Nardus Engelbrecht

Nu er meer besmettingen met Zuid-Afrikaanse variant opduiken: wat weten we erover? En wat met de vaccins? 

In Oostende zijn er verschillende coronabesmettingen met de Zuid-Afrikaanse variant teruggevonden, in drie verschillende zorginstellingen. Wat weten we over die Zuid-Afrikaanse variant? En wat met de vaccins? Een overzicht.

Waarom trekt de Zuid-Afrikaanse variant veel aandacht?

Virussen, en dus ook coronavirussen, zoals Sars-Cov-2 er een is, veranderen de hele tijd. Ze muteren, zoals dat heet. Die mutaties, hele kleine wijzigingen, doen zich voor als het virus zich kopieert tijdens een infectie. Het is dus zeker niet ongewoon dat er nieuwe varianten van het virus ontstaan. En die varianten komen en gaan, sommigen zijn heel snel weer verdwenen, afhankelijk van de kansen die het virus krijgt om zich te verspreiden.

Afhankelijk van waar de mutatie in het virus zit, zegt het iets over de mogelijke ernst. De meeste mutaties zijn "stille mutaties", waarbij het virus wel een klein beetje veranderd is, maar zonder grote gevolgen voor de mens. Het virus wordt dus niet besmettelijker of gevaarlijker. Sommige mutaties doen dat wel. Het is dus wel belangrijk om te kijken naar de manier waarop die mutaties het gedrag van het virus beïnvloeden.

En in het geval van de variant die nu in Zuid-Afrika vastgesteld is, lijkt daar wél iets aan de hand te zijn. Die variant verspreidt zich veel sneller en lijkt dus veel besmettelijker te zijn dan de varianten die tot nu toe opgedoken zijn. Net als de variant overigens die kort voor Kerstmis in het Verenigd Koninkrijk gedetecteerd werd. En dat baart zorgen.

Waarom spreken we over een Zuid-Afrikaanse variant?

Eind vorig jaar steeg het aantal besmettingen met het coronavirus in Zuid-Afrika heel sterk. De overheid keek voornamelijk in de richting van jongeren, die druk bijgewoonde feestjes hielden om het einde van het schooljaar te vieren. Meer mensen bij elkaar, meer mogelijkheden voor het virus om zich te verspreiden, meer besmettingen en ook meer ziekenhuisopnames.

Maar er was ook nog iets anders aan de hand. Bij genetisch onderzoek van honderden willekeurige stalen van besmette patiënten door een netwerk van Zuid-Afrikaanse laboratoria konden wetenschappers een nieuwe variant van het coronavirus identificeren. Ze zagen vooral besmettingen in de zuidoostelijke kustprovincies West-Kaap, Oost-Kaap en Kwazoeloe-Natal. Het aantal besmettingen met die nieuwe variant nam heel snel toe. Intussen zijn er ook volop besmettingen in het binnenland van Zuid-Afrika.

Het lijkt overigens makkelijk om te spreken over "het Zuid-Afrikaanse coronavirus", maar helemaal correct is dat niet. Deze variant werd voor het eerst vastgesteld in een laboratorium in Zuid-Afrika, maar dat wil daarom niet per definitie zeggen dat hij in dat land ook echt ontstaan is.

Welke indicaties zijn er dat de nieuwe variant besmettelijker is?

Net zoals bij de variant die in het Verenigd Koninkrijk opgedoken is, zitten er op de variant uit Zuid-Afrika meerdere mutaties. Meerdere veranderingen dus. En net als bij de Britse variant zitten er mutaties op een cruciale locatie van het coronavirus: de zogenoemde spike proteïne. Dat is het eiwit dat het virus gebruikt als poort om zich aan lichaamscellen vast te hechten, daar binnen te dringen en mensen ziek te maken. Het zijn de uitstekende "armpjes" of stekeltjes die je op afbeeldingen van het coronavirus ziet.

De mutatie zit dan ook nog eens op het belangrijkste deel van die spike proteïne, het zogenoemde receptor-binding domain (RBD). Dat is eigenlijk de sleutel: het deeltje waarmee de spike proteïne voor het eerst contact maakt met onze cellen. Het wordt gelinkt aan een snelle verspreiding. En eender welke verandering die het makkelijker maakt voor het virus om ons lichaam binnen te dringen, heeft een voordeel. Voor het virus, welteverstaan.

Die specifieke mutatie heeft de code N501Y meegekregen, waardoor de Britse variant ook wel eens de N501Y-variant genoemd wordt,en de Zuid-Afrikaanse de 501Y.V2-variant. Belangrijk om te weten is wel dat, hoewel de Britse en de Zuid-Afrikaanse variant belangrijke genetische overeenkomsten delen, het wel degelijk gaat om twee verschillende virusvarianten.

Hoe besmettelijk en gevaarlijk is de nieuwe variant?

Op dit moment zijn er geen aanwijzingen dat de Zuid-Afrikaanse variant gevaarlijker is, met andere woorden, dat je er zieker van zou worden of dat je er sneller door zou overlijden. Een virus wil zich vooral verspreiden, met andere woorden, besmettelijker worden. "Als virussen veranderen, worden ze liever meer overdraagbaar dan meer ziekteverwekkend", verwoordde viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) het eerder. "Dat laatste is nooit het doel van een virus."

"Het lijkt qua besmettelijkheid enigszins vergelijkbaar met de Britse variant", zegt viroloog Piet Maes (KU Leuven). "Misschien is het zelfs erger. Als ik kijk naar de snelheid waarmee de variant zich in Zuid-Afrika verspreidt, maak ik me daar wel zorgen over." Al wijst hij erop dat er voorlopig nog heel veel ook onduidelijk blijft.

"Deze variant bestaat uit een 17- tot 20-tal mutaties. Dat maakt het moeilijk om perfect in te schatten hoe het virus zich gedraagt in de mens, in termen van besmettelijkheid en ziekteproces. Het zal nog wel even duren voor we daar een zicht op hebben."

Beluister hier het volledige gesprek met Piet Maes (en lees voort onder de audio):

En wat betekent dit voor de vaccins?

Over de werkzaamheid van vaccins lijken we ons voorlopig geen grote zorgen hoeven te maken. "Het kan zeker dat een virus muteert en zo aan de werking van een vaccin ontsnapt", zei viroloog Piet Maes eerder. "Er zijn echter geen indicaties dat dat het geval zal zijn met de Zuid-Afrikaanse mutatie. Ik ben daar op dit moment niet zo bezorgd over."

Pfizer/BioNTech, de producent van het coronavaccin dat op dit moment in ons land toegediend wordt, liet  weten dat hun vaccin ook lijkt te werken tegen de Britse en de Zuid-Afrikaanse variant. Dat zou lijken uit laboratoriumstudies, maar moet nog wel bevestigd worden.

Het is trouwens niet zo dat mutaties een vaccin plots onbruikbaar maken. Het Pfizer-vaccin werkt, net als andere vaccins, in op de manier waarop het virus zich aan het lichaam hecht, op de al eerder genoemde spike proteïne waarmee het virus zich aan onze lichaamscellen hecht. Het kan wel dat een vaccin wat minder werkzaam wordt. Maar als de effectiviteit van een vaccin daalt van 95 procent naar pakweg 70 of 80, blijft dat een prima vaccin.

"Het verhaal met varianten stopt nooit", zegt viroloog Marc Van Ranst "Wanneer we miljarden mensen op heel korte tijd gaan vaccineren, zet je veel immuundruk op dat virus om te gaan veranderen naar wat wij een escape mutant noemen, een mutant die ontsnapt aan het vaccin. Dat gaan we ook zien, en dan gaan we het vaccin moeten aanpassen."

De vaccins van Pfizer en Moderna zijn makkelijk om aan te passen, zegt Van Ranst nog, "makkelijker en sneller dan het griepvaccin."

Meest gelezen