"Beschamend hoofdstuk": Ierland in rep en roer na rapport over wantoestanden in tehuizen voor ongehuwde moeders 

"Een koud en ongevoelig Ierland heeft het leven van tienduizenden moeders en baby's beschadigd door ze over te dragen aan instellingen waar ze aan materiële en emotionele ontbering leden, waar kindersterfte soms hoogtij vierde en waar moeders het gevoel hadden dat ze geen andere keuze hadden dan hun kinderen af te staan voor adoptie", zo schrijft de Irish Times treffend. 

Ierland staat op zijn kop door de onderzoeksresultaten van de Mother and Baby Homes Commission of Investigation. De afgelopen jaren heeft die onderzoekcommissie 18 Ierse tehuizen voor ongehuwde, zwangere vrouwen doorgelicht. Het gaat om zowel katholieke instellingen als tehuizen van de Ierse staat. In die tehuizen hebben tussen 1922 en 1998 zo'n 56.000 vrouwen en 57.000 kinderen verbleven, de meesten van hen voor 1960. Nog zo'n 25.000 vrouwen en een groot aantal kinderen zouden verbleven hebben in tehuizen die de commissie niet heeft onderzocht.

Bekijk hier de journaalreportage over het onderzoeksrapport in Ierland (lees verder onder de beelden):

De commissie startte een aantal jaren geleden met de doorlichting, nadat 800 babylichamen gevonden waren in een grote septische put van een katholiek klooster in Tuam, niet ver van Galway. De lichaampjes werden er gedumpt tussen 1925 en 1961. Er gonsden in Ierland al langer geruchten over de erbarmelijke leefomstandigheden voor moeders en kinderen die in dergelijke tehuizen verbleven. In het streng katholieke Ierland was ongehuwd zwanger raken een grote schande. Meisjes en vrouwen die toch in verwachting waren, werden verbannen naar "homes", of opvangtehuizen, vaak gerund door katholieke zusters.

Na jaren onderzoek laten de resultaten van de commissie weinig aan de verbeelding over. In verschillende tehuizen was de kindersterfte volgens het rapport "verontrustend". Van de 57.000 baby's die tussen 1922 en 1998 in de 18 tehuizen geboren werden, stierf zo'n 15 procent, 1 op 7, ofwel 9.000 baby's. 

Voor 1960 deden de tehuizen geen moeite om het leven van "illegitieme" kinderen te redden: volgens het rapport zouden ze zelfs "hun kansen op overleving significant lijken te hebben verminderd". In 1943 stierf bijvoorbeeld 75 procent van de kinderen die geboren werden in het Bessborough-tehuis in Cork. Het hoogste, algemene sterftecijfer werd genoteerd in het Sean Ross-tehuis, waar tussen 1931 en 1969 gemiddeld bijna 18 procent van alle kinderen gestorven zijn.

Volgens het rapport had Ierland tijdens de 20e eeuw waarschijnlijk het grootste relatief aantal ongehuwde vrouwen ter wereld. Het gaat om zeker 56.000 vrouwen, maar waarschijnlijk verbleven er nog zo'n 25.000 in andere tehuizen, die niet onderzocht werden. Sommige meisjes waren amper 12 jaar oud, andere vrouwen waren al in de 40. 

Zo'n 80 procent van alle vrouwen was tussen de 18 en de 29 jaar oud. Sommige van de zwangerschappen waren volgens het rapport het gevolg van een verkrachting. Vele ongehuwde, zwangere vrouwen vluchtten ook het land uit, maar in die periode emigreerde sowieso een groot aantal Ieren naar bijvoorbeeld de Verenigde Staten.

Het rapport vond "overweldigende bewijzen" van emotioneel misbruik. Van seksueel misbruik vond het geen sporen terug, maar wel van een aantal gevallen van fysiek misbruik. De vrouwen werden vaak uitgemaakt voor "zondaars", "vuiligheid" en "paaiers van Satan". 

De levensomstandigheden in de tehuizen waren vaak bijzonder hard. De tehuizen waren vaak overvol en in slechte staat en de vrouwen kregen een mager dieet voorgeschoteld. Al haalt de commissie ook aan dat ook de gemiddelde Ier vooral in het begin en het midden van de 20ste eeuw vaak moeilijke levensomstandigheden kende. 

Sommige vrouwen vertelden ook positieve verhalen, over hoe de zusters hen hielpen om te verdoezelen dat ze in het tehuis verbleven.

Het rapport is ook een veroordeling van de Ierse samenleving, met haar "strenge regels en conventies over seks, haar wrede intolerantie, haar harde oordelen en onchristelijke wreedheid", aldus The Irish Times. De verantwoordelijkheid voor de lijdensweg van de vrouwen en kinderen ligt volgens het rapport voornamelijk bij de vaders van de kinderen en de directe familie. Ook de staat en de Kerk dragen verantwoordelijkheid, voor het gangbaar maken van de sociale normen die dit soort praktijken aanmoedigen.

De grootste bezorgdheid van de familie was de reputatie die ze moest bewaken. De vrouwen en meisjes hadden vaak geen andere keuze dan opvang te zoeken in een tehuis. Zonder geld en verstoten door familie, konden ze vaak nergens anders heen. 

In het rapport staan vele anonieme getuigenissen te lezen van meisjes die bevallen zijn in een van de tehuizen. "Mijn moeder noemde me een prostituee en een hoer", vertelt een van hen. Haar ouders waren vooral bezorgd over hoe de zwangerschap de reputatie van haar drie ooms, die priesters waren, zou schaden.

De kinderen die in de tehuizen geboren werden, verbleven daarna vaak in de tehuizen tot ze geadopteerd of "uitgezet" werden. Sommige kinderen werden goed behandeld, andere moesten soms hard werken in boerderijen of bedrijven, zonder daarvoor betaald te worden. 

Het rapport doet ook enkele aanbevelingen voor de overlevenden van de instellingen. Zo stelt het dat kinderen die in de tehuizen geboren werden, het recht zouden moeten hebben om informatie te krijgen over hun biologische moeder. Mogelijk moet de huidige wetgeving daarvoor aangepast worden, maar zo zegt de commissie, het recht op identiteit is een belangrijk mensenrecht. Het rapport stelt ook dat de slachtoffers van de tehuizen recht zouden moeten hebben op een schadevergoeding.

De Ierse premier Micheál Martin heeft zijn bevolking intussen al toegesproken. Hij veroordeelt het "donkere, moeilijke en beschamende hoofdstuk in de recente Ierse geschiedenis". Volgens Martin toonden de slachtoffers "bijzonder veel moed" door hun verhalen te delen met de commissie en zal de overheid zich focussen op een "uitgebreide implementatie van de aanbevelingen van het rapport". De premier heeft ook aangekondigd dat hij zich morgen namens de Ierse staat officieel zal verontschuldigen voor "de harde ervaringen van vele voormalige residenten" van de tehuizen.