Is de bestorming van het Amerikaanse Capitool een voorbode van wat Brazilië volgend jaar te wachten staat?
De vergelijking tussen Donald Trump en Jair Bolsonaro is al vaker gemaakt, met de kanttekening dat de "tropische versie" een pak radicaler en explosiever is dan zijn Amerikaanse ambtsgenoot. Braziliëkenners vrezen nu dat de bestorming van het Amerikaanse parlement ook in Brazilië kan gebeuren. Meer zelfs, ze waarschuwen voor een regelrechte staatsgreep door extreemrechtse Bolsonaristen, als hun president niet herverkozen zou raken bij de Braziliaanse presidentsverkiezingen van 2022.
Wie is Jair Bolsonaro? En welke richting gaat Brazilië uit met hem? Bekijk het hier in 1 minuut (en lees daarna verder):
De presidentsverkiezingen in Brazilië zijn nog veraf en voorlopig hoeft de extreemrechtse Braziliaanse president Jair Bolsonaro zich weinig zorgen te maken. Hij blijft populair, zelfs de coronacrisis krijgt hem niet klein, ondanks zijn rampzalig beleid. Meer nog, met staatssteun aan de armste Brazilianen heeft Bolsonaro die klasse nu ook voor zich gewonnen.
Maar als Bolsonaro de Braziliaanse presidentsverkiezingen volgend jaar toch zou verliezen, dan zal hij dat wijten aan verkiezingsfraude. Vergezocht? Vlak na de bestorming van het Capitool heeft Bolsonaro het zélf gezegd. Eerst haalde hij uit naar de Amerikaanse verkiezingsfraude waar z’n bondgenoot Trump naar eigen zeggen het slachtoffer van is, en daarna waarschuwde hij "dat er ergere dingen dreigen te gebeuren bij de volgende verkiezingen in Brazilië", met het systeem van elektronisch stemmen.
In de Spaanse krant La Vanguardia noemt Pedro Silva Barros, voormalig Braziliaans voorzitter van UNASUR (Unie van Zuid-Amerikaanse Naties), de gebeurtenissen in Washington "slechts een voorproefje van de dreiging in Brazilië, omdat de achterban van Bolsonaro groter is dan die van Trump en omdat Bolsonaro breed gesteund wordt in politie- en paramilitaire kringen."
Zelfde verhaal in O Globo, één van Braziliës meest toonaangevende kranten: "Het Amerikaanse scenario is exact wat Bolsonaro van plan is. Precies daarom is hij zijn aanhangers al van bij zijn verkiezing in 2018 samenzweringstheorieën aan het inlepelen over de onbetrouwbaarheid van onze stemcomputers. Bolsonaro misprijst de democratie, bewapent zijn achterban en stimuleert hen om in opstand te komen. Bolsonaro bereidt zich voor en repeteert voor onze ogen."
Bolsonaro misprijst de democratie, bewapent zijn achterban en stimuleert hen om in opstand te komen
Brazilië-correspondente Marjon van Royen van De Groene Amsterdammer schreef afgelopen zomer al dat er een rabiaat-rechtse staatsgreep op de loer ligt in Brazilië. De Amerikaanse president ligt nu onder vuur voor z’n strijdlustige boodschappen, Bolsonaro’s taal is van een ander kaliber. Vorig jaar lekte een video-opname uit van een regeringsbijeenkomst, waarin we Bolsonaro tekeer horen gaan tegen zijn ministers: "Ik wil dat het volk zich bewapent! Open de poorten naar wapens!" Over gouverneurs die coronamaatregelen namen, schreeuwt Bolsonaro: "Die klootzakken van gouverneurs neuken ons in de kont met onze aambeien erbij! Die hoerenzonen blokkeren onze vrijheid met hun strontdecreten tegen corona!"
Bolsonaro vloekt en tiert erop los en krijgt bijval van z’n ministers. De minister van Mensenrechten en Gezinszaken - een vrouw - belooft de president dat ze 5.000 burgemeesters en gouverneurs zal laten arresteren voor hun coronabeleid. Volgens de minister van Onderwijs zijn het parlement en het hooggerechtshof "kankers" die moeten worden "weggesneden".
Tot grote frustratie van de Bolsonaristen is de Braziliaanse rechtsstaat robuuster gebleken dan verwacht. Zowel het hooggerechtshof als het parlement hebben Bolsonaro weten in te tomen. De Brazilianen zijn intussen wel wat gewend, maar de vrijgegeven videobeelden einde mei hebben velen diep gechoqueerd. Bolsonaro zegt tot drie keer toe dat hij het hooggerechtshof en het parlement door "zijn" leger kan laten sluiten. Twee weken later bestoken gewapende pro-Bolsonaro militieleden het Braziliaanse hooggerechtshof met vuurpijlen. Het is maar een voorbode van het "echte bombardement" dat de rechters te wachten staat, dreigen de schutters.
Kabinet van haat
"De haatmachine onder leiding van Bolsonaro’s zonen", zo omschrijft Marjon Van Royen hun sociale-mediacampagnes die de achterban opzwepen. Ook in de VS speelt "Don" Trump Jr. een grote rol bij het opruien van de massa. Eén van Bolsonaro's zonen, Eduardo, reisde daags voor de bestorming van het Capitool naar Washington, op uitnodiging van Ivanka Trump. Eduardo is de belangrijkste vertegenwoordiger van het Bolsonarisme op het internationale vlak. Hij woont samenkomsten bij van het extreemrechtse Vox in Spanje en van de Trumpisten in de VS.
Na zijn ontvangst op het Witte Huis had Eduardo op de dag van de bestorming een ontmoeting met Olavo de Carvalho. Dat is de belangrijkste ideologische goeroe van de familie Bolsonaro, een uiterst-rechts Braziliaans filosoof en astroloog die in de VS woont. De Carvalho kwalificeerde de aanval op het Capitool als een "machteloos protest" tegen "de communistische elite van techno-miljardairs".
De Carvalho is close met Steve Bannon, uiterst-rechts ideoloog en voormalig strateeg in Trumps verkiezingscampagne. Bannon was niet op de afspraak, maar wél Allan dos Santos, oprichter van Terça Livre, een invloedrijk medium binnen de sociaalnetwerksites van uiterst-rechts in Brazilië. Terça Livre, met ruim een miljoen volgers op YouTube, doet aan live-verslaggeving vanuit de VS. De oproerkraaiers in Washington kregen euforisch alle lof toegezwaaid in de commentaren.
Boze tongen beweren dat Eduardo Bolsonaro niet toevallig in Washington was op het moment van de bestorming. Maar de suggestie dat hij erbij betrokken zou zijn geweest, lijkt te vergezocht. Ernesto Araújo, Bolsonaro’s minister van Buitenlandse Zaken en bewonderaar van De Carvalho, betreurde het geweld in Washington, maar vond het protest gerechtvaardigd door "gebrek aan respect voor het volk bij de politieke elites". Araújo werd twee dagen eerder nog geprezen door Mike Pompeo op Twitter: "U, ik, vrijheid. Het spel is begonnen". Het lijkt wel een knipoog naar toekomstige samenwerking.
Na de militaire dictatuur in Brazilië waar Bolsonaro zo mee dweept, bleven de militairen ver weg van het politieke toneel. Dat veranderde met het impeachment van de linkse president Dilma Rousseff in 2016. Haar toenmalige vicepresident Michel Temer heeft achteraf toegegeven dat de militairen betrokken waren bij haar afzetting, die een veredelde staatsgreep was.
Hamilton Mourão, huidig vicepresident, dreigde in 2017 - toen was hij nog legergeneraal - openlijk met een militaire interventie indien het gerecht de linkse oud-president en toekomstig kandidaat Lula da Silva niet buiten spel zou zetten. Lula is zonder harde bewijzen veroordeeld voor fraude, belandde in de gevangenis en werd op die manier uitgesloten als presidentskandidaat in 2018.
Naast de vicepresident zijn de meeste ministers in Bolsonaro’s regering militairen of ex-militairen. Maar een topgeneraal liet deze week optekenen dat het Braziliaanse leger "professioneel is en geen avonturen zal steunen". Zo heeft het Braziliaanse leger een militaire interventie in Venezuela kunnen voorkomen, tegen de zin van Bolsonaro en Araújo.
Bolsonaro geniet wél veel steun in politionele en paramilitaire rangen. Zelfs lokale afdelingen zijn loyaler aan de president dan aan de gouverneurs van de deelstaten. Vraag is of ze zich uiteindelijk zullen mobiliseren en wat het leger dan zal doen.