"Wij zitten nog altijd in vergeetputten": steeds meer 60-plussers in de gevangenissen in ons land

Noot: de geïnterviewde gedetineerden krijgen in dit artikel en in deze podcast een fictieve naam. Hun volledige naam is bij de redactie bekend.

Wanneer we aan een gevangenis denken, dan denken we meestal niet aan zestigplussers. Toch zitten er momenteel in België 496 zestigplussers vast. Hun aantal verdubbelde op acht jaar tijd. In 2012 waren ze slechts met 247. 

De groeiende groep oudere gedetineerden is enerzijds te verklaren door de vergrijzing, die ook voelbaar is in de gevangenissen. Anderzijds zien we dat de straffen de laatste jaren steeds strenger en langer worden. 

Wie op latere leeftijd in de gevangenis terechtkomt of oud wordt in de gevangenis krijgt te maken met zeer specifieke problemen. Je ziet in de gevangenis dezelfde ouderdomsgerelateerde problemen terugkomen als in de samenleving, maar dan in extreme condities en in een omgeving die daar niet voor is aangepast. 

Bekijk hier de journaalreportage over vergrijzing in de gevangenis: (lees daaronder verder)

De architectuur en infrastructuur van gevangenissen zijn niet voorzien op een ouder wordende bevolking met medische en/of mobiliteitsproblemen. In de gevangenis heerst het zogenaamde 'gelijkheidsbeginsel' dat wil zeggen dat iedereen een gelijk regime krijgt en dat kan problemen geven wanneer mensen ouder worden en ouderdomsproblemen krijgen. 

Soms hebben ouder wordende gedetineerden speciale zorg nodig die moeilijk te krijgen is in de gevangenis. Denk aan aangepaste toiletten, een steun in de badkamer, minder lage bedden, geen stapelbedden, drempelloze ruimtes,... Momenteel hangt het af van de individuele gevangenis of er aanpassingen komen of niet. 

Zo getuigt Suzan (64 jaar), die al zeven jaar in de gevangenis zit, over de moeilijkheden om elke dag te gaan wandelen: "Als je niet rap genoeg bent om mee te gaan met de wandeling, dan zeggen ze: 'Allez, je moet mee in het peloton'. Het zit hier vol jonge mensen en daar kan ik niet mee mee." 

(lees verder onder de foto)

Bijna alle gedetineerden die we voor deze podcast spraken, hadden last van medische problemen die gelinkt kunnen worden aan ouderdom: beroertes, hartproblemen, reuma, diabetes,...

Uit een onderzoek uit 2017 van Stefaan De Smet (HOGENT) bij 110 gedetineerden van zestigplus blijkt dat 82% van de zestigplussers dagelijks medicatie neemt. 

De ouderdomsproblemen en de slechte lichamelijke toestand van sommige gedetineerden stelt ook het bewakingspersoneel voor uitdagingen. Zij zijn namelijk niet opgeleid om ouderen te verzorgen of te begeleiden.

(lees verder onder de foto)

De mentale gezondheid van oudere gedetineerden is in veel gevallen problematisch. Meer dan 20% beantwoordt aan de criteria van een depressie. En meer dan een kwart zit bovendien binnen een risicozone voor suïcide (De Smet, 2017).

Een ander typisch probleem is het contact met de buitenwereld. Zeker voor langgestraften. Hoe langer ze in de gevangenis zitten, hoe meer het bezoek afneemt. Zestigplussers zien hun netwerk met de jaren vaak kleiner worden. Uit het onderzoek van De Smet bleek dat een derde van de ondervraagde zestigplussers nooit bezoek krijgt.

Daarnaast hebben oudere gevangenen soms moeite om aansluiting te vinden bij het gevangenisregime. Zo is het aanbod van activiteiten grotendeels afgestemd op fitte en gezonde gedetineerden. Het zijn allemaal factoren die tot meer eenzaamheid en isolatie kunnen leiden. 

(lees verder onder de foto)

Veel gedetineerden willen werken maar er is een tekort aan werk. Wie ouder is, valt al snel uit de boot. Ze zijn niet altijd fysiek in staat om elke dag te werken en aangepast werk is meestal niet voorhanden. 

Daarenboven verliezen gedetineerden hun pensioen na 12 maanden, dit tot aan het einde van hun straf. De redenering daarachter is dat justitie instaat voor onderdak, eten en medische zorg. 

Voor het merendeel van de gedetineerden die wij spraken, bleek armoede een groot probleem. Je moet voor veel extra's betalen in de gevangenis (telefoon, televisie, sommige medische zorgen,...) en meestal is er ook een burgerlijke partij af te betalen. De gedetineerden zonder steun van familie of vrienden spraken regelmatig over de uitzichtloosheid van die armoede.

Een gevangenisstraf moet je voorbereiden op terugkomst in de maatschappij. De re-integratie van oudere gedetineerden is een extra grote uitdaging. Om vrij te komen moet je voldoen aan bepaalde voorwaarden. Zo moet je een zinvolle dagbesteding of werk hebben en een verblijfplaats. Niet evident als je ouder bent en maar een klein sociaal netwerk overhoudt. Daarenboven zien woonzorgcentra ex-gedetineerden niet altijd graag komen.

(lees verder onder de foto)

Bij justitie zijn ze zich bewust van de problematiek van oudere gedetineerden. Begin 2023 moet daarom de bouw starten van een nieuwe ouderenafdeling in de gevangenis van Merksplas. De bouw zou twee jaar duren en de afdeling moet plaats bieden aan 36 gedetineerden. Zo een ouderenafdelingen bestaan overigens al in Engeland en Duitsland.

Volgens Serge Rooman, de directeur van Merksplas, zal de nieuwe afdeling helemaal op maat van ouderen worden gemaakt, met aandacht voor hun moeilijkheden: "Er gaat hier een echt aangepast pakket zijn van activiteiten, met zinvolle dagbezigheden en een apart zorgkundig pakket waarbij bejaardenhelpers zullen komen om hier echt een goed regime te krijgen." 

Suzan (64) hoopt dat ze op termijn op zo'n afdeling kan belanden, want ze voelt zich vergeten: "De politieke partijen spreken nooit over het gevang. Wij zitten nog altijd in vergeetputten."

Bekijk hier de reportage voor "Terzake":