Virologen slaan alarm: Braziliaanse en Zuid-Afrikaanse mutanten zorgen voor herbesmettingen

In zowel Zuid-Afrika als Brazilië zijn varianten van het virus ontstaan, met iets veranderde uitsteeksels, de ‘sleutels’ waarmee het virus zich toegang tot menselijke cellen verschaft. Maar naar nu blijkt, hebben menselijke afweerstoffen minder vat op die vernieuwde sleutels. Met als gevolg dat wie het virus eenmaal heeft gehad, de tweede keer opnieuw ziek kan worden.

Bekend is al dat mensen soms opnieuw geïnfecteerd kunnen raken met het coronavirus. Maar dat zijn uitzonderingen, en bovendien is de infectie de tweede keer in de regel minder erg. In Zuid-Afrika en de Braziliaans stad Manaus zit dat anders: daar lijkt het virus de tweede keer toe te slaan alsof de geïnfecteerde het nog nooit heeft gehad.

Dat zou onder meer verklaren waarom het coronavirus opnieuw heftig om zich heen grijpt in Manaus, waar eerder driekwart van de bevolking al geïnfecteerd raakte. “Ik maak me ernstig zorgen”, reageert de Nederlandse viroloog Chantal Reusken. “Om de Zuid-Afrikaanse variant, maar ook om de Zuid-Amerikaanse variant, die dezelfde signatuur heeft.”

Aanwijzingen of daardoor ook vaccins minder goed werken, zijn er nog niet. Vaccins hebben het voordeel dat ze een veelzijdigere bescherming geven. Maar gunstig zijn de voortekenen allerminst, zegt vaccinoloog Philip Krause van de WHO-werkgroep coronavaccinatie in wetenschapsblad Science. “De snelle evolutie van deze varianten suggereert dat als het voor het virus mogelijk is om te veranderen in een vaccinresistente vorm, dat misschien sneller gebeurt dan ons lief is.”

Andere gedaante

Aanleiding voor de zorgen is een reeks studies waarvan de resultaten de afgelopen dagen binnendruppelden. In de VS testte evolutiebioloog Jesse Bloom of antistoffen uit het bloed van 44 Zuid-Afrikanen die eerder het coronavirus kregen nog wel ‘greep’ hebben op de nieuwe virusvariant. Bij haast de helft konden de antistoffen het vernieuwde virus in het geheel niet meer neutraliseren. Bij nog eens zo’n 40 procent was de afweer tegen het virus sterk verminderd.

In de zwaar getroffen stad Manaus onderzocht de Britse epidemioloog Nuno Faria intussen virusmonsters van 31 patiënten: 13 van hen bleken getroffen door de gemuteerde vorm van het virus. Het virus heeft op zijn belangrijkste aanhechtplek dezelfde drie chemische veranderingen ondergaan die het Zuid-Afrikaanse virus ook heeft.

Ouderwetse vaccins

Dat duidt erop dat de evolutie het virus omkneedt tot varianten waarop de afweerstoffen van ex-patiënten geen vat meer hebben, een beetje zoals het griepvirus elk seizoen weer iets van gedaante verandert. Dat zou erop kunnen uitdraaien dat de net goedgekeurde vaccins – net als de griepprik – soms moeten worden bijgesteld. Overigens zijn daarvoor niet weer heel nieuwe, tijdrovende onderzoeken nodig.

Maar een andere mogelijkheid is dat heel andere vaccins op den duur beter bestand blijken tegen de veranderlijkheid van het virus, oppert viroloog Eric Snijder. “Uiteraard zal de hele discussie over de keuze voor vaccins die strikt op het spike-eiwit van het virus gericht zijn weer oplaaien”, vermoedt hij. Misschien bieden ‘ouderwetse’ vaccins die bestaan uit onschadelijk gemaakte virusdeeltjes wel bredere verdediging. “Voor nu zit er niets anders op dan stug door vaccineren, de regels naleven en blijven duimen”, vindt Snijder.

Britse variant

Aanwijzingen dat we ook de Britse variant opnieuw kunnen krijgen, de variant die overal in Europa sterk in opmars is, zijn er overigens nog niet. De Britse virusvariant heeft ook enkele wijzigingen aan zijn uitsteeksels ondergaan, maar andere dan de Zuid-Afrikaanse en de Braziliaanse variant. Naar men aanneemt zorgen die ervoor dat het Britse virus cellen gemakkelijker infecteert, waardoor hij besmettelijker is dan het ‘gewone’ virus.

Overigens zijn er meer varianten van het virus in omloop. Zo maken Amerikaanse virologen zich zorgen om de ‘Columbus-variant’, een mutant die sterk oprukt in de gelijknamige stad. Dat hoeft overigens lang niet altijd te betekenen dat zo’n variant besmettelijker of gevaarlijker is: vaak komen bepaalde subgroepen van het virus toevallig aan de oppervlakte, omdat ze de wind mee kregen van een of andere superverspreiding.