De blamage voor Theo Francken: mensensmokkel liep gewoon via het kabinet

Mensensmokkel, omkoping, passieve corruptie en lidmaatschap van een criminele organisatie: het verdict van de correctionele rechtbank is niet min voor N-VA-gemeenteraadslid Melikan Kucam. Volgens de rechtbank heeft Kucam zich onder meer persoonlijk verrijkt als tussenpersoon bij de toekenning van humanitaire visa door het kabinet van toenmalig staatssecretaris Theo Franken. Kucam moet daarvoor acht jaar de cel in, en een boete van 696.000 euro betalen.

De bal ging meer dan twee jaar geleden aan het rollen toen de politie in een grootschalig drugsonderzoek wind kreeg van malafide praktijken met Melikan Kucam als spilfiguur. De N-VA’er had zich door zijn goede contacten met het kabinet-Francken – onder meer door zijn vertrouwensband met een kabinetsmedewerker – in de kijker gewerkt als vertrouwenspersoon voor de gemeenschap van Assyrische christenen in Mechelen.

Samen met het kabinet zette Kucam een systeem op waarbij mensen uit die gemeenschap humanitaire visa konden vragen voor familieleden die nog in het door oorlog geteisterde Midden-Oosten zaten. In praktijk was het Kucam die besliste wie er in aanmerking kwam: hij maakte de lijsten met namen op, bezorgde die aan het kabinet, waarna er enkel nog een minimale veiligheidscontrole gebeurde door de Dienst Vreemdelingenzaken. Geen enkele keer werd er iemand geweigerd.

Kucam wikte en beschikte zo over het lot van meer dan 200 mensen in precaire situaties, en vroeg grote sommen geld – 2.500 tot 7.500 euro volgens de rechtbank – om mensen op de lijst te zetten. Zo zou hij meer dan een half miljoen euro verdiend hebben. Het kabinet leek zich van geen kwaad bewust, en vertrouwde Kucam blindelings. In een campagnefilmpje omschreef Francken hem ooit als “een fantastische N-VA’er, een fantastische kerel”.

‘Constructief meegewerkt’

Francken en zijn kabinetsmedewerker hebben altijd hun onschuld staande gehouden. Geen enkele politieke betrokkene stond overigens terecht voor de correctionele rechtbank. Wel gaf Francken indertijd toe dat zijn kabinet tweemaal getipt werd over mogelijke fraude met humanitaire visa, maar toen was de samenwerking met Kucam al afgelopen.

“Ik heb altijd verklaard dat als Melikam Kucam schuldig bevonden zou worden door de rechtbank, hij ook streng gestraft moet worden. Mensensmokkelaars moeten hard aangepakt worden, dit valt op geen enkele manier goed te praten. Ikzelf noch mijn kabinet zijn ooit beschuldigd laat staan veroordeeld en hebben vanaf dag één constructief meegewerkt aan het gerechtelijk onderzoek”, klinkt het in een mededeling van Francken, die verder geen vragen wou beantwoorden.

Maar de veroordeling van Kucam doet wel opnieuw vragen rijzen over de doortastendheid van het kabinet, en het systeem van humanitaire visa in het bijzonder. Die visa zijn een gunst die als het ware door de bevoegde staatssecretaris wordt toegekend. De basis waarop ze worden toegekend is dan ook vaak erg arbitrair.

Francken gebruikte de humanitaire visa veel vaker dan zijn voorganger, in hoofdzaak om hulp te bieden aan christenen in nood – naar eigen zeggen redde hij hen “uit de klauwen van IS”. Onder meer in de Mechelse gemeenschap van Assyrische christenen kon Francken door zijn humanitaire visa op veel steun rekenen.

Hoewel die visa een gunst zijn van de staatssecretaris, hield Francken zijn ogen kennelijk onvoldoende op de bal. Hij liet Kucam begaan, ook al had die geen formele aanstelling op het kabinet. Liefst 107 mensen van de lijsten-Kucam verdwenen naderhand van de radar: zij vroegen geen asiel aan in ons land, ook al is dat een van de voorwaarden om aanspraak te maken op een humanitair visum. Volgens de rechtbank wist Kucam zeer goed dat niet iedereen de intentie had asiel aan te vragen – hij liet hen zelfs extra betalen.

Persoonlijke missie

Dat het kabinet op die manier onwetend mensensmokkel faciliteerde, is voor Francken extra wrang omdat net hij ngo’s er jarenlang van betichtte met mensensmokkelaars samen te werken. Francken maakte er een haast persoonlijke missie van om illegale migratieroutes stil te leggen, maar een van die routes bleek rechtstreeks langs zijn kabinet te lopen.

“Het is duidelijk dat het systeem van de humanitaire visa anders moet”, zegt huidig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V). “Er moet altijd gewerkt worden met erkende organisaties – niet met bevriende personen van je eigen partij die niet eens de juiste expertise hebben. Erkende organisaties kunnen ook mensen blijven opvolgen. Dan vermijd je dat er 107 mensen spoorloos verdwijnen.” 

Daarnaast wil Mahdi ook transparant communiceren aan het parlement met een jaarlijkse rapportage: hoeveel humanitaire visa zijn er uitgereikt, en hoe zijn die mensen naar hier gebracht?

De advocaten van Kucam kondigden intussen al aan in beroep te gaan. Naast Kucam werden ook zijn vrouw, zijn zoon en zeven anderen veroordeeld voor deelname aan het frauduleuze systeem. Kucams zoon moet vier jaar de cel in en kreeg een boete van 216.000 euro, zijn vrouw kijkt aan tegen 40 maanden cel en een boete van 32.000 euro.