Waarom het Vlaams Parlement zich niet moet verontschuldigen voor de collaboratie

Newsweek is erin geslaagd het spook van de Vlaamse collaboratie weer eens tot leven te roepen door twee collaborateurs op te nemen in een historische portrettengalerij van Vlamingen die de Vlaamse emancipatie hebben vormgegeven. De berichtgeving in De Morgen (21/1) zet de commotie die daarover is ontstaan in de juiste context. Het gaat om een storm in een glas water. 

Over de twee figuren, August Borms en VNV-leider Staf De Clercq, wordt in de Newsweek-biootjes gezegd dat het collaborateurs waren en over die collaboratie wordt een paar bladzijden daarvoor gezegd dat ze “de volkswil negeerde en zich volledig vereenzelvigde met het nationaalsocialisme. Vanuit een superioriteitsidee criminaliseerde ze andersdenkenden, rechtvaardigde racistische opvattingen, vervolgde Joden en legitimeerde imperialisme, zelfs tegen de Walen.” 

Deze regels vloeiden uit mijn pen en zijn twintig jaar oud. Ik probeerde toen al uit te leggen dat het fascistische Vlaams-nationalisme van de jaren 1930 en de Tweede Wereldoorlog de Vlaamse ontvoogding en zelfs natievorming tegenwerkte. Dat is het geval omdat ze onder meer de democratische krachten in de samenleving zoals de arbeidersbeweging en (delen van) het verzet tijdens de oorlog in het harnas joegen tegen de politieke verzelfstandiging van Vlaanderen. Borms en De Clercq hebben de Vlaamse emancipatie ‘vormgegeven’ zoals de titel in Newsweek boven de biootjes het stelt, door die emancipatie tegen te werken. De formulering is ongelukkig gekozen, dat is het minste wat men kan zeggen maar veel meer dan dat is er ook niet over te zeggen. Men moet willen lezen wat er staat in Newsweek.

Daarmee is niet gezegd dat de Newsweek-special geslaagd is. Het blad mist de kans om uit te leggen dat Vlaamse ontvoogding, Vlaamse beweging, Vlaamse natievorming en Vlaamse samenleving geen inwisselbare begrippen zijn. De Vlaamse samenleving, waarvan het Vlaams Parlement de democratische emanatie is, is niet uitsluitend het product van de Vlaamse beweging, laat staan van het anti-Belgisch Vlaams-nationalisme. En de oprichting 50 jaar geleden van de Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap, de voorloper van het Vlaams Parlement, is zeker niet op het conto te schrijven van het collaborerende Vlaams-nationalisme. Het was een gevolg van de maatschappelijk evolutie van Vlaanderen/België waarin zeer veel krachten een rol hebben gespeeld. 

Het Vlaams Parlement is niet de institutionele erfgenaam van de collaboratie. Wel integendeel, want de collaboratie wilde de parlementaire democratie de nek omwringen. De Clercq hoopte met zijn VNV niet alleen een onafhankelijk Vlaanderen uit de oorlog te slepen, maar wilde dat Vlaanderen ook omvormen tot een eenpartijstaat waarvan hij de leider was en waarin geen plaats was voor andersdenkenden. Zijn Duitse broodheren gunden hem dat overigens niet want finaal trokken ze partij voor Rex-leider Léon Degrelle en Jef Van de Wiele, de leider van de DeVlag, die van Wallonië en Vlaanderen twee provincies wilden maken in een Groot-Duits Rijk.

Vooruit-parlementsleden Hannelore Goeman en Caroline Gennez vragen in een opiniebijdrage in De Morgen (DM 21/1) dat het Vlaams Parlement verontschuldigingen zou aanbieden voor de collaboratie. Door dit te doen verbinden ze het bestaan van het parlement ongewild met de collaboratie alsof het parlement er schatplichtig aan zou zijn. Het Vlaams Parlement heeft op 2 maart 2002 een resolutie goedgekeurd waarin de collaboratie wordt veroordeeld. Dat volstaat. Verontschuldigingen zijn nergens voor nodig.

Dat een anti-Belgische Vlaams-nationalistische partij zoals de N-VA verontschuldigingen heeft aangeboden voor de collaboratie bij monde van Bart De Wever is wel terecht, want Borms en De Clercq behoorden tot zijn politieke familie. Ik beschouw die excuses als een bevestiging van de gehechtheid van de N-VA aan de democratische ontvoogding van Vlaanderen. Maar de Vlaamse ontvoogding is evengoed het werk van pakweg vader Anseele, de socialistische voorman die in Gent het feestpaleis Vooruit bouwde met de bedoeling de werkmens een hoogstaand cultuuraanbod te geven. Want ‘Kunst veredelt’, zoals het te lezen staat in de theaterzaal van het kunstencentrum dat op zoek is naar een nieuwe naam.

Dit uitleggen aan een breed publiek zou een mooi project kunnen zijn van het Vlaams Parlement, bijvoorbeeld naar aanleiding van zijn 50ste verjaardag. Voor 90.000 euro – de kostprijs van de Newsweek-special – is dat goed te doen.