Waar blijft het Vlaams vaccinatiecrisisplan? Studie die overheid bestelde, loopt maanden vertraging op

Eind 2019 was er van corona nog geen sprake in Vlaanderen. Maar getwijfeld over vaccins werd er wel. Nadat de Wereldgezondheidsorganisatie WHO ‘vaccine hesitancy’ als een van de grootste bedreigingen voor onze gezondheid bestempelde, onderzocht De Morgen in welke mate er in onze regio scepsis leefde. Huisartsen, pediaters en academici bevestigden toen dat het aantal vragen over het nut en de veiligheid van vaccins toenam. Om die reden werkte het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid aan een crisisplan. Dat plan moet voorkomen dat het vertrouwen bij het grote publiek in vaccinatie plots keldert.

Vandaag, een jaar later, zijn we in een pandemie beland waarin vaccins een hoofdrol spelen. Maar lang niet iedereen wil een prik. Eerdere bevragingen toonden heel wat scepsis onder landgenoten. De bereidheid lijkt intussen wel toe te nemen. In de Grote Corona-Enquête (UAntwerpen/UHasselt) geven nu nog twee op de tien respondenten aan te twijfelen of weerzin te hebben. Bij de motivatiebarometer (UGent) gaat het om drie op de tien.

Het zou niet slecht zijn om een crisisplan te hebben. Toch is het nog wachten daarop. 

Het Agentschap heeft de voorbereiding van zo’n plan in maart vorig jaar via een overheidsopdracht toegewezen aan de Universiteit Antwerpen. Het was de bedoeling dat professor vaccinologie Pierre Van Damme in oktober een strategie en aanzet tot draaiboeken klaar zou hebben. Hij werkt daarvoor samen met de Amerikaanse antropologe Heidi Larson, die wereldautoriteit is op het vlak van vaccinatievertrouwen. “Door corona  hebben we vertraging opgelopen”, geeft hij toe. “Het virus heeft niet alleen onze werkzaamheden vertraagd en deels onmogelijk gemaakt, door de actualiteit is ook de focus van onze opdracht veranderd.”

Gerichter crisisdraaiboek

Volgens Van Damme had de vaccinatietwijfel voor de pandemie weinig invloed op de vaccinatiegraad in ons land. “We wilden ons met het plan vooral voorbereiden op mogelijke vaccinatiecrississen die al in andere landen als Frankrijk optraden.” Door covid kreeg de twijfel echter plots een heel andere lading. “En dus moest er ook een gerichter crisisdraaiboek worden uitgewerkt.”

Zo’n crisisdraaiboek is bedoeld voor het geval dat er zoveel antivaccinatiegeluiden zouden weerklinken dat de vaccinatiegraad in het gedrang zou komen. “Denk aan: een moment waarop veel zorgpersoneel het vaccin zou weigeren omdat ze verkeerdelijk denken dat er kwik in zit. Of: wanneer er zich incidenten zouden voortdoen na vaccinatie in een zorginstelling. Op zulke acute situaties moeten we voorbereid zijn. We moeten dan snel en helder communiceren om te voorkomen dat het vertrouwen in het vaccin drastisch daalt”, aldus Van Damme.

Het doel is volgens hem om in februari of maart een eindrapport in te dienen. “Ik ben het er volledig mee eens dat het beter was om dit al eerder klaar te hebben. Maar je mag niet onderschatten hoeveel informatie- en communicatie-activiteiten er ondertussen al zijn opgestart en hoeveel delen van zo’n plan al geactiveerd zijn”, stelt Van Damme over de maanden vertraging.

 Hij wijst erop dat hij en andere experts sinds maart vorig jaar non-stop werken, door onder meer de federale en Vlaamse overheid te adviseren. En hij merkt op dat een rondvraag mid 2020 in Europa ook geen andere voorbeelden van crisisdraaiboeken heeft opgeleverd, waarop ze zich hadden kunnen baseren.

Gaat ons plan te laat komen? Van Damme meent van niet. Hij wijst op de initiatieven die al genomen zijn. “We richten ons daarbij vooral op de zorgverstrekkers in de eerste lijn voor wie we onder meer webinars organiseren. Meer dan 6.000 apothekers en huisartsen hebben we al bereikt. Zij komen het meest in contact met mensen die vragen hebben  en moeten zich comfortabel voelen in het beantwoorden daarvan.” Ook zijn er sites als gezondheidenwetenschap.be of  laatjevaccineren.be voor het grote publiek.

Vaccintwijfel niet overroepen

Professor vaccinologie Corinne Vandermeulen (KU Leuven) wijst naar dezelfde projecten en zegt dat er veel onderzoek achter de schermen gebeurt. Haar eigen unief plant met het Instituut Tropische Geneeskunde ook een nieuwe studie rond de scepsis. “Het is allemaal niet heel gecoördineerd, maar er gebeurt wel heel wat.” Zo’n crisisdraaiboek blijft nodig, stelt ze. “We zijn door corona in snelheid gepakt. Niemand had zo'n pandemie voorspeld. En preventie heeft vaak niet de hoogste prioriteit bij onze politici.”

Bij het Agentschap Zorg en Gezondheid erkennen ze de vaccintwijfel, maar vinden ze dat die niet overroepen moet worden. Zodra de input van de UA er is, wordt werk gemaakt van het crisisplan, zegt Geert Top, aanspreekpunt vaccinaties en infectieziektebestrijding. Dat het definitieve crisisplan nog maanden uitblijft hoeft niet tot ongerustheid te leiden. “Als er eerder een acuut probleem met covidvaccinatie opduikt, zullen wetenschappers en beleidsmakers elkaar snel vinden. In het verleden is dat al gebeurd, op het moment dat er rond HPV-vaccinatie (humaan papillomavirus, red.) in landen als Denemarken en Ierland grote zorgen ontstonden over zogenaamde nevenwerkingen, waardoor de vaccinatiegraad er ineens de dieperik in ging. Ook toen hebben we snel correcte en eenduidige informatie gegeven aan wie dit nodig had.”