Direct naar artikelinhoud
InterviewIgnaas Devisch

‘Als de zomer wéér een gevangenis wordt omdat nog maar 20% gevaccineerd is, vrees ik dat we het kot gaan afbreken’

Filosoof Ignaas Devisch.Beeld Eric de Mildt

Arm versus rijk. Jong versus oud. Blank versus gekleurd. Man versus vrouw. Aan tegenstellingen geen gebrek in onze maatschappij. Daar komt - een beetje afhankelijk van het tempo waarmee de bevolking het spuitje krijgt - binnenkort nog eentje bij: gevaccineerd versus niet gevaccineerd.

 “Uiterlijke symbolen die duidelijk maken dat iemand gevaccineerd is: laat ons daar heel ver van weg blijven”, zegt filosoof Ignaas Devisch (50) in gesprek met ‘Het Laatste Nieuws’. Hoe moet dat dan, met al die mensen die wel beschermd zijn tegen Covid-19? Mogen zij méér dan de anderen in de wachtrij? Of moeten ze, zoals het adagium van overheid en experten luidt, wachten op de rest voor ze hun normale leven kunnen opnemen?

Beeld u even in: oma is 67 en heeft haar twee prikjes van het vaccin in de bovenarm gekregen en wacht, vol ongeduld, al een jaar op die ene deugddoende knuffel van haar kleinkinderen, mag dat dan? Of u werkt in de zorg en hebt ruim voor de rest van het land al een spuitje gekregen, mag u dan gezellig met de collega’s op zaterdagavond met z’n twintigen een feestje bouwen, zonder ventilatie, zonder mondmaskers en zonder een veilige afstand te bewaren? 

Meer dan een kwestie van regels is dat een moreel dilemma. 

“Het is maar de vraag hoe de komende maanden er zullen uitzien”, zegt filosoof Ignaas Devisch (UGent). “Ik hoor, lees en zie elke dag een expert of minister die iets anders zegt over waar we naartoe evolueren. Ik blijf heel erg stilletjes hopen dat we in de zomer zullen landen met de vaccinatiecampagne. Dat zal helpen om de boel bijeen te houden. Als over een aantal maanden nog maar 20% gevaccineerd is en de zomer nog eens een kleine gevangenis wordt, vrees ik dat we het kot gaan afbreken.”

Zowel minister Frank Vandenbroucke (sp.a) van Volksgezondheid als infectiologe Erika Vlieghe zeiden al: ‘Het wordt samen uit, samen thuis’. 

“Zolang niet iedereen de kans heeft gekregen om zich te laten vaccineren, kan je niet gaan discrimineren tussen zij die het al hebben en zij die het nog niet hebben. Een andere belangrijke kwestie is hoe erg het vaccin de besmettelijkheid ook voorkomt en je dus niet alleen zelf beschermd bent maar ook anderen niet meer kan besmetten. Als dat 100% is, welk argument heb je dan nog als overheid om te zeggen dat mensen thuis moeten blijven? Als dat niet zo is, heb je de mogelijkheid wél om van de bevolking te vragen om de huidige strenge regels vol te houden.”

Is het probleem ook niet dat de groep gevaccineerden alleen maar groter zal worden, en dus ook de druk om meer toe te laten?

“Daarom is het heel belangrijk dat de overheid ervoor zorgt dat de periode van vaccinatie zo kort mogelijk blijft. Nu kan je nog geduld en volharding vragen, niet meer als we in oktober nog àltijd aan het klooien zijn en maar de helft van de bevolking gevaccineerd is. Je kan onmogelijk van 7 miljoen mensen vragen dat ze rustig achter de computer blijven wachten. Ik merk dat de mensen nu al heel gespannen staan - en dan gaat het niet alleen over jonagolden in de rekken van de Aldi. Maar we moeten goed beseffen dat het leven van een achttienjarige er nu verschrikkelijk uitziet.”

Niet alleen voor de jongeren. Iederéén wil zo snel mogelijk het oude leven terug.

“Dat is waar. Maar ik wil toch nog eens pleiten om de jongeren niet tot het laatst te laten wachten. Want zij - laat ons zeggen: al wie 18, 19 jaar en jonger is - staan op het kantelmoment waarop ze de wereld binnen stappen en veel nieuwe mensen moeten leren kennen. Als dat stuk weggesneden wordt, kunnen ze dat nooit meer recupereren.

Daarom mijn oproep aan de beleidsmakers: huur alles en iedereen in om te helpen en organiseer de vaccincampagne zo dat we daar zo snel mogelijk door zijn. Dat is een eerste pijler. De tweede pijler, en volgens mij ook cruciaal in de overgangsfase waar we voor staan, is het testbeleid. Als je een betrouwbare sneltest hebt, kan je bij toegang van ziekenhuizen, woon-zorgcentra, restaurants en evenementen meer openstellen - ook voor wie nog niet gevaccineerd is. Maar zulke sneltests zijn er niet. Dan denk ik: waarom hebben we die boot gemist?”

U zegt dus: zorg nu eindelijk voor sneltests om de overgang van niet naar wel gevaccineerd soepeler te laten verlopen?

“Het zal alleszins de discussie ontmijnen, ja.”

Dit kan de discussie ook ontmijnen: Angela Merkel heeft al al aangekondigd dat 21 september iedereen gevaccineerd zal zijn en dus de pandemie in Duitsland voorbij zal zijn.

“Er zijn twee sleutelwoorden: houvast en perspectief. Als je zo’n richtdatum hebt, is dat de houvast die je nodig hebt. Dan kan je in verschillende fasen toewerken naar het eindpunt - wanneer we terug naar de kapper kunnen, op restaurant, op reis. Die tussenstappen heb je nodig om tegen te gaan dat een grote groep mensen het steeds minder kan opbrengen. Erika Vlieghe is wel bezig met de exitstrategie, maar ze is natuurlijk afhankelijk van het tempo van de vaccinaties. Blijft dat zò traag vooruit gaan, wordt het een drama.”Als één land snel vaccineert, dan wel Israël. Nu een maand is er 20% van de bevolking ingeënt. Maar: de besmettingen pieken opnieuw. Dat is een gevolg van de vrijheid die de gevaccineerden zich permitteren.

“Wanneer je een beetje perspectief krijgt, loopt het terug fout. Omdat het indruist tegen ons gevoel voor logica. Als je een vaccin hebt, ben je beschermd - dat is logisch. Maar tegelijk is niet iederéén beschermd en dus blijf je ter plaatse trappelen. Onze overheid zal ons dat gevaar zéér goed moeten uitleggen. Met wat er nu aan informatiecampagnes is, is dat veel te pover.”

Denemarken en Israel voeren binnenkort een vaccinatiepaspoort in. Wie gevaccineerd is, mag ondermeer reizen zonder restricties. Is zo’n paspoort ethisch verdedigbaar?

“Als je kijkt naar de wereldwijde beschikbaarheid van vaccins, dreig je in de situatie terecht te komen dat drie vierden van de wereldbevolking niét zal mogen reizen voor pakweg 2024. Dat wordt lastig. Tegelijkertijd snap ik de sectoren wel - het toerisme en de horeca, in de eerste plaats - dat ze met zo'n vaccinatiepaspoort zich opnieuw op gang willen trekken. Maar: het is alleen ethisch aanvaardbaar wanneer het geen discriminatie in de hand werkt.”

EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen is alvast niet tegen.

“Op z’n minst zullen in Europa alle landen op het einde van hun vaccinatiecampagne moeten zitten. Als dat niet zo is, voer je sowieso een discriminatie in tussen zij die al de kans hebben gekregen om zich te laten vaccineren en zij die nog geen uitzicht hebben op het vaccin. Dat is, alweer, op te lossen met betrouwbare sneltesten. Dan hoef je alleen maar aan te tonen dat je niet ziek bent en heb je tijdelijk dezelfde rechten als wie wel al gevaccineerd is.”

Een jongeman van 17 die helpt in een rusthuis in Wachtebeke en daar het vaccin kreeg, poseerde gisteren trots met een t-shirt ‘Vaccinated’ in de krant. Dat zit er ook aan te komen.

“Er zal altijd wel iemand zijn die op dat idee komt (lacht). Uiterlijke symbolen die duidelijk maken dat iemand gevaccineerd is: laat ons daar heel ver van weg blijven.”

In uw nieuwste boek ‘Vuur. Een vergeten vraagstuk’ schrijft u dat we door de klimaatverandering opnieuw geconfronteerd worden met de limieten van de scheppende kracht van vuur, dat al onze energie aandrijft. Valt daar een parallel te trekken met de coronacrisis? 

“Vuur is vanzelfsprekend geworden: we zijn vergeten dat om vuur te maken, en dus om energie op te wekken, eerst iets kapot gemaakt moet worden. Pas door de symptomen van de klimaatverandering zien we de keerzijde van vuur. Je ziet heel duidelijk de analogie met Covid-19: we wachten tot het bijna nét te laat is om echt ten gronde iets te doen. Hadden we wereldwijd sneller gereageerd op het virus, waren we er al lang vanaf geweest.”

Covid-19 confronteert ons met onze limieten, niet met wat we als planeet aankunnen om aan onze energiehonger te voldoen, maar met wat de wetenschap niét kan oplossen: er is plots iets waar geen geneesmiddel of medische behandeling voor is en daarvan slaan we in paniek.

“Van alle lessen die we kunnen trekken, is er dat ook één: we zijn ondanks alles kwetsbare mensen. We hebben lang de schijn van totale controle kunnen ophouden en daardoor krijgen we een onwaarschijnlijk vertrouwen dat alles wel goed zal aflopen. De kwetsbaarheid hadden we aan de kant geschoven. Nu zien we: de wetenschap kan niet alles oplossen - of toch niet onmiddellijk. Ik omschrijf geneeskunde wel eens als een langgerekte opstand tegen de dood. We willen de dood uitstellen. Maar de verwachtingspatronen zijn soms zo hoog dat men denkt dat de geneeskunde op alles een antwoord heeft. Wat dus niet zo is: ooit gaan we wel dood.”

In dat verband is het misschien wel symbolisch dat ‘s werelds eerste gevaccineerde de 90-jarige Margeret Keenan in Engeland was? Bij ons was Jos Hermans (96) zelfs nog ouder.

“De keuze om eerst de ouderen te vaccineren, was er in de eerste plaats eentje om de meest kwetsbare in de samenleving te beschermen. Maar er zit wel symboliek in, ja. ‘We winnen de strijd tegen de dood’ - dat idee. Maar ik snap de jongeren wel die zich nu afvragen waarom de ouderen wél en zij niet gevaccineerd worden. Dus: hoe sneller we iederéén gevaccineerd krijgen, hoe sneller we van die pertinente vragen vanaf zijn.”