België overschrijdt trieste kaap van 20.000 doden door corona: wat vertellen de cijfers ons?
Het coronavirus blijft ongenadig toeslaan. In minder dan een jaar tijd heeft het nu al 20.038 doden geëist in ons land. Wie zijn al deze mensen? Zijn er verschillen tussen de eerste en de tweede golf? Zijn al deze mensen effectief aan covid gestorven? En presteert België nog steeds zo slecht vergeleken met andere landen? Een overzicht aan de hand van zes stellingen en/of vragen.
Ruim 4 op de 5 doden zijn ouder dan 75
Al van bij het begin van de epidemie blijkt dat het coronavirus vooral bij oudere mensen vanaf 65 jaar ernstige complicaties kan veroorzaken. En dat toont zich ook in de sterftecijfers.
Van alle landgenoten die tot nu toe aan corona gestorven zijn, is ruim 80 procent (16.295 overlijdens) ouder dan 75 jaar. Iets meer dan de helft is zelfs ouder dan 85 jaar (10.567 overlijdens). (Beide cijfers zijn van vrijdag, red.)
En toch blijven ook jonge(re) mensen, of op het eerste gezicht perfect gezonde mensen niet altijd gespaard. Hoe dat komt is nog steeds niet helemaal duidelijk.
In België zijn tot nog toe 8 patiënten jonger dan 25 overleden. Vier van hen zijn in deze tweede golf (eind september tot nu, red.) gestorven. In totaal stierven al 85 mensen tussen de 25 en 44 jaar oud, van wie 41 tijdens de tweede golf.
Er is een duidelijk verschil tussen Vlaanderen, Brussel en Wallonië
De meeste coronadoden vielen tot nu toe in Vlaanderen (49,6 procent of 9.830 overlijdens), gevolgd door Wallonië (37,2 procent of 7.385 overlijden) en Brussel (13,2 procent of 2.612 overlijdens).
Die percentages blijven vrij gelijk als we enkel naar de cijfers van de tweede golf kijken, ervan uitgaande dat die begon in de week van 28 september. In de tweede golf kwam 49,6 procent van de overlijdens uit Vlaanderen, 39,7 procent uit Wallonië en 10,7 procent uit Brussel.
Vlaanderen heeft, relatief gezien, een pak minder doden dan Brussel en Wallonië
Toch zijn al deze cijfers volgens Brecht Devleesschauwer, epidemioloog bij Sciensano, enigszins misleidend, zo vertelde hij ons eerder. "Vlaanderen heeft de meeste inwoners van het land. Dat daar in absolute aantallen de meeste coronadoden gevallen zijn, is dan ook niet verwonderlijk. Als je kijkt hoeveel doden er gevallen zijn per 100.000 inwoners, dan krijg je een heel ander beeld. Dan heeft Vlaanderen over de hele epidemie genomen het minste aantal doden."
Omgerekend telt Vlaanderen dan zo'n 150 coronadoden op 100.000 inwoners. In Wallonië zijn het er zo'n 200 en in Brussel 215 op 100.000 inwoners.
Op de grafiek hieronder is ook goed te zien dat de curve van het aantal overlijdens per week in Vlaanderen veel minder snel daalt dan in Wallonië tijdens de tweede golf.
Waarin verschilt de eerste golf van de tweede, en waarom?
Op 8 april, de piek van de eerste golf, zijn er 322 overlijdens door corona geteld in ons land. Ook de dagen nadien stierven er elke dag zo'n 250 tot 300 patiënten. De piek van de twee golf lag qua overlijdens op 10 november. Toen stierven er in ons land 218 mensen. Bijna 100 minder dus dan op de piek van de eerste golf.
Maar het aantal overlijdens daalde tijdens de eerste golf wel veel sneller. Op 8 juni, twee maanden na de eerste piek, zijn er "slechts" 9 overlijdens geteld. Vandaag, bijna twee maanden na de piek van de tweede golf, overlijden er wel nog elke dag gemiddeld zo'n 60 mensen.
In het voorjaar vielen we van het ene uiterste in het andere: van normaal contactgedrag tot een totale lockdown. Dat was niet zo in de tweede jaarhelft
Biostatisticus Geert Molenberghs, verbonden aan de UHasselt en de KU Leuven, wijst op de totaal verschillende omstandigheden: de eerste golf is opgebouwd met normaal contactgedrag, omdat er gewoonweg geen maatregelen golden weken voor het land op slot ging op 18 maart.
"We vielen toen van het ene uiterste in het andere: van normaal contactgedrag tot een totale lockdown. Dat is niet zo geweest voor de tweede golf, waar we ook een veel mildere lockdown hadden. Dat kan je ook heel goed zien aan de mobiliteitsdata van Google." Dat verklaart het verschil in beide curves, met een steviger piekende versie in het voorjaar, en een langer uitdeinende versie in het najaar. Wat ook meespeelt, is het moeilijker seizoen om corona tegen te houden, in het najaar en bij het begin van de winter.
(lees door onder de foto)
Hebben we het dan beter gedaan in het najaar?
In elk geval zijn er tot nog toe zo'n 660.000 bevestigde coronabesmettingen geregistreerd in ons land. Dat wil zeggen dat zo'n 3 procent van de besmette patiënten is overleden.
Want om de echte vergelijking tussen de eerste en tweede golf te maken, moeten we ook kijken naar de besmettingscijfers, en hoe die zich verhouden tegenover het aantal doden. Dat exact berekenen is een moeilijke oefening, die momenteel nog door een groep experts gemaakt wordt. En dan moet je er ook rekening mee houden dat er bij periodes beduidend minder getest is.
Er is duidelijk 'vooruitgang' geboekt in de mortaliteitscijfers tijdens de tweede golf
Maar het is nu al duidelijk dat we het er qua overlijdens in de tweede golf beter hebben van afgebracht. Misschien niet in absolute aantallen - daar houden het voorjaar en najaar van 2020 elkaar zowat in evenwicht, maar wel als we het relatief bekijken. "Het aantal werkelijke besmettingen lag in de tweede helft van vorig jaar de helft hoger dan in de eerste helft. Dus zou je kunnen zeggen dat we "winst hebben geboekt", al klinkt dat misschien wat cynisch in deze context", zegt Molenberghs.
In ieder geval: de tweede golf was veel zwaarder qua aantal besmettingen, maar relatief gezien dus veel milder qua aantal doden, door de opgedane kennis en ervaring, medisch en organisatorisch, en dankzij meer en beter beschermend materiaal. Het is opvallend ook hoe de woonzorgcentra tijdens de tweede piek veel minder hard zijn getroffen, al blijft ook dat relatief natuurlijk.
Dat aantal van 20.000, wat betekent dat eigenlijk voor een land als België?
20.000 overlijdens, is dat nu veel of niet? Patrick Deboosere, professor demografie aan de VUB, zegt dat we best naar de oversterfte kunnen kijken om een oordeel te vellen. "De volledige cijfers voor 2020 zijn nog niet binnen, maar we zien dat we zullen uitkomen op ruim 15.000 meer doden dan we voor 2020 hadden verwacht. Over dat getal kunnen we dus zeggen: die mensen waren niet gestorven als er geen COVID-19 was uitgebroken."
"Je zit nog met een verschil van 4.000 doden, en daar gaat het om mensen die wellicht sowieso zouden zijn overleden, omdat corona nu eenmaal vooral ouderen treft en/of mensen met een bepaald risicobeeld, bijvoorbeeld hartproblemen, diabetes of kanker."
Hoe dan ook: die ruim 15.000 extra doden is historisch gezien "vrij uniek", zegt Deboosere, niet meer gezien sinds de Tweede Wereldoorlog. "Dat is toch een stevige opdoffer, zo'n aantal doden extra tegenover wat we hadden mogen verwachten."
Om te vergelijken: in 2019 zijn er in totaal 108.745 mensen overleden in België. Hart- en vaatziekten en kanker zijn de belangrijkste doodsoorzaken met respectievelijk ongeveer 30.000 en 28.000 doden. Aan griep sterven in ons land ongeveer 2.000 mensen per jaar.
Een oversterfte van ruim 15.000 mensen, da's toch een stevige opdoffer, en historisch gezien vrij uniek
Is België nu echt zo'n slechte leerling?
België staat ook nog altijd bijna volledig bovenaan in het lijstje van landen met de meeste coronadoden per 100.000 inwoners. Enkel San Marino zou het nog slechter doen. Slovenië, Italië en Bosnië-Herzegovina sluiten de top 5 af.
Maar Patrick Deboosere vindt dat geen correcte vergelijking: "Wij hebben in onze rapportering strikt de regels gevolgd van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), samen met onder meer Frankrijk en Zweden. Dat zijn de beste en meest correcte cijfers. Het is bijvoorbeeld al veel moeilijker om te vergelijken met landen als Italië, Spanje en zelfs Nederland. In Nederland zien we zelfs een duidelijke discrepantie met de cijfers voor oversterfte, die we in België niet zien."
Geert Molenberghs: "In Nederland was er 50 tot 55 procent rapportering, tegenover 100 procent bij ons wat het specifieke aantal coronadoden betreft. Tel je alleen de met een PCR-test bevestigde gevallen mee, of ook de vermoedelijke? Zeker in de eerste golf heeft dat een groot verschil gemaakt in de rapportering bij ons. Wij namen ook de vermoedelijke gevallen mee, Spanje deed dat bijvoorbeeld niet. Als je dan weet dat er, zeker in de eerste golf, heel veel mensen zijn gestorven in woonzorgcentra..."
Als we dit in rekening zouden brengen, zou België binnen Europa in die eerste periode nog na Italië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk komen.
De vergelijking met andere landen per 100.000 inwoners, waarvan lijstjes circuleren, is niet correct
Met andere woorden: veel andere landen hebben ondergerapporteerd wat het aantal covid-doden betreft, België niet. En er is meer, zegt Deboosere: "Het klopt natuurlijk dat België heel sterk getroffen is, maar je moet ook kijken naar een aantal factoren die meespelen. Zo is het hier heel dichtbevolkt, ligt België centraal binnen Europa, en zijn we zeer sterk geconnecteerd met het buitenland. Eigenlijk zou je ons land beter vergelijken met grootstedelijke regio's dan met andere landen als Frankrijk. Neem bijvoorbeeld Parijs: als we met Parijs vergelijken, dan zien we dat die cijfers vrij gelijklopend zijn."
Geert Molenberghs vult aan: "Als we België vergelijken met de staat New York, dan zie je dat er per capita (per hoofd van de bevolking) ongeveer dubbel zo veel doden waren als in België."
We zouden ons beter vergelijken met een grootstedelijke regio, zoals Parijs. Als je dat bekijkt, lopen de cijfers vrij gelijk