‘Ik voel dat dit een historische gebeurtenis is’: tussen de mensenmassa’s in Moskou

Wat gebeurt er om je heen?

‘De oproerpolitie is net begonnen het plein leeg te vegen, dus de sfeer wordt grimmig. Ze drijven de mensenmassa richting een aantal straten. Dat is best gevaarlijk, want als die vele duizenden demonstranten op elkaar drommen is er een risico dat mensen letterlijk in de verdrukking komen. Ik sta wat aan de zijkant en ik zie dat de menigte zich richting de straatjes achter het plein beweegt, maar daar staat het ook vol met demonstranten. Ik geloof niet dat iemand van plan is naar huis te gaan. Het is ontzettend druk, welke kant ik ook uitkijk, overal zie ik mensen die leuzen scanderen.’

Wat roepen ze?

‘Weg met de tsaar, Poetin bandiet, laat Navalny vrij: dat soort leuzen. En elke keer als er iemand wordt gearresteerd - en daar is de oproeppolitie al vanaf elf uur toen de demonstratie begon mee bezig - worden mensen bozer. De politie plukt willekeurige mensen uit de menigte en zet ze in arrestantenbusjes. Als zo’n demonstrant zich verzet, slaan ze met knuppels om zich heen. Het internet op het plein en de directe omgeving is net afgesneden, dat maakt mensen ook kwaad, want nu kunnen ze zich niet zo gemakkelijk via apps als Telegram organiseren. 'Poetin heeft na onze belastingcenten nu ook ons internet gestolen,’ zeggen ze.’

In heel Rusland zijn meer dan duizend mensen gearresteerd. Niet alleen in grote steden zoals Moskou, maar in veertig Russische steden gingen mensen de straat op. Hoe bijzonder is die opkomst?

‘Betogingen buiten de dichtbevolkte steden in West-Rusland kwamen eerder voor, maar niet op deze schaal. Het is nog geen Belarus of Hongkong met honderdduizenden demonstranten op straat, maar dat in het hele land mensen het gevaar voor arrestatie en de winterse temperaturen van soms min vijftig trotseren, moet de oppositie wel nieuwe moed en vertrouwen geven. 

‘Het is de vraag of deze opkomst de oudere protestgeneratie weer uit hun huizen krijgt, want die ouderen zijn thuis gebleven. Uit moedeloosheid en omdat demonstreren gevaarlijk is. Je kunt problemen op school of je werk krijgen en er worden er altijd een paar arrestanten uitgepikt die daadwerkelijk veroordeeld worden om de rest angst aan te jagen. Het Kremlin vertrouwt erop dit te kunnen winnen met de vertrouwde repressie: demonstraties verbieden en hardhandige arrestaties. Ze gebruiken nog geen traangas of rubberkogels, omdat het dan lijkt dat ze het niet meer aankunnen. Ze proberen het zo klein en onbeduidend mogelijk te maken.’

De Russische autoriteiten melden inderdaad dat er vierduizend mensen op de been zijn, terwijl persbureau Reuters zegt dat het er in Moskou alleen al veertigduizend zijn. Wat denk jij?

‘Ik loop heen en weer om overzicht te krijgen, maar dat is onmogelijk. Zoveel mensen als vandaag heb ik nog nooit bij een demonstratie gezien. Dit is echt een heel belangrijk moment voor de oppositie, want die moest vandaag laten zien dat ze groot genoeg is om een factor van betekenis te zijn.’

Hoe gaat de oppositie verder tot Navalny voorkomt op 29 januari?

‘Ik verwacht dat ze deze protestgolf met wekelijkse demonstraties willen volhouden tot de rechtszaak, want een weg terug is er niet. Veel kopstukken rondom Navalny waren er niet, die zijn van tevoren al opgepakt, maar als ze over een dag of tien vrijkomen zullen ze proberen dit verzet te leiden. 

‘Ik zie bekende gezichten: onbevreesde Russen die na terugkeer uit ballingschap in Nova Zembla direct weer gaan demonstreren, terwijl ze weten dat ze zo kunnen worden opgepakt. En dan al die jongeren die vandaag hun eerste ervaring met protesteren opdoen, vaak tegen de waarschuwingen van hun bezorgde ouders in. Ze komen niet per se allemaal voor de persoon Navalny: sommigen komen op voor de rechtsstaat, die willen gewoon een land waar de wet zijn werk doet.’

Voordat hij gevangen genomen werd, zette Navalny een documentaire online over zijn corruptieonderzoek, waaruit bleek dat met gemeenschapsgeld een heus plezierpaleis voor Poetin aan de Zwarte Zee is gebouwd. Hoe kan het dat die film nog steeds te zien is?

‘Rusland is later dan China begonnen met internetcensuur en het is niet gemakkelijk vrije platforms als Youtube te blokkeren, al doen de autoriteiten wel pogingen. Oproepen voor deze demonstratie zijn van bijvoorbeeld TikTok verwijderd. TikTok speelt een grote rol bij de protesten, vandaar dat er zoveel jongeren meedoen. Dan heb ik het dus over zestienjarige scholieren. 

‘De sfeer is dan ook vol humor. In die documentaire kwam een gouden wc-borstel ter waarde van duizend euro voorbij, dus toen net een demonstrant met een pleeborstel in een lantarenpaal klom, begon de menigte te lachen. Er staan ook sneeuwpoppen met wc-borstels als armen. Een ander terugkerend thema is de blauwe onderbroek, want toen Navalny werd vergiftigd, brachten ze die novitsjok aan op zijn blauwe onderbroek.’

Na de paraplurevolutie in Hongkong krijgt Rusland dus zijn  onderbroekenopstand?

‘Veel hangt de komende tijd af van de reactie van de internationale gemeenschap. Wat doet Joe Biden als hij ziet dat er duizenden Russen worden gearresteerd? En de Europese Unie?  

‘Vandaag is een kantelpunt voor de Russische oppositie: een enorme opkomst, ondanks Poetins duidelijke bereidheid zijn tegenstanders uit te schakelen. Ik voel dat dit een historische gebeurtenis is, maar ik sta er neutraal tegenover. Russen in mijn omgeving, zoals mijn vriendin die voor het eerst in haar leven is gaan demonstreren, maken zich grote zorgen over hun land. Ik heb bewondering voor de moed van mensen die de straat opgaan, maar of de oppositie uiteindelijk zijn doel bereikt  maakt mij niet uit. Als correspondent hou ik immers afstand.’