het coronavirus kent geen brexit”, waarschuwt immunoloog Snoeck, die deze week met lede ogen zag hoe het Verenigd Koninkrijk noodgedwongen in lockdown ging nadat meer dan één miljoen Britten  met een nieuwe variant besmet raakten. Als we niet oppassen, zijn wij straks in hetzelfde bedje ziek. 

“Ik vrees dat ook wij opnieuw in een derde golf gaan belanden”, zegt Snoeck, even in België op bezoek bij zijn partner en drie pluskinderen terwijl hij aan zijn celonderzoek naar longen bij coronapatiënten werkt. “Het virus staat opnieuw aan onze grenzen. Wij Belgen denken dat we het nu beter doen dan de buurlanden, maar eigenlijk hebben we het in november véél slechter gedaan. Eigenlijk lopen wij telkens voor op de curve van andere landen. Zij zitten nu in de curve waar wij in november in zaten. Mijn schrik nu is dat ik niet meer zie hoe we nog een derde golf kunnen vermijden. De scholen zijn open, de mensen zijn aan het werk gegaan… Ik begrijp dat mensen de maatregelen wat beu zijn. Ze worden helaas niet goed gevolgd. We zien volle bussen en trams. Dit is een recept voor een catastrofe, zeker als we de Britse coronavariant daaraan toevoegen.”

Op welke termijn riskeren we een derde golf te krijgen zonder bijkomende maatregelen?

“Mijn schatting? Tussen drie en zes weken. Een golf begint als de getallen langzaam beginnen te stijgen, maar dat is altijd het begin van een exponentiële curve. We beseffen dit pas wanneer ze zeer sterk stijgt. Ik ben bang dat we ze weer niet zullen herkennen en te laat beperkende maatregelen nemen. Eens we in een exponentiële golf zitten, duurt het twee tot drie weken voor de maatregelen effect hebben. Daarom moeten we nu handelen.”

Het Verenigd Koninkrijk is nu in totale lockdown. Te laat, volgens velen. Moeten wij preventief in lockdown gaan?

“Ik denk dat een totale lockdown niet goed zou verkopen. Het is nu eenmaal heel moeilijk. De bedoeling om nu snel in te grijpen is net om een volledige, dramatische, lockdown zoals in Engeland te vermijden. Wat ik nu zou doen, is thuiswerk enorm controleren. Het is ongelooflijk dat er nog zo veel mensen met de wagen en het openbaar vervoer onderweg zijn. Dat zou niet mogen. Er zouden nu geen files mogen zijn.

“Je zou ook de koopjesdrukte in de winkelstraten nog beter kunnen organiseren. Nature publiceerde enkele weken geleden een Amerikaanse studie waarin men de correlatie onderzocht tussen telefoon-locatiedata en lokale transmissies. Daaruit bleek dat wanneer je het verkeer van mensen in winkels en horeca met 80 procent doet dalen, de transmissie van het virus daalt met 95 procent. Met andere woorden, als we er op tijd bij zijn, hoef je winkels niet te sluiten. Je kan ze openhouden als je zorgt dat er maar twintig procent is van de normale trafiek is. Compenseer dit economische nadeel dan door langere openingsuren toe te staan, zodat je het winkelen beter kan spreiden. We moeten creatiever zijn met nieuwe maatregelen dan nu. Ik wil vooral paniek en een kapotte economie vermijden door een plotse nieuwe lockdown.”

U bepleitte al eerder de sluiting van scholen maar ze heropenden na de kerstvakantie. Wat nu?

“In het ideale scenario sluiten we de scholen een tijdje, organiseren we afstandsonderwijs en herschikken we het schooljaar. Dat zou veel beter zijn dan een plotse lockdown waardoor de kinderen plots allemaal thuis zitten, zoals nu in Engeland. Als we de scholen niet sluiten, zou ik ten zeerste suggereren om mondmaskers voor kinderen jonger dan 12 te verplichten. Je zou ook, zoals nu al in het middelbaar, om de andere dag maar 50 procent op school kunnen laten en de rest van thuis onderwijs laten volgen. 

“In de zomer kwamen er verschillende wetenschappelijke artikelen uit die aantonen dat kinderen niet zo ziek worden, maar minstens evenveel virus als volwassenen produceren. Daarmee zeg ik niet dat scholen dé broeihaard zijn van de pandemie, maar ze zijn er wel deel van. In september en oktober steeg het aantal gevallen het eerst bij kinderen, ook onder 12. Na de herfstvakantie zagen we hetzelfde! Steven Van Gucht (Sciensano) stelt met een nieuw rapport nu dat er niet zoiets bestaat als een typische schoolcurve maar hun publieke data vertellen mij het omgekeerde. Vergelijk hun data van de algemene bevolking en van de 0- tot 9-jarigen. Sinds september lopen kinderen altijd vóór op de curve.”

Moeten min-12-jarigen dan meer worden getest?

“De maatregel van mijn New Yorkse universiteit zou je op lagere scholen kunnen toepassen: élke week wordt bij ons tien procent van het personeel en de studenten getest. Als er ergens een lokale uitbraak is, blijft iedereen die positief is thuis. Alleen, ik spreek al sinds april over zo’n testinfrastructuur en dit is hier nog steeds niet uitgerold.”

Intussen begon de uitrol van de vaccins hier eindelijk. Ze beschermen volgens studies goed, maar is er al voldoende bewijs dat ze de transmissie stoppen?

“Dat is een belangrijke vraag. De bescherming van de Moderna en de Pfizer/BioNTech-vaccins is 95 procent. Dat is een onwaarschijnlijke meevaller. Hoe lang de bescherming duurt, weten we nog niet. De impact op de transmissie blijft voorlopig ook een vraagteken. Het is dus niet uitgesloten dat gevaccineerden het virus toch nog kunnen doorgeven. De kans dat het gebeurt, wordt door het vaccin wellicht wel verkleind, want hoe zieker iemand is, hoe meer virus ze produceren.”

Bij ons begon de uitrol van de vaccins wel zeer traag. Pas nu wordt een tandje bij geschakeld. Tegen eind van de maand de wzc-bewoners en -personeel inenten is het doel, andere gezondheidswerkers pas vanaf februari. Is ook dat too little too late?

“Hoe sneller, hoe beter, maar er is kostbare tijd verloren. De essentiële zorg had al gevaccineerd kunnen zijn! Mijn probleem is dat we voor Kerstmis al minstens 10.000 dosissen vaccin hadden, terwijl we het eerste vaccin maar pas toedienden aan 700 mensen in woon-zorgcentra. Onze vaccinologen zijn zo voorzichtig geweest omdat in de klinische studies naar de efficiënte en nevenwerkingen van de vaccins wel de doorsnee bevolking zit, maar onvoldoende oude mensen. Er zat bijna niemand in die het profiel had van een wzc-bewoner. 

“Ik vind dat wetenschappelijk problematisch omdat 700 mensen te weinig is en er geen controlegroep was aan wie je een placebo-injectie kon geven. Bovendien werd gezegd dat het lang duurde omdat eerst de logistiek in de wzc’s op punt moest staan. Dat kan ik begrijpen, maar we hadden net daarom eerst met het ziekenhuispersoneel moeten beginnen. De logistiek voor de vaccins is daar bijzonder makkelijk te organiseren, want alles is er aanwezig. Ik vind de bescherming van de eerste lijn essentieel. We hebben ze nodig als er een derde golf komt én om de vaccins te zetten. Als ze ziek zijn, kan dat niet, wat nu al gebeurt in sommige staten van de VS...”

Hoe snel is het eerstelijnspersoneel volgens u te vaccineren?

“Er zijn in België ongeveer een half miljoen mensen die in de volledige zorgsector werken, van wie er pakweg 50.000 tot 100.000 hoogrisicocontact hebben met covidpatiënten. Met de honderdduizend dosissen die we nu in de diepvries hebben, hadden we al deze mensen tegen het einde van deze week al kunnen vaccineren, als we na Kerstmis meteen begonnen waren. Dat het niet gebeurde, vind ik een kapitale fout. Maar het is nog niet te laat. Tegen eind volgende week kunnen we met massale inspanning 50.000 mensen in ziekenhuizen en huisartsen in de eerste lijn vaccineren. We zijn dat aan deze mensen verplicht, want zij zijn de helden van de laatste tien maanden. 

“We maken qua snelheid te weinig vooruitgang. Het is wel goed dat we al minstens 200 vaccinatiecentra organiseren die elk minder grote populaties aanpakken, want grote centra zouden chaos worden, en massaal veel mensen bijeen op dezelfde plaats is epidemiologisch problematisch. Ik bepleit om lokale besturen meer in te schakelen. Dat zijn burgemeesters, maar ook scholen, universiteiten, bedrijven. Organiseer ook een nationale registratie van gevaccineerden waar die instanties kunnen inloggen.”

Moeten we ook niet extra mensen inschakelen die vaccins zetten, van Rode Kruis-vrijwilligers tot militairen met medische kennis?

“Dat is exact wat we moeten doen. In januari zullen we 350.000 dosissen vaccin krijgen. Dat zijn er veel om toe te dienen. Je riskeert overrompeld te worden met een gebrek aan personeel om de vaccins toe te dienen. We moeten iedereen die dat kan mobiliseren, ook studenten geneeskunde met voldoende ervaring. Maar het eerste wat je doet, is de mensen vaccineren die de spuitjes zetten want zij zullen dagelijks worden blootgesteld aan honderden risicocontacten. We houden nu de kappers dicht omdat hun contact gevaarlijk zou zijn, met reden. Dan moet je het inentende zorgpersoneel toch zeker eerst beschermen? Hier kan ik echt kwaad van worden. We hebben de beste ziekenhuizen ter wereld. Wij zijn zo goed uitgerust. We kunnen dit beter doen.”

Waar loopt het dan fout?

“Deels door de verstrengeling tussen de experten en de politiek, waardoor ze elkaar met de vinger kunnen wijzen als het niet goed gaat. Zo’n pas-de-deux vind ik ongezond. Laat ons eerlijk zijn, de wzc’s krijgen nu prioriteit na internationale kritiek op de situatie daar tijdens de eerste golf. Intussen is er geen aandacht voor het échte probleem: het gebrek aan logistiek voor het testen en vaccineren. Ik denk dat wij bij onze zorgoverheden gewoon te weinig specialisten in de logistiek hebben. Waarom vragen we ze niet bij het bedrijfsleven, zoals de haven-, transport- en evenementensector, en bij Defensie? Zij hebben wél de mensen die de juiste mensen en materialen op de juiste plaats krijgen. We moeten echt op alle vlakken betere prioriteiten stellen.”

Is het vaccineren van jongeren, die op asymptomatische ‘superverspreider-events’ veel meer mensen kunnen besmetten, ook zo’n prioriteit?

“Het is iets waar we nu over moeten nadenken. De epidemiologie toont aan dat jongeren en jongvolwassenen tussen 15 en 45 de grootste verspreiders zijn – een zeer actief deel van de bevolking met veel sociale contacten. Ik denk dat we in de tweede lijn na onze wzc’s, zorgpersoneel én hoogrisico-patiënten veel moeite moeten doen om ze te vaccineren vanaf dat we weten dat het vaccin ook de verspreiding tegengaat. Als dat zo is, kan je ze op de grote verspreiders voorrang geven, diegenen in essentiële beroepen met veel sociaal contact zoals winkelpersoneel voorop. Dit zijn allemaal dingen die je nu kan inplannen.”

Tegen wanneer kan België groepsimmuniteit bereiken en kunnen we opnieuw normaal leven?

“Groepsimmuniteit blijft vooralsnog een moeilijk bereikbare uitdaging. Aan het huidige tempo denk ik niet dat we iedereen tegen de herfst gevaccineerd zullen hebben. Ik hoop wel dat het met vaccins zal zijn zoals met de gezichtsmaskers. In het begin is het heel moeilijk om er aan te raken, maar achter de schermen zal hard gewerkt worden om de productie te verhogen. Ik denk dat het grootste probleem tegen de zomer de vaccinatielogistiek zal zijn. De theorie zegt dat groepsimmuniteit met een coronavirus ontstaat als ongeveer twee derde van de bevolking gevaccineerd is. Maar groepsimmuniteit wil niet zeggen dat het virus weg is, wel dat het stabiliseert en we geen exponentiële uitbraken krijgen. Er blijft dus een gevaarlijke situatie omdat we niet weten hoe lang de immuniteit duurt bij de gevaccineerden. 

“Als we nog altijd een reservoir van het virus hebben bij de bevolking en het effect van het vaccin begint te verminderen, kunnen we ineens toch nog nieuwe uitbraken hebben. We moeten stoppen met praten over 70 procent vaccinatiebereik, idealiter vaccineren we minstens 95 procent van de bevolking – zo goed als iederéén dus.”