Is dit het moment waarop ‘onstuimig’ verandert in ‘roekeloos’? Zaak-Kucam drijft Francken steeds meer in het nauw

“Dikke shit”, “vreselijk voor Theo en heel onze partij”, “erg pijnlijk allemaal”. 

On the record wil niemand binnen N-VA nog veel kwijt over de zaak-Kucam en de rol van voormalig staatssecretaris voor Asiel Francken daarin. Off the record beseft iedereen: dit is een uppercut voor het bestuursimago van de Vlaams-nationalisten. N-VA is een partij die ‘het anders wil doen dan de knoeiende trado’s’ maar de zaak-Kucam schept niet bepaald dat beeld, om het met een understatement te zeggen.

Ook Francken begrijpt dit maar al te goed. Tijdens een online-N-VA-partijraad zaterdag gaf hij uitgebreid zijn versie van de feiten. “Hij was duidelijk geagiteerd. Hij beseft dat dit de partij pijn doet en daar heeft hij hartzeer van”, reageert een parlementslid.

Politieverhoren 

Wat we al langer wisten: bij de toekenning van humanitaire visa aan christenen uit Syrië gaf staatssecretaris Francken te veel ruimte aan tussenpersonen. Melikan Kucam, een N-VA-gemeenteraadslid uit Mechelen, maakte hier misbruik van om grof geld te verdienen op de kap van vluchtelingen. Kucam werd dinsdag veroordeeld tot acht jaar cel. De rechter verklaarde ruim een half miljoen euro van zijn geld en bezittingen verbeurd.

Berichtgeving in De Standaard dit weekend maakte echter pijnlijk duidelijk hoe roekeloos Francken omging met de verdeling van de humanitaire visa, een gunst die buiten de normale asielprocedures valt. Terwijl Francken begin 2019, na de Pano-uitzending over Kucam, vertelde dat alle visumaanvragen afgetoetst werden aan meerdere criteria, blijkt uit politieverhoren die de krant inkeek dat die controles vooral werden overgelaten aan de tussenpersonen zelf. Achteraf gebeurde enkel een veiligheidscheck.

Bovendien zag Francken het blijkbaar niet als zijn taak om de tips van twee (ex-)partijgenoten – Sophie De Wit, de justitiespecialiste van N-VA, en Jeroen Windey, een topambtenaar en oud-kabinetschef van Liesbeth Homans – verder te onderzoeken. Hij verwees hen door naar de politie. Zelf had Francken het begin 2019 alleen over via-viageruchten. Er ging op zijn kabinet ook geen rood knipperlicht branden toen een medewerker vernam dat Kucam geld vroeg aan vluchtelingen ‘als borg’ voor hun visum.

Nog opvallend is dat Francken die kabinetsmedewerkster, Lies V., die verantwoordelijk was voor de visa, een half uur voordien op de hoogte bracht van de nakende politie-inval bij Kucam. Omdat V. toen nog als verdachte gold, werd haar telefoon door het gerecht afgetapt. De agent die Francken tipte is ontslagen, maar hijzelf ging daar ook zijn boekje te buiten. Want wat als zijn medewerkster daarna naar Kucam belde? 

Francken blijft benadrukken dat hij “altijd in eer en geweten” handelde tijdens een grote humanitaire crisis in Syrië. Al geeft hij wel toe dat hij de politieke verantwoordelijkheid draagt voor de zaak-Kucam en dat als het schandaal iets sneller aan het licht was gekomen hij ontslag had moeten nemen. De Pano-uitzending over Kucam kwam enkele weken na het vertrek van N-VA uit Michel I, een episode waar Francken een hoofdrol in speelde als aanjager van het geel-zwarte verzet tegen het VN-migratiepact.

De storm

Het is zeker niet de eerste keer dat Francken in het oog van de storm staat, maar hij verstond daarbij altijd de kunst om de juiste gevechten te kiezen. Zijn acte de présence op een feest van collaborateur Bob Maes in 2014, zijn kritiek op de “mensensmokkelende” ngo’s in 2017 en zelfs de Soedan-kwestie in 2018 : elk van die conflicten viel ergens terug te brengen tot ‘de onstuimige Francken versus de linkse, politiek correcte kerk’. Een strijd waaraan hij een groot deel van zijn populariteit op rechts te danken heeft. 

In de zaak-Kucam ligt het anders. De korte samenvatting daarvan, ‘Francken gaf een mensensmokkelaar alle vrijheid’, gaat regelrecht in tegen het ‘streng maar rechtvaardig’-verhaal van N-VA. Voor het eerst krijgt zijn imago een serieuze klap.

Francken zelf denkt dat de schade wel zal meevallen, eens het stof is gaan liggen. Binnen en buiten zijn partij verwijst hij daarvoor naar zijn prima verkiezingsresultaat in mei 2019. Zijn overwinning in Vlaams-Brabant hield N-VA toen enigszins overeind. In andere provincies was het electorale verval groot. “Op dat moment was Kucam wel nog niet officieel veroordeeld”, merkt een partijgenoot op, tussen neus en lippen. Iemand anders: “Nieuwe verkiezingen zijn nog zo veraf. Tegen dan is dit vergeten.”

Hoe de zaak-Kucam Franckens positie binnen N-VA beïnvloedt, zal wellicht snel duidelijk worden. Zaterdag houden de Vlaams-nationalisten hun online-nieuwjaarsreceptie. In zijn toespraak zal De Wever de olifant in de kamer moeten benoemen. Begin februari kiest N-VA ook twee nieuwe ondervoorzitters en een nationaal secretaris. De kans is groot dat Francken zich kandidaat stelt voor het ondervoorzitterschap.

Op die manier kan de verkiezing een vertrouwensstemming worden over Francken. Binnen N-VA bekleden de ondervoorzitters een prominente functie. Ze zijn betrokken bij de belangrijke beslissingen en zullen meewerken aan een groot inhoudelijk congres in 2023. Dat congres zal de geel-zwarte strijdpunten van de komende jaren vastleggen. 

Een N-VA’er zegt: “Kijk naar onze bevriende twitteraars. Ze vallen Theo niet aan, maar ze verdedigen hem ook niet. Het is stil. Iedereen is wat aan het twijfelen.”