‘Biden moet de catastrofale Europapolitiek van Trump terugdraaien en diens puin opruimen’

Diplomaat Thomas Shannon, staatssecretaris onder Barack Obama, was tijdens Donald Trumps presidentschap heel even interim-minister van Buitenlandse Zaken. Nu kijkt hij uit naar de eedaflegging van Joe Biden. ‘Als Biden het vertrouwen bij onze bondgenoten wil terugwinnen, zal hij eerst in eigen land voor verzoening moeten zorgen.’

Wie over de Verenigde Staten wil praten, kan dezer dagen niet om de bestorming van het Capitool heen. Ook bij Thomas Shannon zinderen de gebeurtenissen van 6 januari nog na. De Amerikaanse diplomaat – in 2017 was hij twaalf dagen lang interim-minister van Buitenlandse Zaken, tot de bevestiging van Rex Tillersons benoeming; eerder was hij onderminister/staatssecretaris van Buitenlandse Zaken onder Barack Obama – windt er geen doekjes om: ‘Het was een coup, punt. Door zijn aanhangers op te jutten heeft Donald Trump de benoeming van Joe Biden, zijn democratisch verkozen opvolger, proberen te verhinderen. Dat zoiets is kunnen gebeuren… Het was surreëel. En choquerend.’

Tom Shannon: U zult mij niet horen zeggen dat de Amerikaanse democratie perfect is, verre van. Democratie is als een plant, en politici zijn als tuiniers. Als je een plant water, zon en een gunstig klimaat geeft, kun je er de vruchten van plukken. Neem een van die dingen weg en je verstoort het ecosysteem. De voorbije jaren hebben Amerikaanse politici zich niet bepaald als goede tuiniers gedragen. Daardoor is het vertrouwen in hen volkomen zoek geraakt. Sinds de komst van Donald Trump is alles gepolitiseerd geraakt.

Neem het mondmasker: wereldwijd is de consensus dat je daarmee de verspreiding van het coronavirus tegengaat, maar bij ons is het haast een politiek symbool geworden. Wie er een draagt, hangt de ene partij aan. Wie er geen draagt, staat voor de andere. Dat gezegd zijnde, hebben veel Amerikanen het geweld van 6 januari fel bekritiseerd. Ik leef dus op hoop.

Is die hoop ook gewettigd als het om de Amerikaanse buitenlandpolitiek gaat?

Shannon: Ja. Zolang Joe Biden meteen bewijst, met veel energie en frisse ideeën, dat we achter internationale samenwerking staan. Om te beginnen in de strijd tegen het virus: Amerika moet de banden met de Wereldgezondheidsorganisatie zo snel mogelijk aanhalen. Daarna moeten we bij de Verenigde Naties en de NAVO het puin ruimen dat Trump achtergelaten heeft. En dan is er het klimaatakkoord van Parijs: daar zijn we vorig jaar uit gestapt, terwijl we net een gigantische verantwoordelijkheid hebben als het over de opwarming van de planeet gaat.

Willen we het vertrouwen écht herstellen, dan zullen we in de eerste plaats in Amerika zelf de rust moeten laten terugkeren. De wereld kijkt nu met een vergrootglas naar ons. Onze partners zullen aan ons vragen: ‘Wacht even, wat zal er gebeuren over vier jaar, bij de volgende presidentsverkiezingen? Zullen jullie daarna internationale afspraken weer aan jullie laars lappen, of zullen we op lange termijn volwassen bondgenoten blijven?’ Van een geslaagde buitenlandpolitiek kan pas sprake zijn, met andere woorden, als we in het binnenland voor verzoening zorgen, weg van de polarisering.

Ook uit de nucleaire deal met Iran uit 2015 heeft Trump zich teruggetrokken. Hoe kan Joe Biden zich het best opstellen tegenover Teheran?

Shannon:De nucleaire deal heeft destijds bloed, zweet en tranen gekost. Hij was controversieel maar levensbelangrijk. Hij verplichtte Iran om zijn kernprogramma niet verder uit te voeren. In ruil kon het land weer internationale akkoorden afsluiten en handel voeren. Het was de belangrijke eerste stap in een lang diplomatiek proces. Uit de deal stappen was een kapitale fout. We hebben de diplomatieke relaties doen instorten, onze Europese bondgenoten in de steek gelaten en Iran in economische problemen gebracht. President Hassan Rohani was in 2013 verkozen om een opening voor het Westen te maken, maar ons vertrek heeft de conservatieve krachten in het land de wind in de zeilen gegeven. Nadat de VS nieuwe sancties hadden ingevoerd, schaalde Teheran zijn productie van uranium op.

Ik ben er zeker van dat de regering-Biden de onderhandelingen weer zal opstarten, maar terugkeren naar de situatie vóór Trump-tijdperk lijkt me haast onmogelijk. Aan beide kanten van de tafel zal het vertrouwen zoek zijn. De uitdaging is dubbel: de Amerikanen moeten hun houding tegenover Iran wijzigen, maar de Iraniërs moeten ook hun houding tegenover het Westen herzien. Voor de veiligheid van de Europese Unie is een oplossing in ieder geval onontbeerlijk: intercontinentale raketten zouden vanuit Iran elke Europese hoofdstad kunnen bereiken. De Europeanen zijn bang zijn dat Iran in een ‘Noord-Korea van het Midden-Oosten’ transformeert.

Over naar het echte Noord-Korea: wat vond u van Trumps toenadering tot president Kim Jong-un?

Shannon:Via personal diplomacy heeft Trump geprobeerd om de relaties met Noord-Korea op een fundamentele manier te veranderen. Dat is op een totale mislukking uitgedraaid. Kim Jong-un heeft geen enkele stap richting denuclearisatie gezet. Hij is er zelfs in geslaagd om de Koreaanse Archipel verder te deamerikaniseren.

Die mislukking verbaasde me niet, hoor. Een ontmoeting met iemand als Kim Jong-un plan je niet in het begin van je regeerperiode. Je moet eerst drie jaar aan een dossier bouwen. Tegen Joe Biden zou ik zeggen: loop niet te hard van stapel. Stap pas naar Kim Jong-un als je eerst andere landen met belangen in de Koreaanse archipel hebt gesproken, zoals Zuid-Korea, Japan, Rusland en China. Ook in dit dossier wordt samenwerking een must.

Worden Europa en de VS weer twee handen op één buik?

Shannon:Amerika – en bij uitbreiding het hele Amerikaanse continent – vormt samen met de EU de democratische as van de wereld. Als ik adviseur was van de Chinese president Xi Jinping of de Russische president Vladimir Poetin en ik kreeg de vraag: ‘Werk een strategie uit om de VS te verzwakken’, dan zou ik dus aanbevelen om de relatie tussen de Amerikanen en Europeanen te torpederen. Dan zou je het democratische blok uit verband spelen. Biden heeft er dus alle belang bij de catastrofale Europapolitiek van Trump terug te draaien. Een stevige Amerikaans-Europese as kan ook het gesprek vergemakkelijken met andere regio’s, zoals Latijns-Amerika.

Wat verwacht u van Bidens Latijns-Amerikabeleid?

Shannon:Latijns-Amerika heeft de voorbije vier decennia een enorme evolutie doorgemaakt. In de meeste landen hebben autoritaire regimes plaatsgemaakt voor democratieën met open economieën. Bovendien wordt nergens ter wereld meer voedsel geproduceerd dan in Latijns-Amerika. Die regio produceert ook de meeste energie en heeft de grootste voorraad drinkbaar water – een product dat in de toekomst van onschatbare waarde zal zijn. Ik val in herhaling, maar samenwerking zal ook hier het devies zijn. Joe Biden begrijpt gelukkig dat het gezellig wonen is naast goede buren. Helaas ontbreekt het Latijns-Amerika op dit moment aan goede staatsmannen.

Jair Bolsonaro, de Braziliaanse president, betreurt het vertrek van Trump alvast.

Shannon:Bolsonaro was de voorbije tijd haast een Trump-imitator, op het komische af. Danste Trump, dan danste Bolsonaro. Weigerde Trump zich te laten vaccineren tegen het coronavirus, dan weigerde hij ook. Als Trump tweette over verkiezingsfraude, was Bolsonaro er als de kippen bij om hem te retweeten. Ik geef het u op een briefje: in 2022, na de Braziliaanse presidentsverkiezingen, zal Bolsonaro net zo stellig roepen dat er fraude in het spel was.